بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این تحقیق ارائه روششناسی مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی برای حل مشکلات مختلف محیطی وانسانی منطقه ساحلی خزرمی باشد. در این رابطه ابتدا به بررسی مسائل و مشکلات اصلی منطقه ساحلی خزرو تعریف و تبیین مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی پرداخته سپس اسناد و مطالب مربوط به روششناسی مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی که شامل روششناسی کمیسیون جهانی اقیانوس شناسی، بروچیر و همکار، برنامه محیط زیست ملل متحد، شی و همکاران ،طرح مدیریت ساحلی ایران و پست و همکارش میباشد تجزیه وتحلیل شده است.
بررسیها و تحلیل اسناد مذکور نشان میدهد که روششناسی مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی از ساختار چند مرحله ای برخوردار بوده که شامل فرآیند شناخت مسائل ومشکلات منطقه ساحلی و آماده سازی، برنامه ریزی، اجراء و نظارت و بازبینی و تکرار میباشد. همچنین عامل یا مجری طرح و برنامه مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی، نهاد دولتی میباشد که بصورت فرابخشی عمل میکند. اتخاذ طرح مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی توسط دولتهای ساحلی خزر میتواند به رفع مشکلات مناطق ساحلی خزر کمک نماید.
مقدمه
افزایش جمعیت، رشد تکنولوژی، بهره برداری بی رویه منابع، افزایش آلودگی و فقدان یا ناکارآمدیهای مدیریتی از مهم ترین عواملی هستند که سبب تحلیل و نابودی مناطق ساحلی دنیا شده است بویژه این مشکلات در منطقه ساحلی خزر شدت یافته است. برای مقابله با چنین مشکلاتی رویکردی با عنوان مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی - 1آی سی زد ام - با برگزاری کنفرانس ملل متحد در زمینه محیط زیست و توسعه - اجلاس زمین - در ریودوژانیرو برزیل - 1992 - گسترش یافت که هدف آن مطلوب شدن استفادهها همراه با حفظ اکوسیستمها و. پایداری در بهره برداری از منابع ساحلی است این رویکرد دارای روندی دولتی با چارچوب قانونی و یکپارچگی مدیریتی جایگزین مدیریت بخشی شده و در زمینههای مختلف طبیعی - زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی - فرهنگی بکار برده میشود.
رویکرد مدیریتی مذکور مورد استقبال بسیاری از کشورهای ساحلی، سازمانها و مراجع علمی دنیا قرار گرفته و در حل مشکلات ساحلی استفاده میشود به طوری که تا سال 2002 حدود 700 تلاش در زمینه مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی در سطوح ملی ومنطقه ای به اجرا درآمده است.[1] طرحها و برنامههای مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی از روش شناسی2 خاصی برخوردار بوده و توسط سازمان ها، مراجع علمی، پژوهشگران و دولتهای ساحلی تهیه و گسترش یافته است که میتوان به کمیسیون جهانی اقیانوس شناسی1997 - 3 و [3] [ 2 ] - 2001 پست4 و همکارش - [4 ] - 1996 برنامه محیط زیست ملل متحد [5] - 1999 - 5بروچیر 6و همکارش - [6] 2001شی7 و همکاران[7] و آی، سی، زد ،ام ایران[8]اشاره نمود.
پژوهش حاضر با هدف شناخت و معرفی نقطه نظرات روششناسی مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی بویژه برای منطقه ساحلی خزربا حدود 7000 کیلومتر خط ساحلی که از یک طرف با مسائل و مشکلات فزاینده ای روبرو بوده و از طرف دیگر استفاده و بکار گیری رویکرد مدیریتی مذکور میتواند در حل مشکلات مناطق ساحلی که از دید بسیاری از مدیران ساحلی ناشناخته باقی مانده حائز اهمیت میباشد.. همچنین فرآیندی است که تمامی آنهایی را که مشمول توسعه، مدیریت و استفاده ساحل میشوند را در چارچوبی قرار میدهد تا یکپارچگی و ترکیب خواستهها و مسئولیتهایشان در دستیابی به اهداف مشترکشان آسان میشود. در این تعریف برخی اصولهای کلیدی مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی میتواند تعریف شود :
الف - آنچه که در منطقه ساحلی مشاهده میشوند، به عنوان واحد مدیریتی و برنامه ریزی قرار میگیرند.
ب - مدیریت منطقه ساحلی یا مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی یک سیستم برنامه ریزی مقبول برای نواحی ساحلی است و میبایست بعنوان یک فرآیند در نظر گرفته شود
پ - مدیریت منطقه ساحلی فرآیند یکپارچه شدن است که در تئوری، تمامی بخشهای ذینفع و علاقمند فرصت میدهد که بگویند چگونه منطقه ساحلی اداره شده و توسعه یابد.
