بخشی از مقاله
چکیده:
صنعت گردشگری یکی از گستردهترین و متنوعترین صنایع جهان است و منبع اصلی درآمد، اشتغال و توسعهی زیر ساختها برای بسیاری از کشورها است.گردشگری و توسعهی فعالیتهای مرتبط با آن، نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل مؤثر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است. بندرامام خمینی به عنوان بزرگترین منطقهی ویژه اقتصادی کشور، در شمال غربی خلیج فارس و در جنوب استان خوزستان واقع و در مسیرکریدور بینالمللی حمل ونقل شمال– جنوب واقع گردیده است. این منطقه با توجه به ویژگیهای محیطی، جاذبههای طبیعی، فرهنگی و انسانساخت و...
در صورت برنامهریزی و مدیریت صحیح میتواند به یکی از مناطق ویژهی گردشگری کشور تبدیل گردد. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها مورد شناسایی قرار گرفته و راهبردهای مؤثر جهت توسعهی گردشگری ساحلی در بندر امام خمینی ارائه گردیده است. نتایج حاصل از مدل swot نشان میدهد که منطقهی مورد مطالعه از شرایط لازم جهت رشد و توسعهی گردشگری برخوردار میباشد.
- مقدمه
گردشگری یکی از عوامل توسعهی اقتصادی و اجتماعی در بسیاری از مناطق جهان است. در چهل کشور فقیر جهان دومین منبع درآمد بعد از نفت به حساب میآید. گردشگری دارای پیامدهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، زیست محیطی بوده و نقش اساسی در توسعهی پایدار ایفا مینماید، به گونهای که امروزه گردشگری یکی از ملاکهای توسعه یافتگی در سطح جهان محسوب میگردد. توسعهی گردشگری به عنوان مجموعه فعالیتهای اقتصادی، تأثیر بسزایی در تقویت بنیانهای اقتصادی جوامع دارد و نقش گردشگری به عنوان منبع جدیدی برای ایجاد اشتغال، کسب درآمد، دریافتهای مالیاتی بیشتر، جذب ارز و تقویت زیر ساختهای اجتماعی که موجب رشد و توسعهی سایر صنایع میگردد - کاظمی، . - 1387
امروزه پایداری به نحو گستردهای به عنوان رویکردی بنیادین، برای توسعه از جمله توسعهی گردشگری پذیرفته و در مباحث سیاسی و محیطی، گردشگری پایدار به عنوان مفهومی نو، برای مقابله با آثار مخرب توسعهی گردشگری مطرح گردیده است؛ به این ترتیب، مفهوم گردشگری پایدار، ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را در برمیگیرد، اما همواره بر محیط زیست تأکید میکند. گردشگری پایدار، سطح استانداردهای زندگی جوامع را بهبود بخشیده و در پی ارتقای کیفیت تجربهی گردشگران است و حفظ محیط زیست را که جامعهی میزبان و گردشگران به آن وابستهاند، به دنبال دارد. رویکرد گردشگری پایدار، یکی از کارآمدترین رویکردهای جایگزین برای توسعه بوده که توان بالقوهای در کاهش آثار منفی حاصل از گردشگری انبوه دارد. بنابراین در صورت مطالعه و شناخت عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست میحیطی میتوان پیامدهای مثبت ناشی از توسعهی گردشگری را به بالاترین سطح و پیامدهای منفی را به پائینترین سطح کاهش داد.
