بخشی از مقاله
.1 چکیده
امروزه نیاز به وضع قوانین بهموقع و مناسب از ضروریات هر جامعهای جهت ایجاد وحدت رویه و جلوگیری از بینظمی میباشد. فرآیند تصویب طرح و لایحه از سه قسمت بسیار اصلی و مهم ثبت طرح و لایحه و ارجاع به کمیسیونها، بررسی در کمیسیونها و بررسی در صحن مجلس تشکیل شده که مستلزم مدت زمان طولانی و طی مراحل مختلفی در فرآیند قانونگذاری است. این پژوهش برای نخستین بار کاربرد شبیهسازی در فرآیند کلان حکومتی و سنتی تصویب طرح و لایحه در مجلس شورای اسلامی را مورد بررسی قرار میدهد و هدف آن تجزیه و تحلیل و شناسایی عوامل اثرگذار بر روی مدت زمان انجام فرآیند و تسریع فرآیند می باشد. بهمنظور مدلسازی، دادههای مربوط به 714 طرح و لایحه متعلق به دورههای هشتم و دوره نهم تا پایان اجلاسیه سوم مجلس گردآوری شده است. مدل شبیهسازی توسط نرمافزار Enterprise Dynamics طراحی و با استفاده از روش طراحی آزمایشهای تاگوچی، عوامل اثرگذار و درصد تأثیرشان بر روی مدت زمان انجام فرآیند شناسایی گردید. نتایج به دست آمده حکایت از اثربخش بودن تکنیک شبیهسازی گسسته پیشامد در بررسی مدت زمان فرآیند تصویب طرح و لایحه در مجلس و گسترش روشهای پژوهش در عملیات در حوزههای مختلف غیرصنعتی میباشد.
کلمات کلیدی: فرآیند قانونگذاری، مدلسازی، شبیهسازی، طراحی آزمایشهای تاگوچی.
.2 مقدمه
مجلس در ساختار قدرت سیاسی هر کشوری از جایگاه و اهمیت ویژهای برخوردار بوده که کار ویژه آن وضع قوانین و قواعد کلی لازمالاجراست و نهادهای دیگر ملزم به اجرای قوانین موضوعه مجلس هستند. چرخه قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که گستردگی فعالیتها، فرآیندها و تصمیماتی که باید اتخاذ شوند، نیاز جامعه به تصویب به هنگام و اجرای مناسب قوانین، در نظر گرفتن اقتضائات سیاسی، پیچیدگی فرآیندها و عملیات کاری منجر به اهمیت دوچندان این فرآیند کلان و حیاتی شده است. حساسیت بالا، گستردگی و پیچیدگی فرآیند تصویب طرح و لایحه در مجلس از جمله دلایل مهمی هستند که ریسک تصمیمگیری را در این حوزه افزایش داده و نیاز به واکاوی فرآیندهای موجود را جهت رفع مشکلات فعلی ضروری میکند. شکی نیست که نقش پژوهش عملیات با توجه به نگرش سیستمی آن به مسائل، در مدیریت فرآیندهای سنتیکاملاً هویدا است و در این میان، مدلسازی، شبیهسازی و مفاهیم مرتبط با آنها بهعنوان یکی از تکنیکهای حل مسائل و تجزیه و تحلیل سیستمها، از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این پژوهش به کمک تکنیک شبیه سازی مدت زمان فرآیند تصویب طرح و لایحه در مجلس مورد مطالعه قرار گرفته و عوامل اثرگذار بر روی طولانی شدن مدت زمان فرآیند شناسایی و ترکیب بهینهای جهت انجام فرآیند در سطح مطلوب با هدف تسریع فرآیند تعیین میشود تا بتوان قوانین بهروز، منسجم و در زمان مناسب را به بدنه جامعه بهمنظور پرهیز از ایجاد بینظمی، آشفتگی و نظارت کارا تزریق نمود. پژوهش حاضر در واقع کوششی برای نشان دادن نقش و کاربرد یکی از شاخههای پژوهش عملیات یعنی شبیهسازی در فرآیندهای سنتی و کلان حکومتی کشور عزیزمان ایران است.
.3 پیشینه تحقیق
در انتخاب مقالات سعی شده تا ضمن انتخاب جدیدترین مقالات در حوزه شبیهسازی فرآیند طی سالهای اخیر، تمامی روشهای مختلف مورد بررسی قرار گیرد. حاصل این مطالعات دستیابی به مجموعه متنوع در زمینه و گرایشهای مشابه و غیرمشابه با پژوهش حاضر بود که در ادامه به آن پرداخته میشود.