ج - این فرآیند منجر به اخذ تصمیمات و راه حل اهداف مشترکی میشود که مقبول تمام بخشها هستند.[15] مفهوم اینتگرشن8 در مدیریت یکپارچه منطقهساحلی از فرضیات اولیه موفقیت مدیریت منطقه ساحلی بکارگیری یکپارچگی بین گروهها و عوامل مختلفی که مشمول مدیریت ساحلی میشوند، میباشد. اگر دیدگاه یکپارچگی نباشد قطعاً با مدیریت بخش سرو کار داریم و بخشهای مختلف نواحی ساحلی با رویکردهای مختلف مدیریت میشوند برای مثال فعالیتهای روی پیکره آبی در محدوده قانونی توسط دپارتمان فعالیتهای آبی اداره میشود.
قسمت هایی ازخشکی ممکن است زیر نظر وزارت کشاورزی، نواحی ساحلی شهری توسط دپارتمان برنامه ریزی شهری، آبهای دور از ساحل تحت اداره شیلات و سازمان توریسم امکان دارد مسئول اداره تجارت و صنعت باشد. بنادر و لنگرگاهها توسط سازمانهای مشابه اداره شوند.[16] بنابراین هر یک از عناصر و بخشهای منطقه ساحلی به طور مستقل مدیریت منطقه ساحلی را به عهده دارند و فعالیتهای آنها بر یکدیگر اثر میگذارد. در مدیریت منطقه ساحلی سیاست یکپارچه سازی در بر میگیرد:
- 1 بخشها: بهره برداری نفت و گاز، شیلات، توسعه ساحلی، توسعه بندر، کشاورزی، توسعه شهری
- 2 خشکی و آب: اجزاء طبیعی
- 3 رشتهها: علوم طبیعی ومهندسی
- 4 مؤسسات: آژانسهای ملی و دولت محلی، سازمانهای غیر دولتی
- 5 ملل بنابراین مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی تلاشی است تا کلی نگری و ترکیب در هر سطح از محیط متنوع و پراکنده بوجود آورد . یکپارچه سازی تنها به یک مرحله یا گروه یا نهاد خاص مشمول مدیریت ساحلی مربوط نمی شود بلکه یکپارچه سازی اهداف، ابزارهای مورد نیاز برای رسیدن به اهداف، یکپارچگی نواحی وابسته، بخشها و سطوح اداری، اجزاء طبیعی خشکی و دریا در قلمرو هدف، یکپارچه علوم در زمان و در فضا را نیز شامل میشود.
نتایج
روششناسی در مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی: - 1 کمیسیون اقیانوسشناسی جهانی این سازمان دو سند راهنمای روششناسی مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی سالهای 1997 و 2001 منتشر نمود:
الف- سند نخست : - 1977 - این سند بیشتر به شرح و توصیف سیستمهای اطلاعاتی منطقه ساحلی میپردازد و روششناسی مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی از شش مرحله متوالی برخوردار میباشدکه عبارتند از تجزیه و تحلیل مسأله، تعریف و تقسیم بندی واحدهای مدیریتی منسجم، ویژگی و کیفیت فضاهای ساحلی، شاخصها و نمایه ها، سیستمهای اطلاعاتی ورویکرد و جهت گیری اهداف طرح - شکل . - 1
ب - سند دوم :در این سند فرآیند مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی به طور مفصل توصیف شده و بعنوان راهنمای عوامل مختلفی که در سیاستگذاری آی سی زد ام نقش دارند مانند دانشمندان، مدیران و کارکنان و غیره و یا مشمول برنامه ریزی میشوند، توصیه شده است. در این سند فرآیند آی سی زد ام از سه فاز مشخص برخوردار است - شکل - 1 که عبارتند از:
- فاز شناخت اولیه
- فاز آماده سازی
- فاز اجرایی
هر فاز از چند گام تشکیل شده است که مجموعاً به هشت گام میرسد. فاز اول از دو گام برخوردار است، گام اول با عنوان شروع و راه اندازی فرآیند آی سی زد ام شناخته میشود که شناخت اولیه و مقدماتی مسائل و مشکلات منطقه ساحلی، زمینههای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و منطقه حاصل میشود. گام دوم، امکان اجرای فرآیند آی سی زد ام نام دارد که در آن منطقه ساحلی تعریف میشود و محدوده جغرافیایی واحدهای مدیریتی تعیین میگردد بعلاوه لیستارزیابی مطالعات و پروژه ها، شناخت گروههای ذینفع و ارزیابی الزامات فشارها و ارتباطات و تعاملات نیز فراهم میگردد. در فاز دوم که آماده سازی نام گرفته از سه گام تشکیل شده است. در گام اول با شروع به کار کمیته راهبری، منطقه ساحلی میبایست به طور کامل شناخته و ارزیابی شود و این شناخت شامل جنبههای مختلف طبیعی و انسانی منطقه ساحلی می باشد.
