بخشی از مقاله
چکیده
پارامترهای مختلف اقلیمی ازجمله بارش،رطوبت،دما در یک محل از عواملی هستند که بر اقلیم آن منطقه تأثیرگذار بوده و شناخت آنها تعیینکننده اقلیم آن منطقه میباشد.وقوع پدیدههایی همچون خشکسالی طی یک یا چند سال بهعنوان یک پدیده مخاطرهآمیز را میتوان دلیلی بر نوسانات و یا تغییر اقلیم هر منطقهای دانست.در این تحقیق با استفاده از حجم آمار ایستگاه سینوپتیک تهران در یک بازه نرمال اقلیمی - 30ساله - از سال 1981تا سال 2010 میلادی جهت تعیین روند عناصر اقلیمی و تعیین تغییرات خشکسالی با استفاده از مدل اسکالوگرام بهره گرفتهشده است. مدل مذکور از آنجائی که رابطه بین میانگینها و انحراف معیار دادهها را جهت رتبهبندی مشخص مینماید؛ میتواند در مطالعات جهان طبیعی ازجمله اقلیمشناسی کاربردهای فراوان داشته باشد.با توجه به اینکه خشکسالی ناشی از عوامل مختلف جوی بوده، و هرکدام در صورت تغییر میتواند برشدت این پدیده تأثیر بگذارد و سبب کاهش یا افزایش تنش آن گردد؛در این پژوهش سعی شده تا با استفاده از این مدل تعداد ده عنصر - شامل:بارش سالانه،بارش 24ساعته،حداقل دما،حداکثر دما،تعداد روزهای بارانی،تعداد روزهای یخبندان،حداقل مطلق دما،حداکثر مطلق دما،حداقل رطوبت نسبی و حداکثر رطوبت نسبی - را در طول فصل رشد در ایستگاه مهرآباد تهران موردبررسی قرار دهیم.لذا با این مدل شدت خشکی را در ارتباط با عوامل مختلف جوی اندازهگیری نموده و بر اساس میزان و شدت تنشهای ایجادشده در اثر خشکی را طبقهبندی کرده و سالهای موردنظر را ازنظر اقلیمی و تنش حاصل از این تغییرات بر اساس پارامترهای جوی طبقهبندی گردید. بطوریکه که با این مدل و محاسبات مربوط ملاحظه شد که در شهر تهران و یا هر ایستگاه دیگری همیشه کم بارش ترین سال،مصادف با شدیدترین خشکسالی نمیباشد.بطوریکه که در ایستگاه موردمطالعه - تهران - نقش عوامل دیگر اقلیمی در این میان همتراز با بارش میباشد.نتیجه این تحقیق درنهایت مبین این واقعیت است که در سی سال اخیر 2010-1981در ایستگاه سینوپتیک مهرآباد تهران و با توجه به نمودار سریهای زمانی، عناصر بارش و رطوبت در طول زمان دارای روندی کاهشی و عناصر برودتی دما در طول زمان دارای روندی صعودی می باشد. همچنین شدیدترین خشکسالی بر اساس
مقدمه
بخش وسیعی از کشور به علت قرار گرفتن در کمربند بیابانی دنیا دارای اقلیمی خشک و نیمهخشک بوده و بهاینعلت بارش کمی - یکسوم بارش متوسط جهان - دریافت میکند. این میزان بارش کم نیز در سالهای مختلف دارای نوسانات شدیدی است. افزایش وقوع خشکسالی و سیلاب در نواحی مختلف کشور را میتوان از اثرات نوسانهای بارش محسوب نمود. بررسیهای انجامشده نشان میدهد که خشکسالی ازنظر فراوانی وقوع و همچنین ویژگیهای شدت، مدت، وسعت، تلفات جانی، خسارات اقتصادی، آثار اجتماعی و آثار شدید درازمدت نسبت به سایر بلایای طبیعی اولویت داشته و مخاطرهآمیزتر است و بنابراین نیاز به توجه بیشتر در تصمیمگیریهای سیاسی دارد . - Wilhite, 2000 - ازجمله مهمترین شاخصهای بکار گرفتهشده در بررسی خشکسالی،شاخص پالمر،استاندارد بارش،درصد تفاضل بارش،درصد نرمال از میانگین بارش و روش دهکهاست - آورد،. - 1979 افراد متعددی از شاخص SPI و سایر شاخص فوق استفاده کردهاند ازجمله:هیز و همکاران - - 1999برای بررسی خشکسالی در صحرای جنوبی ایالاتمتحده امریکا و همچنین کموسکو - - 1999این روش را در 40ایستگاه مختلف ترکیه در مقیاسهای زمانی 24،12،6،3 ماهه بکار گرفتهاند.