.1.3 مروری بر شبیهسازی در حوزه فرآیند قانونگذاری
برشلر و گِرس - 2014 - به بررسی رابطه بین تعداد قوانین تصویب شده و متغیرهای مختلف پرداختند و عنوان کردند که نزدیک بودن به زمان انتخابات آتی، تأثیراتی بر فعالیت وضع قانون میگذارد .[1] جهرمی - 1390 - در گزارش خود در مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی به تشریح مراحل مختلف قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران با توجه به آییننامه داخلی مجلس پرداخته و فرآیندهای کلی قانونگذاری، مراحل رسیدگی و تصویب قوانین در مجلس را ترسیم نموده است .[2] ارفعی - 1377 - در حوزه پیشینه و کارکرد مجالس دنیا، فلوچارت تصویب قانون در مجلس ایالات متحده امریکا را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و به تشریح وظایف قسمتهای مختلف پرداخته است .[3] بر مبنای مطالعات صورت گرفته در حوزه فرآیند قانونگذاری، مدلی برای شبیهسازی فرآیند قانونگذاری یافت نشد و مدلهای شبیهسازی ارائه شده بیشتر در زمینه سیستمهای رأیگیری پارلمانها و سیستمهای انتخاباتی بودند. به همین سبب بررسی کاربرد شبیهسازی در سایر فرآیندها صورت پذیرفت که در ادامه به تشریح اهم آنها پرداخته میشود.
.2.3 مروری بر شبیهسازی در سایر حوزهها
مدلهای شبیهسازی بیشتر در بیان و حل مشکلات صنعتی تا به حال مورد توجه قرار گرفتهاند .[4] شبیهسازی گسسته پیشامد ابزار مهمی برای پشتیبانی تصمیم در ارزیابی تغییرات موردنیاز در کارخانههای تولیدی میباشد .[5] آکلان، لام و راماکریشنان در پژوهشی تحت عنوان بهینهسازی مبتنی بر شبیهسازی بهمنظور یکپارچگی خطوط تولید در پیکربندی محیط تولید سفارشی، با کمک شبیهسازی وضع موجود، زمان تحویل و تعداد خروجیها را کاهش دادند .[6] در مقاله مِلوک و همکاران، با بهرهگیری از مدل شبیهسازی، ماهیت پیچیده سیستم بررسی و صرفهجویی قابل توجهی در هزینه روزانه از طریق تغییر شیوه موجودی، قابلیتهای فرآیند تولید و تغییرات ظرفیت کسب نموده است .[7] سلیم،اَزب و الگداوی به بررسی شبیهسازی سیستمهای تولیدی تغییرپذیر با کمک شبیه سازی گسسته پیشامد پرداختند. در این مقاله مدلهای شبیه سازی و روشهای مورد استفاده برای سیستمهای تولیدی بررسی و کارا بودن آنها ارزیابی شدند. نتایج شبیهسازی نشان داد که شبیهسازی، تغییر فیزیکی سریع و کارآمد را در واقعیت قادر میسازد و با استفاده از شبیهسازی میتوان از آزمون عملی، خسته کننده، زمان بر و بسیار گرانقیمت جلوگیری کرد [8]دِنکِنا،.هِنجس و هنینگ با کمک شبیهسازی، فرآیند تولید شفت دنده مبتنی بر تکنولوژی کوره دقیق را با هدف بهینهسازی زنجیره فرآیند تحلیل نمودند و کاهش محسوسی در زمان تحویل بین ایستگاههای کاری به وجود آوردند .[9] کولپرتو دِبوک با تکنیک شبیهسازی، میزان خروجی و مدت زمان انجام فرآیند در بخش رنگ یک شرکت صنعتی تولید پروفیلهای فولادی نورد سرد را بهبود بخشیدند .[10] باسلر، مورگان و رامیس کاربرد شبیهسازی را در بهبود بهرهوری خط تولید کارخانه تولید چوب مورد بررسی قرار دادند که موجب ارتقاء و بهبود بهرهوری خط تولید کارخانه چیلن میل گردید. مدل با نرمافزار Arena شبیهسازی شده بود و بدین ترتیب کاهش 18 درصدی متوسط زمان انتظار کل سیستم را در پی داشت .[11]