با توجه به اقتصاد تک محصولی کشور و وابستگی بیش از حد آن به صادرات نفت، برای خروج از این وضعیت نیاز به توسعهایی همه جانبه و پایدار و جایگزینی منابع جدید درآمد میباشد. بنابراین میبایست از تمامی امکانات و قابلیتهای موجود استفادهی بهینه گردد. با توجه به این که کشور ایران از جاذبههای طبیعی، تاریخی و فرهنگی قابل توجهی برخوردار میباشد، به طوری که از لحاظ جاذبههای فرهنگی و تمدنی جزء ده کشور اول جهان، از نظر تنوع محیط طبیعی جزء پنج کشور اول جهان و جزء سه کشور اول جهان از نظر تنوع صنایع دستی میباشد - زنگی آبادی، . - 1385 همچنین در منطقهی آسیا، رتبهی دوم جذب بیشترین گردشگر و درآمد حاصل از گردشگری را بعد از کشور هند به خود اختصاص داده است
بندر امام خمینی - ره - بزرگترین بندر تجاری کشور میباشد که راه آهن سراسری آن را به پایتخت پیوند میدهد. طول اسکلهی تجاری بندر امام حدود هفت کیلومتر است و سی میلیون تن کالا را در سال پذیرش میکند و ازین رو بزرگترین و مهمترین پایانهی تجارتی دریایی کشور است. در صورت ایجاد زیرساختهای مناسب گردشگری و استفاده از بخشهایی از مسیر آبراهههای بندرامام، میتواند به یکی از مناطق مهم جذب گردشگر تبدیل گردد.
- ادبیات و پیشینهی پژوهش
امروزه در پی بروز مسائل و مشکلات متنوع، بحرانهای زیست محیطی، نابودی منابع و ایجاد موانع در راه رسیدن به توسعهی پایدار، ضرورت دارد که برنامهها بر اساس شناخت و ارزیابی عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی صورت گیرد تا هم بهرهبرداری در خور و مستمر از منابع انجام شود و هم ارزشهای طبیعی محیط حفظ گردد. از این رو پیش از تدوین راهکارهای توسعه و اجرای برنامههای اقتصادی- اجتماعی، بررسی جغرافیایی منطقه و شناخت توانهای آن ضرورت مییابد: در زمینهی گردشگری ساحلی تحقیقات متنوعی صورت پذیرفته است:
- خانی و همکاران - 1388 - در پژوهشی تحت عنوان، بررسی اثرات گردشگری ساحلی با تکیه بر نظرسنجی از خانوارهای روستایی - مطالعهی موردی: روستای چمخاله، شهرستان لنگرود - با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، به توزیع پرسشنامه با مقیاس لیکرت در بین 100 نمونهی آماری پرداخته است. نتایج این تحقیق، فرضیه اصلی را که میگوید سطح مزایای شخصی مقیمان به ویژه مزیتهای اقتصادی از گردشگری درک آنها را تحت تاثیر قرار میBدهندرا تایید مینماید، این در حالی است که اثرات فرهنگی، اجتماعی و محیطی گردشگری باعث رضایت خاطر جوامع روستایی نمیباشد.
- ابراهیم زاده و همکاران - 1388 - در پژوهشی تحت عنوان، تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگری ساحلی چابهار با استفاده از مدل راهبردی swot، تحلیلهای حاصل از این مدل نشان میدهد که این شهر علی رغم برخورداری از ظرفیت تبدیل شدن به یک منطقه نمونه مدل گردشگری، تعدد تصمیمگیران و مسایل مدیریتی، کمبود زیر ساختها و ضعف تبلیغات را به عنوان موانع اساسی در راه رسیدن به این هدف در مقابل خود دارد. با این حال، وجود زمینهی اشتغال زایی، درآمد ارزی و سرمایهگذاری به ترتیب با امتیازهای وزنی 40 درصد، 28 درصد و 18 درصد مهمترین فرصتها و وجود آثار تاریخی، جاذبههای ورزشی - تفریحی و برخورداری از سواحل شنی و جذابیت های طبیعی به عنوان نقاط قوت و جاذب در کنار امکان توسعه و اصلاح نهادهای مدیریتی، تقویت تبلیغات، تعامل و هم فکری بین مسؤولان منطقه آزاد و سازمانهای مرتبط با گردشگری و مردم و توسعه اکوتوریسم، از مهمترین رهیافتها به منظور توسعهی گردشگری این ناحیه تلقی میگردند.
