بخشی از مقاله
چکیده
اعتیاد یکی از ناهنجاري هاي جامعه ي روستایی است که با گذر زمان فراگیرتر شده و سبب اختلال در زندگی روستایی می شود و در سال هاي اخیر، سبب تضعیف و ناکارآمدي نیروي انسانی و عدم تعالی اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه و دلیل بسیاري از بزه کاري ها شده است. اولین اقدام جهت مقابله با روند افزایشی آن در نواحی روستایی، مطالعه جهت شناخت عوامل موثر بر گسترش اعتیاد در این جوامع می باشد. ولی با این وجود اغلب مطالعات اعتیاد در خصوص نواحی شهري صورت گرفته است، نیاز است پژوهش ها درخصوص شناسایی عوامل موثر بر اعتیاد در نواحی روستایی انجام شود.
تحقیق حاضر به بررسی عوامل موثر بر گسترش اعتیاد در نواحی روستایی پرداخته است. روش تحقیق توصیفی- تحلیل محتوا و روش تجزیه و تحلیل به صورت استنتاج عقلی است و روش گردآوري اطلاعات به صورت اسنادي-کتابخانهاي میباشد.
نتایج به دست آمده حاکی از آن است که در زمینه گرایش به مواد مخدر، علل و عوامل فراوان و گوناگونی وجود دارد که طیفی گسترده اي از معضلات اجتماعی، خانوادگی، و حتی روانی را در بر می گیرد. این گستردگی علل و عوامل بیشتر برخاسته از نامحدود بودن دامنه این بیماري است. عوامل مختلفی از جمله وجود فقر مالی ، مشکلات خانواگی ، اختلافات زناشویی، فشارهاي روانی و نارساییها و ناپختگیهاي شخصیتی، وجود الگوهاي نامناسب براي همسان سازي و در نهایت مسأله بیکاري از عوامل عمده گرایش به اعتیاد محسوب می شوند.
-1 مقدمه
اعتیاد یک بیماري است که در آن بیمار رفتاري که عوارض بدي دارد رامتداوماً تکرار میکند. این بیماري با ایجاد اختلال در کنترل بر سیستم رفتار- پاداش، باعث تکرار آن رفتار میگردد.
اعتیاد و سوء استفاده از مواد، عوارض جسمانی، روانشناختی، اقتصادي و خانوادگی متعددي دارد و یک پدیده روانی، زیستی و اجتماعی است.
معتاد علاوه بر اینکه نیروي جسمانی و عقلانی خود را تحت تأثیر مصرف مواد مخدر از دست داده و در خدمت جامعه نیست، قسمتی از نیروي جسمانی و امکانات اقتصادي را که میتواند در راه سازندهتري مصرف شود، به مصرف سوء خود اختصاص میدهد. بنابراین توجه به مشکلات و آسیبهاي مصرف موادمخدر در مناطق روستایی، از موضوعات مهم و قابل توجه در وضعیت کنونی جامعه است.
واقعیت این است که امروزه علاوه بر برخی مشکلات اجتماعی مانند فقر و بیکاري، مسایل مرتبط با مدیریت محلی، جمعیت و نیروي اتسانی، بالا بودن میزان مهاجرت روستایی و روند سالخوردگی نیروي کار کشاورزي، میتوان آسیبهاي اجتماعی گستردهاي را یافت که به دامنه روستاها نفوذ پیدا کردهاند. اگر روزگاري با مهاجرت گسترده نیروي جوان و فعال روستاها به شهر، زمینه فقر نیروي انسانی فراهم میشد، امروزه آسیبهاي اجتماعی همچون اعتیاد به موادمخدر است که زمینه نابودي اندك سرمایههاي انسانی باقیمانده در روستاها را فراهم آورده است. از این رو پرداختن عمیق و جدي به مسائل اجتماعی روستاها که هم اکنون گذشته از مهاجرت، پدیدههایی چون اعتیاد، ضعف پیوندهاي اجتماعی و کج رفتارهاي اخلاقی را شامل میشود، امري ضروري و حیاتی است
با وجودي که نواحی روستایی در بین مردم محیط امن شناخته میشود، اما زندگی روستایی نیز میتواند تنشزا باشد. ابن وضعیت میتواند با دورافتادگی، بروز فشارهاي روانی براي سازگاري، عدم توانایی براي پنهان شدن در جوامع یکپارچه، کمبود امکانات تفریحی، اعتیاد، جرم و فشار بازسازي اقتصادي مرتبط باشد. اعتیاد یکی از ناهنجاریهاي جامعه روستایی است که با گذر زمان فراگیرتر شده و سبب اختلال در زندگی روستایی میشود. اعتیاد در سالهاي اخیر، سبب تضعیف و ناکارآمدي نیروي انسانی و عدم تعالی اقتصادي- اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه و دلیل بساري از بزهکاريها شده است
اولین اقدام جهت مقابله با روند افزایشی اعتیاد در نواحی روستایی مطالعه جهت شناخت عوامل موثر بر گسترش اعتیاد در این جوامع می باشد. در همین راستا در تحقیق حاضر به بررسی و شناسایی مهمترین عوامل موثر در گسترش اعتیاد در نواحی روستایی پرداخته شده است.