حاله، مؤمن نیا و عظیمی در مقالهای به مطالعه و بررسی خط تولید نورد گرم فولاد با رویکرد شبیهسازی بر پایه طراحی آزمایشها بهمنظور توسعه یک ابزار پشتیبان تصمیمگیری با هدف بهبود برنامه تولید روزانه و افزایش متوسط نرخ بهرهبرداری ایستگاهها در خط تولید پرداختند. نتایج حاکی از ایجاد بهبود قابلتوجه در میزان تولید روزانه و بالا بردن نرخ بهرهبرداری ایستگاهها بود .[12] شریفی با استفاده از تکنیک شبیهسازی گسسته پیشامد، فرآیند مونتاژ بدنه خودرو را مدلسازی نموده
و به بررسی عوامل اثرگذار بر هزینههای مونتاژ بدنه خودرو و بهبود اثربخشی جامع تجهیزات هر ایستگاه با توجه به دسترسپذیری تجهیزات و افزایش توان کارگاه مونتاژ بدنه خودرو پرداخته است .[13] چیانگ و همکارانش یک رویکرد شبیهسازی فرا ابتکاری برای مسائل تولید و زنجیره توزیع روزنامه معرفی نمودند. با توجه به ماهیت تصادفی فرآیند تولید و توزیع روزنامه، بکارگیری مدل شبیهسازی و الگوریتم جستجو ممنوع منجر به کاهش زمان مورد انتظار و بهینهسازی مسیریابی وسیله حمل و نقل جهت توزیع مناسب روزنامهها گردید .[14]بوکاپاتنم، دِسوکی و جیامین با استفاده از شبیهسازی، اقدام به مدلسازی زمانبندی، اعزام و سرفاصلههای زمانی برای شرایط مختلف بهرهبرداری از سیستم اتوبوسرانی شهری کردند و منجر به کاهش هزینهها و مدت زمان انتظار مسافران در طیف گسترده سیستمهای حمل و نقل همگانی شدند .[15] شیم و کومار در مقالهای به بررسی فرآیندهای بخش اورژانس بیمارستانها جهت بهبود زمان انتظار بیمار پرداختند. آنها به کمک تکنیک شبیهسازی کاهش چشمگیری در زمان انتظار بیمار در بخشهای جراحی عمومی، ارتوپدی و قلبی عروقی به وجود آوردند .[16]
سیاس ورندِریو کیفیت خدماتدهی به توریسم در فرودگاه را ارزیابی و با تکنیک شبیهسازی میانگین زمان مورد انتظار مسافران در بخش کنترل بلیت فرودگاه را به استانداردهای شرکتهای بینالمللی هواپیمایی نزدیک کردند .[17] مدیری و انوری به ارائه الگوهایی جهت بهبود خدماترسانی شرکت پست، ازدحام جمعیت و ایجاد صف در باجههای شعب پستی با استفاده از تکنیک شبیهسازی و سیستمهای صف پرداختهاند .[18] زمانیان در مقالهای فرآیند برگزاری مناقصات شرکت گاز استان تهران را با استفاده از تکنیک شبیهسازی، پردازش و مدل مناسبی بهمنظور تسهیل فرآیند جهت کاهش زمان انتظار بستههای دریافتی و افزایش بکارگیری خدمت دهنده ها ارائه نمود .[19] یوسفی نژاد و نیشابوری فرآیند اخذ مجوز اصولی و قطعی دفتر پارک ها و مراکز رشد وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را با استفاده از تکنیک شبیهسازی با هدف واکاوی فرآیند و کاهش زمان انتظار تحلیل نمودند. با بررسی حالتهای مختلف تخصیص کارشناسان به پرونده ها این نتیجه حاصل شد که افزایش تخصیص کارشناسان موجب کاهش میانگین مدت زمان انتظار مشتریان و متوسط تعداد افراد در صف می گردد .[20] توجه به آنچه در فوق ذکر گردید، نشان میدهد درصد بالایی از پژوهشهای صورت گرفته در حوزههای تولیدی و صنعتی، حوزههای درمانی و خدمترسانی اجتماعی متمرکز شده است. بر اساس مطالعات میدانی و کتابخانهای انجام شده و بررسی اسناد و مدارک موجود در وبسایت پارلمانهای سایر کشورها میتوان گفت که در حوزه فرآیند قانونگذاری، پژوهشی تحت عنوان شبیهسازی فرآیند تصویب طرح و لایحه و با این روش کار انجام نشده و نوآوری این پژوهش منحصربهفرد خواهد بود.