- شیعه و همکاران - 1389 - در پژوهشی تحت عنوان، تحلیل عوامل کیفیت بخش محیط گردشگری ساحلی با توجه به معیارهای گردشگری پایدار، مطالعهی موردی: سواحل شهر رامسر، در این پزوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به نتایج زیر رسیدهاند: محیط گردشگری ساحلی بر پایهی ادراک گردشگران به صورت عوامل مشخصی قابل شناسایی است. هریک از این عوامل از شاخصهای همگنی تشکیل شده است. این عوامل عبارت است از: -1 پاکیزگی، کیفیت منظر و امنیت اجتماعی، -2 امکانات گردشگری، -3 فضای تفریحی برای خانواده، -4 دسترسی و آمدوشد -5 خدمات رفاهی و مهمان نوازی. برای تعیین میزان هم بستگی عاملها با متغیرهای میزان رضایت از محیط گردشگری و احتمال بازگشت مجدد به مقصد گردشگری، از ضریب همبستگی" گاما "استفاده شده است:
نتایج این آزمون نشان داد که ارتباط معنی داری میان عوامل کیفی با متغیرهای میزان رضایت از محیط گردشگری و احتمال بازگشت مجدد به مقصد گردشگری در سطح آلفا برابر 5 درصد وجود دارد. همچنین میزان همبستگی میان تمامی عوامل کیفی محیط ساحلی در مورد میزان رضایت از گردشگری پایینتر از تمامی هم بستگیهای مربوط به این عاملها با احتمال بازگشت مجدد به مقصد گردشگری است. این تفاوت بیانگر آن است که گردشگر در احتمال انتخاب مجدد یک مقصد گردشگری، عوامل دیگری نظیر هزینهی سفر، معیارهای اجتماعی و... را نیز لحاظ مینماید و کیفیتهای محیطی تنها بخشی از این معیارها را شامل میشود.
- امین بیدختی و همکاران - - 1391 در پژوهشی تحت عنوان، بررسی رابطهی بین رونق گردشگری و سرمایهی اجتماعی در مناطق ساحلی دریای خزر، برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از پرسشنامه محقق ساخته بهره گرفته شده است. همچنین جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و بررسی رابطهی سرمایه اجتماعی با میزان جذب گردشگر نیز از تکنیک مدل یابی معادلات ساختاری استفاده شده است. یافتههای تحقیق مؤید الگوی مفهومی پیشنهادی تحقیق است. بنابراین، سرمایهی اجتماعی به طور مستقیم و هم چنین تأثیر بر امنیت ذهنی و عینی بر جذب گردشگر موثر است.
- غفوری و همکاران - 1392 - در پژوهشی تحت عنوان، عوامل مؤثر در توسعهی گردشگری ورزشهای آبی در شهرهای ساحلی مازندران، با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به این نتیجه رسیدند که تبلیغات و بازاریابی با ضریب کوواریانس 86 درصد، مهمترین عامل در توسعه و جذب گردشگر ورزشهای آبی در شهرهای ساحلی مازندران است. مدیریت ضریب کوواریانس 85 درصد، امکانات و تأسیسات با ضریب کوواریانس 71 درصد و زیرساختها ضریب کوواریانس 59 درصد در اولویتهای بعدی توسعه و جذب گردشگر ورزشهای آبی قرار دارد. بنابراین تبلیغات و بازاریابی و مدیریت از مؤثرترین عوامل در جذب گردشگر و توسعهی گردشگری ورزشهای آبی میباشد.
- رورده - 1395 - در پژوهشی تحت عنوان، بررسی گردشگری ساحلی از دیدگاه اقلیمی: نمونهی موردی شهرستان بابلسر، برای تعیین پتانسیل اقلیمی از مدل CTT و جهت سنجش شاخص آشری از کار میدانی، پرسشنامه استفاده گردیده است. در این تحقیق متغیرهای اقلیمی حرارتی، زیبایی شناسی و فیزیکی مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج نشان میدهد، طی سالهای 1380 تا 1393، در شهرستان بابلسر، فصل بهار و پائیز اقلیمی کوتاهتر از تابستان و زمستان دارند و همچنین تنش گرمایی بسیار شدید و سرمای بسیار شدید نیز در بابلسر دیده نمیشود. مطلوبترین شرایط روزانه برای گردشگری ساحلی در شهرستان بابلسر براساس شاخص اقلیمی گردشگری 25 اردیبهشت تا 15 خرداد و از 6 مهر تا 25 مهرماه است که عدد 6,5 - استرس گرمایی اندک - نشان داده شده است. از دیدگاه جامعهی محلی، شرایط اقلیمی تا حدودی گرم یا گرم و آسمان صاف یا همراه با ابر پراکنده، مطلوبترین شرایط گردشگری ساحلی برای استفاده از دریا و ساحل میباشد.
