بخشی از مقاله
چکیده
وقوع بارشهای سنگین با الگوهای سینوپتیکی سطوح فوقانی جو در ارتباط است لذا برای شناخت بهتر لازم است تا مطالعات همدیدی رخداد بارش در منطقه صورت گیرد. شناسایی بارشهای سنگین توسط الگوهای فشاری میتواند از آثار زیانبار این پدیده بر محیط زیست جلوگیری کند. بمنظور مطالعهی بارندگیهای شدید تبریز، آمار روزانهی بارش ایستگاه مورد مطالعه در دورهی آماری 1996 - 2013 از سازمان هواشناسی استان اردبیل تهیه شد سپس به عنوان نمونه 3 مورد از شدیدترین بارشهای منطقه در دو دورهی گرم و سرد سال انتخاب و الگوهای سینوپتیکی بوجودآورندهی این بارشها بر اساس نقشههای سطح 500 هکتوپاسکال و سطح زمین شناسایی شدند.
یافته های آماری تحقیق نشان داد که حداکثر بارش روزانه طی دورهی آماری مورد مطالعه در مورخ شانزدهم آوریل 2005 معادل با 27 /8میلیمتر ثبت شده است. نتایج تحلیل سینوپتیکی بیانگر این مهم بود که الگوهای فشار موثر در دورهی سرد سال که منجر به بارشهای شدید فصل سرد شده اند غالبا متاثر از سیکلونهای غربی بوده و در فصل گرم، تحت تاثیر استقرار کم فشار حرارتی و نیز عقب نشینی پرفشار جنب حارهای بوده است. اما در تراز 500 هکتوپاسکالی قرار گرفتن فرود عمیق به همراه ریزش هوای مرطوب عامل اصلی اغتشاشات میباشد. نتایج این مطالعه میتواند در پیشبینی بارشهای سیلابی و جلوگیری از تخریب محیط زیست منطقه، همچنین پیش آگاهی برای برنامه ریزی و مدیریت بهتر منابع آب منطقه بکار برده شود.
-1 مقدمه
یکی از موضوعات اساسی علم آب و هواشناسی تغییرات میزان و توزیع بارش است. بارش نه تنها در زندگی بشر، بلکه در زندگی گیاهان و جانوران از ارزش حیاتی برخوردار بوده و میتواند تاثیر زیادی دز محیط زیست زندگی انسان داشته باشد. بعبارتی محیط زیست ترکیبی از دانشهای متفاوت در علم است که شامل مجموعهای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر زیستی - فیزیکی، شیمیایی - است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر میگذارد و از آن تأثیر میپذیردو بیتوجهی به آن می-تواند تاثیرات جانبی بدی را به دنبال داشته باشد.
در هرمکانی بارش زمانی اتفاق میافتد که هوای مرطوب و عامل صعود فراهم شود. هر دوی این شرایط به وسیلهی الگوهای گردش اتمسفر فراهم میشوند. در این بین بارشهای سنگین، میتواند در عین اهمیت، به عنوان یک مخاطرهی طبیعی مهم نیز قلمداد شده و برای زندگی موجودات زنده خطرآفرین باشد. منطقهی مورد مطالعه به دلیل قرار گرفتن در مجاورت با کوه سهند و نیز شرایط توپوگرافی آن، برای تشدید و گسترش بارندگی مناسب میباشد. در زمینهی بارشهای سیلابی مطالعاتی در سطح جهان انجام گرفته است.
ماتلیک و همکاران - 2008 - 1 بارشهای بیشاز 50 میلیمتر استونی را در طول دورهی آماری 1961-2005 بررسی کردند و نتایج حاصل نشان داد که مهمترین عامل ایجاد بارشهای سنگین، سیستمهای جبههای وکمفشارها هستند. در واقع، سیکلونهای جنوبی در دریای سیاه و مدیترانه مهمترین عامل ریزش این بارش-ها میباشند.
یوهانگ و همکاران - 2009 - 2 به ارزیابی مدل WRF در تولیدمثل فلش سیل رویداد بارشهای سنگین در نزدیکی سئول، کره جنوبی پرداختند. آنها در این مطالعه، تکثیر سلولهای همرفتی مرتبط با بارشهای شدید در سئول در 12 جولای 2006 را بررسی کردهاند.
چن و همکاران - 2010 - 3 فرایندهای سینوپتیکی که باعث ریزش بارشهای سنگین 379/5 میلیمتر در 7 ژوئن 2003 در جنوب غربی تایوان میشد را بررسی کردند و دریافتند که یک سیکلون 850 هکتوپاسکالی که در شرق فلات تبت شکل گرفته به همراه یک فرود موج کوتاه 500 هکتوپاسکالی در جهت منطقه باد افقی در جنوب شرق چین در بامداد 7 ژوئن حرکت کرده است.