-2 روش تحقیق
روش تحقیق این پژوهش، توصیفی- تحلیل محتوا و روش تجزیه و تحلیل به صورت استنتاج عقلی است و روش گردآوري اطلاعات به صورت اسنادي-کتابخانهاي میباشد. به عبارتی دیگر براي دستیابی به اطلاعات در حوزه عوامل موثر بر گسترش اعتیاد در نواحی روستایی از مطالعات کتابخانهاي، مطالعه اسناد اینترنتی، مقالات و کتابهاي مرتبط با آن استفاده گردید و با بررسی آن ها تحلیل و نتیجه گیري صورت گرفت.
-3 مبانی نظري
-1-3 نظریه ها، مدلهاي مرتبط با اعتیاد
-1 -1 -3 نظریه یادگیري اجتماعی ساترلند
بر اساس این نظریه، ساترلند استدلال میکند عامل اساسی در تعیین این که آیا مردم قانون را نقض میکنند یا خیر، معنایی است که آنها به شرایط اجتماعی که تجربه میکنند- و نه خود آن شرایط- میدهند نهایت این که، پیروي اشخاص از قانون یا نقض آن به تعریف آنها از وضعیت خود بستگی دارد.
بنابراین در مجموع از دیدگاه ساترلند کج رفتاري همانند رفتارهاي بهنجار آموخته میشوند و این آموزش از طریق کنش متقابل با دیگران انجام میشود. اما از دیدگاه همه کنشها مهم نیستند بلکه به اعتقاد وي بخش اصلی یادگیري رفتار کجرو و در اثر ارتباط صمیمی در درون گروه انجام میگیرد. برعکس، سازمانهاي غیرشخصی ارتباطات مانند سینما، روزنامه و تلویزیون نقش نسبتاً بیاهمیتی در این زمینه دارند.
-2 -1 -3 کنش متقابل نمادین
به عقیدة طرفداران کنش متقابل نمادین، مقولاتی که افراد براي تغییر جهان و حتی تجربه خود به کار میبرند، با تعاریفی سازمان مییابند که در اجتماع پدید آمدهاند. آنها استدلال میکنند که افراد در واکنش به پاداشها و تأییدها به تدریج انتظارات گروه را درونی میکنند؛ و با این کار، تعاریف اجتماعی به آنها اجازه میدهد تا رفتار خود را از دیدگاه گروه ارزیابی کنند و به خود به مثابه یک عینیت اجتماعی نگاه کنند. جامعهشناسان معتقد به این نظریه میگویند که برخی مواد برچسب مجاز و برخی دیگر برچسب غیرمجاز دارند؛ و اینکه مصرف کنندة یک مادة مخدر منحرف خوانده شود یا نه، بستگی دارد به اینکه چه کسانی در جامعه در رأس قدرتاند.