- اهداف
مهمترین اهداف این پژوهش شامل موارد ذیل میباشد:
- بررسی نقاط قوت و فرصتهای موجود در زمینهی گردشگری در این منطقه
- بررسی نقاط ضعف و تهدیدهای موجود در زمینهی گردشگری در این منطقه
- تدوین استراتژیهای مؤثر جهت رشد و توسعهی گردشگری در این منطقه
- فرضیههای پژوهش
- بندر امام خمینی - ره - از پتانسیلها و قابلیتهای مهمی جهت توسعهی گردشگری برخوردار میباشد.
روش تحقیق:
در این پژوهش از روش توصیفی – تحلیلی استفاده گردیده است، بنابراین برای جمعآوری اطلاعات مورد نیاز از روش کتابخانهایی و میدانی استفاده گردیده است. بخشی از اطلاعات مورد نیاز این تحقیق از طریق مراجعهی حضوری و نشست با تعدادی از همکاران - کارشناسان خبره - در حوزه مهندسی و عمران ، واحد دریایی و بندری سازمان متبوع بدست آمدکه بدین طریق نوعا دانش و اطلاعات بدست آمده با توجه به محدودیت زمانی تحقیق از کلیت و جامعیت نسبتاً قابل قبولی در زمینه پتانسیل ها و زمینه های گردشگری بندرامام تهیه و جمع آوری گردید. همچنین گرد آوری سایر اطلاعات موردنیاز پژوهش استفاده از منابع مختلف چون؛کتب، مقالات، پژوهشها و کنترل اطلاعات مدون شده ، بعنوان دیگر بخشهای فرآیند انجام این تحقیق بوده است.
با توجه به اطلاعات جمعآوری شده، جاذبهها، امکانات، خدمات و وضعیت کلی گردشگری منطقه بررسی گردید.
جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل swot استفاده گردیده است. برای این منظور محیط داخلی - نقاط قوت و ضعفها - و محیط خارجی - فرصت و تهدیدها - منطقه مطالعه گردید و سپس برای تکمیل اطلاعات به دست آمده، از طریق مصاحبه، با برخی از مردم و مسئولان مرتبط با گردشگری در بندر امام خمینی - ره - نیز نظر خواهی گردید که با وزندهی به موارد مورد نظر به تکمیل ماتریس swot و در نهایت، راهبردها و استراتژیهای مؤثر جهت رشد و توسعهی گردشگری تدوین گردید.
یافتهها:
- موقعیت بندرامام خمینی - ره -
بندرامام خمینی - ره - با وسعت 11044 هکتار بعنوان بزرگترین منطقه ویژه اقتصادی کشور، در شمال غربی خلیج فارس - منتهی الیه آبراه خور موسی - و در جنوب استان خوزستان واقع شده است . و در 15کیلومتری شهر بندرامام خمینی - ره - ، بعنوان دومین بندر بزرگ سرزمین کهن، بندری امن، مطمئن و وسیع برای پهلوگیری کشتی های بزرگ نسل چهارم و پنجم قرار دارد. این بندر تجاری، سابقه و دیرینه فعالیت خود را به 80 سال می رسد و درکنار این پیشینه روز به روز شاهد تحولات و نوآوریهای جدید در این بندر هستیم. وسعتی حدود 11میلیون متر مربع ،37 پست اسکله فعال با متوسط آبخور13/5 متر در7 کیلومتر خط ساحلی که به همراه اسکله های نفتی و پتروشیمی، شمار این اسکله ها به54 پست می رسد که این بندر را به یکی از بزرگترین و مجهزترین بنادر منطقه خلیج فارس تبدیل کرده است.