سنروی و همکاران - 2013 - 4 به بررسی مقیاس فصلی بارشهای شدید ساعتی در آفریقای جنوبی پرداختند. آنها دادههای بارش ساعات روز 2007-1998 سراسر 102 ایستگاه آفریقای جنوبی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند و حاصل کار روند مثبت غالب در فصل تابستان را نشان داد.
ابدولمانان و همکاران - 2013 - 1 با استفاده از مدل NWP بارشهای سنگین منطقهی بنگلادش را در 8-9 آگوست 2011 بررسی کردند. تجزیه و تحلیل ها نشان میدهد که یک سیستم کم فشار که از جنوب غربی بنگلادش شروع می شود بخشی از بنگلادش و نواحی مجاور را فراگرفته و در روز 8 آگوست 2011 به سمت شمال و شمال شرقی حرکت کرده وبصورت متراکم در میآید. سپس به سمت شمال غربی برگشته و در منطقهی راجشاهی متمرکز می شود. این سیستم در روز 9 آگوست 2011 به سمت غرب بنگلادش حرکت کرده و فشار مرکزی آن به سرعت کاهش می یابد و باعث ریزش باران میشود.
در سطح کشور نیز تحقیقات مختلفی انجام گرفته است. زارع - 1388 - در بررسی بارشهای سنگین استان فارس به این نتیجه رسیدند که بارشهای سنگین استان فارس عمدتا در فصل زمستان و پاییز ریزش میکنند و از لحاظ توزیع ماهانه، ژانویه و دسامبر بیشترین رخداد را شامل میشوند. همینطور بیشترین تعداد رخداد بارشهای سنگین فارس در مرتفعترین نواحی این استان بهوقوع پیوسته است.
قادری و علیجانی - 1389 - به بررسی بارندگیهای شدید لارستان در طی دورهی آماری -2007 1960 پرداخته و الگوهای سینوپتیکی بوجود آورندهی این بارشها را شناسایی کردند. یافتههای تحقیق نشان داد که الگوهای فشار موثر در بارشهای شدید فصل سرد، در سطح زمین ورود سیکلونهای غربی، کم فشار سودانی و درفصل گرم نفوذ کمفشار مونسون، عقبنشینی پرفشار جنب حاره، استقرار کمفشار حرارتی و ایجاد ناپایداری شدید است و در سطوح بالا نفوذ بادهای غربی، ورود فرود عمیق به همراه ریزش هوای مرطوب میباشد.
مسعودیان و محمدی - 1389 - به بررسی نقش رودبادها در رخداد بارشهای سنگین پرداخته و علت ریزش سنگین بارشها را کشیده شدن رودبادها تا سطح 600 هکتوپاسکال دانستهاند.
علیجانی و همکاران - 1389 - در بررسی بارشهای سنگین ششم ژانویهی 2008 در جنوب شرق ایران به این نتیجه رسیدند که رخداد بارش سنگین مورد مطالعه در جنوب شرق کشور با مهیا شدن شرایطی نظیر وجود رطوبت زیاد در تراز پایین جو بخصوص تخلیه رطوبتی شدید از خلیجفارس، ناهنجاریهای منفی شدید در ترازهای میانی جو و استقرار رودباد جنب حارهای در غرب منطقه مرتبط میباشد.
رحیمی و همکاران - 1389 - بارشهای سنگین استان کرمان را مورد مطالعه قرار داده و به این نتیجه رسیدند که مهمترین عامل شکلگیری بارشهای سنگین استان کرمان حرکت رو به شرق و تقویت فرود شرق مدیترانه در تروپوسفر میانی است، لذا زمانی که با حرکت رو به پایین سامانهی تاوه قطبی همراه است، بارشهای سنگینی در سطح ایستگاههای استان کرمان رخ میدهد.
گندمکار - 1389 - با بررسی بارشهای سنگین نواحی جنوبی استان بوشهر به این نتیجه رسید که ورود سامانههای سودانی از جنوب و جنوب غرب علت ریزشهای شدید نواحی جنوبی این استان بوده که اگر با سامانهی مدیترانهای همراه باشد بارشهای سنگین را ایجاد خواهد کرد.
محمدحسن - 1389 - به بررسی وتحلیل سینوپتیکی و آماری بارشهای سنگین استان تهران پرداخته است. وی در این پژوهش روزهای دارای بارشهای سنگین در سالهای آماری1951 تا 2005 و الگوهای گردشی اتمسفری ایجاد کنندهی این بارانهای سنگین را مشخص کرده است. حدود 59/72 درصد از بارشهای سنگین استان تهران با وجود سیستم یا زبانهی کم-فشار در سطح زمین و 40/28 درصد آن با وجود سیستم یا زبانهی پرفشار سطح زمین مرتبط بوده است. حدود 88/33 درصد از بارندگیها زمانی رخ داده که این استان در جلو فرود ایجاد شده در لایههای میانی و بالایی جو قرار داشته است