جوامع روستایی به دلیل ساختار اجتماعی ویژة آنها در مواجه با پدیدههاي جدید با آشفتگیها و نابسامانی قابل توجهی روبهرو میشوند و واکنشهایی پردامنه و پرنوسان دارند. هر فرد بر مبناي ارزشهاي فرهنگی نو، با ریشههایی در خارج از جامعه روستایی و اغلب ناسازگار با هنجارها و ارزشهاي سنتی روستا، به کنش اجتماعی میپردازد. در نتیجه، جامعه روستایی با نوعی بیسازمانی اجتماعی و از هم گسیختگی ساختاري روبهرو میشود که میتوان بازتاب آن را در جنبههاي مختلف زندگی اجتماعی و اقتصادي روستا به صورت مسائل متنوع اجتماعی، فاصله تشدید شوندة میان نسلها، مهاجرت گسترده، روند سالخوردگی و از کار افتادگی نیروي کار کشاورزي، و در هم ریختگی نظام مدیریت اجتماعی و تولیدي در روستاها مشاهده کرد.
-3 -1 -3 نظریه بومشناسی انسانی
از دیدگاه این نظریه شرایط و کیفیت محیط زیست انسانی، صرفنظر از ویژگیهاي افراد و گروههاي ساکن این محیطها، بر رفتار آنها تأثیر تعیین کنندهاي دارد. کلیفورد شاو1 از نظریهپردازان مکتب شیکاگو است که تئوري بومشناسی براي تبیین و مطالعه جرم و بزهکاري استفاده کرد. وي که بزهکاران» را اساساً موجودات انسانی بهنجاري میدید، بدین باور رسید که فعالیتهاي غیرقانونی آنها به نحوي با محیط زیستشان گره خورده است.« شاو و دستیارش مک کی در تحقیقاتشان دریافتند که »در نواحی مشابه، هر گروه- اعم از خارجی یا بومی، مهاجر تازه یا مهاجر قدیمی تر، سیاه پوست یا سفیدپوست- داراي یک نرخ بزهکاري متناسب با نرخ بزهکاري سراسر ناحیه بود. هیچ گروه نژادي، ملی یا بومی ویژگی هاي یکنواختی را در تمامی بخش هاي شهر به نمایش نگذاشتند. هر گروه، بسته به نوع محلهاي که در آن فعالیت می کردند، گستره نرخهاي بزهکاري اش از پایینترین تا بالاترین حد بود .
-4 -1 -3 نظریههاي کنترل اجتماعی
بر اساس نظریههاي کنترل اجتماعی، کجروي هنگامی پدید میآید که تعهد فرد به جامعه ضعیف یا نابود شود.[10] در همین زمینه، یافتهها گویاي آن است که رابطه نوجوان با موادمخدر یا هر جرم دیگر همبستگی شدیدي با بیگانگی از خانواده دارد.[
بر این اساس، خانوادهها و فرهنگهاي مستحکم میتوانند از مصرف مواد به طور اساسی جلوگیري کنند و چه بسا سستی خانوادهها و عدم حضور و وجود بزرگسالان به مصرف موادمخدر منجر میشود
از نگاه هیریشی، چهار عنصر براي پیوند فرد با جامعه یا دیگران عادي است:
دلبستگی: میزان توجه و حساسیت فرد نسبت به دیگران و توقعات آنها؛ سرسپردگی: میزان همراهی پاداشها و مجازاتهاي اجتماعی با رفتار همنوا و نابهنجار افراد؛ درگیر بودن: میزان وقتی که فرد در فعالیتهاي عادي اجتماعی صرف میکند؛ و باور داشتن: میزان اعتبار اخلاقی هنجارهاي اجتماعی براي فرد، یا میزان درونی کردن هنجارهاي اجتماعی. و در مجموع، اگر یک یا چند حلقه ارتباطی ضعیف شد، احتمال انحراف افزایش مییابد.[13]
-5 -1 -3 پیوند افتراقی
ساترلند و کرِسی به مبحث چگونگی انتقال رفتار مجرمانه در قالب پیوند افتراقی میپردازند. مصرف موادمخدر هنگامی ایجاد میشود که پیوندهاي کجروانه افراد بیش از پیوندهاي معمولی اجتماع آنها باشد. بنا به تأکید این نظریه، در اغلب موارد، یادگیري انحراف از دیگران و از طریق گروههاي اولیه صورت میگیرد. فزونی برخورد و ارتباط با تعاریف اجتماعی و یا پیامهاي تأییدکنندة رفتار انحرافی باعث انحراف میشود.