لمب - - 1982 با استفاده از شاخص انحراف از استاندارد در جنوب صحرا به این نتیجه رسید که دهه 1940 با خشکسالی شدید همراه بوده و تا دهه1970 ادامه داشته است. کامس - 2000 - در تحقیقی اثرات خشکسالی را در سه دسته تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی طبقهبندی کرده و بر تعامل و ارتباط بین این پیامدها و تأثیر همافزایی آنها بر یکدیگر تأکید ورزیده است.کنی - 2008 - نیز در مطالعه¬ای به بررسی اثرات اجتماعی خشکسالی پرداخته است که مواردی هم چون تنش جسمی و روانی، اضطراب و افسردگی، درگیری¬های خانوادگی، کاهش کیفیت زندگی افراد، افزایش مهاجرت و افزایش فقر عمومی را بهعنوان مهمترین پیامدهای اجتماعی خشکسالی برشمرد.در ایران نیز برای پایش خشکسالی مناطق مختلف از این شاخص استفادهشده است.موسوی و همکاران در سال 1388، در مطالعهای به بررسی و پایش خشکسالی بر اساس نمایههای مبتنی بر بارش در شهر کرمانشاه طی دوره آماری 54 ساله از سال - 1951-2005 - پرداختهاند. در این تحقیق با استفاده از شاخص بارش استانداردشده بارش، روش نیچه و شاخص درصد نرمال به محاسبه خشکسالی و ترسالی در مقیاس زمانی ماهانه، فصلی و سالانه اقدام شده است. نتایج حاصل از مطالعه حاکی از آن است کهغالباً شدت وقوع پدیده خشکسالی در شهر کرمانشاه، حالت خشکسالی ملایم، خشکسالی متوسط و دوره مرطوب می باشد. نساجی زواره - 1380 - در تحقیق خود با عنوان بررسی پیامدهای اقتصادی، زیستمحیطی و اجتماعی خشکسالی نشان داد که مهمترین پیامدهای خشکسالی در ابعاد اقتصادی و زیستمحیطی شامل کاهش درآمد کشاورزان و شاغلان بخش کشاورزی، افزایش قیمت نهادهها، افزایش نرخ بیکاری و مهاجرت، کاهش قیمت زمینهای کشاورزی، افزایش قیمت غذا، کاهش تنوع و ضعیف شدن پوشش گیاهی، کاهش کیفیت خاک، خسارت به ذخایر ژنتیکی و گیاهی و کوتاه شدن طول دوره رویش گیاه است.هدف از این پژوهش بررسی روند عناصر اقلیمی و محاسبه تغییرات خشکسالی شهر تهران و ارائه توانمندیهای مدل اسکالوگرام در تغییرات این پدیده مخاطرهای میباشد.
×دادهها و روش کار
در این تحقیق از حجم آماری ده عنصر اقلیمی - بارش سالانه،بارش 24ساعته،حداقل دما،حداکثر دما،تعداد روزهای بارانی،تعداد روزهای یخبندان،حداقل مطلق دما،حداکثر مطلق دما،حداقل رطوبت نسبی و حداکثر رطوبت نسبی - دز طول یک دوره آماری 30ساله - نرمال اقلیمی - از سال 1981تا 2010 میلادی جهت تعیین تغییرات خشکسالی ایستگاه سینوپتیک مهرآباد تهران با استفاده از مدل اسکالوگرام بهره گرفته شده است.مدل مذکور از چهار مرحله به شرح ذیل تشکیلشده است:
الف-مرحله تعیین عوامل مورد استناد در مدل
در این خصوص عوامل بر اساس نوع تأثیری که در خشکسالی میگذارند بر اساس تجربیات و نظر محقق انتخاب و ارزشگذاری بهصورت مثبت و یا منفی انجام میگیرد.همانگونه که در این مقاله مواردی مانند میزان بارش،بارش 24 ساعته،تعداد روزهای بارانی و تعداد روزهای یخبندان،حداکثر رطوبت نسبی و حداقل رطوبت نسبی میزان بیشتر آنها بهعنوان امتیاز مثبت و میزان کمتر از حدود تعیینشده امتیاز منفی را کسب میکند.همچنین عواملی مانند متوسط حداقل دما،متوسط حداکثر دما،حداقل مطلق دما و حداکثر دما هرچه میزان کمتری داشته باشند بهعنوان امتیاز مثبت و میزان بیشتر بهعنوان امتیاز منفی در نظر گرفته میشود.و علت آنهم تأثیر مثبت عوامل دسته اول بر کاهش میزان تنش خشکسالی و عوامل دسته دوم باعث افزایش تنش خشکسالی میشوند.همچنین در این بخش میتوان به تعداد مورد لزوم و تشخیص محقق،پارامترهای جوی و یا حتی غیر جوی همچون عوامل هیدرولوژیکی،کشاورزی و غیره بسته نوع کاربرد مدل و نظر محقق مورداستفاده قرارداد و محدودیتی ازنظر تعداد این عوامل وجود ندارد.در خصوص رمان نیز میتوان زمان را بهصورت روزانه،ماهانه و سالانه انتخاب نمود و در مورد تعداد پارامتر دزمان نیز محدودیتی خاص وجود ندارد .اما با افزایش تعداد عوامل و مدتزمان میزان محاسبات و جداول بهصورت تصاعدی افزایش مییابد که این امر نیز با استفاده از برنامهنویسی در خصوص این مدل قابلحل باشد.لذا در پژوهش حاضر به دلیل کاستن از حجم جداول و محاسبات از 10عامل جوی در یک دوره نرمال اقلیمی 30ساله استفاده گردیده است.. ده عامل جوی ذکرشده در مقاله به جهت ارتباط آنها با میزان شدت خشکسالی و نقشی که هرکدام از این عوامل میتواند در کاهش و یا افزایش شدت خشکی داشته باشند انتخاب گردیده است.
ب- انجام محاسبات آماری
در این بخش عوامل انتخابشده بر اساس زمان،میانگینگیری شده و میزان انحراف از معیار دادهها محاسبه میشود.در این قسمت مقدار انحراف معیار بر اساس میزان همخوانی و دامنه میانگینها بهصورت 1,4 .1,2 انحراف معیار محاسبه میگردد.و در ادامه جهت ارزشگذاری دادهها و تهیه جداول مربوطه،مجموع و تفاضل میانگین از 1,2 و 1,4 انحراف از معیار سنجیده میشود که در این پژوهش به دلیل ذکرشده از 1,2 انحراف معیار بهره گرفتهشده است.نتایج محاسبات در جدول - 2و - 1آورده شده است.در این جدول از آمار ایستگاه سینوپتیک مهرآباد از سال 1981 الی 2010استفاده گردیده است.
ج- مرحله ارزش بندی
