بخشی از مقاله
چکیده
گندم محصول اصلی تهیه کننده کالری مورد نیاز انسان در کشور ماست. سطح زیر کشت آن 6/4 میلیون هکتار میباشد. استان همدان بلحاظ سطح زیر کشت در مرتبه هفتم در بین استانهای ایران قراردارد. متوسط عملکرد این محصول با توجه به وجود ارقام پرمحصول هنوز پائین است. هدف این تحقیق تحلیل مشکلات مدیریتی گندم آبی در شهرستان فامنین و ارایه راهکارهایی برای رفع آنها بود.
نمونه آماری تحقیق را 121 نفر از گندم کاران شهرستان فامنین تشکیل دادند که به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. ابزار اصلی تحقیق پرسشنامه بود. روائی ابزار تحقیق توسط اعضای هیات علمی و کارشناسان صاحب نظر مورد تایید قرارگرفت و برای تعیین پایائی پرسشنامه از پایلوت تست و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برای بخشهای موانع و راهکارها به ترتیب 0,87 و 79.0 به دست آمد که نشان دهنده پایایی بسیار مناسب سوالات پرسشنامه بود.
نتایج بدست آمده نشان نمره دانش کشاورزان نسبت به مهارتهای مدیریت کاشت، داشت و برداشت گندم نتایج 9,85 با انحراف معیار 3,18 از 20 می باشد. همچنین مشخص شده عدم بکارگیری بذر اصلاح شده، عدم رعایت تاریخ کاشت، عدم بکارگیری روشهای نوین آبیاری و عدم بکارگیری بهینه کودهای شیمیایی در مزرعه مهمترین مشکلات وموانع عملکرد بالا ومطلوب تولید گندم آبی در شهرستان فامنین هستند.
تحلیل همبستگی نشان داد بین رفتار مدیریتی عملی گندم کاران و متغیرهای سواد، عملکردگندم ابی، سطح زیر کشت گندم آبی، دانش مدیریت تولید گندم و میزان مالکیت زمین آبی ارتباط معنی دار و مستقیم وجود دارد. بررسی عوامل موثر بر نمره رفتار مدیریتی گندم کاران آبی فامنین با استفاده از رگرسیون چند متغیر نشان داد متغیرهای دانش نسبت به مهارتهای مدیریتی گندم، سطح زیر کشت گندم، میزان سواد و میزان مالکیت زمین آبی 29 درصد تغییرات نمره رفتار مدیریتی گندم کاران را تبیین کردند.
مقدمه
گندم یکی از قدیمی ترین و پر ارزش ترین گیاهان روی زمین است که بیش از هر محصول دیگری در دنیا کشت میشود و بیش از هر محصول دیگری تأمین کالری نموده و بیشترین پروتئین را در جیره غذایی انسان عرضه میکند. موطن اصلی گندم آسیای مرکزی است. منطقهی پیدایش آن ابتدا در سوریه و فلسطین بوده و از آنجا به مصر و بین النحرین و سپس به ایران آمده و بعداً از طریق ایران به هندوستان، چین و روسیه و بالاخره به اروپا رفته و سپس به سایر نقاط دنیا انتقال یافته است. درایران کار اصلاح و هیبریداسیون گندم از سال 9031 در کرج و ورامین شروع و اولین هیبرید بین دو رقم به نام »عطایی« و »شاهپسند« برای تهیه گندم »شاه پسند زودرس« انجام گردید.
گندم از محصولات مهم زراعی استان همدان محسوب میشود. برداشت این محصول به صورت دیم و آبی صورت میگیرد، گندم آبی یکی از مهمترین محصولات شهرستان فامنین است و 3 هزار و 900 هکتار از گندم شهرستان به صورت آبی کشت می شود. گندم اصلیترین محصول کشاورزی به لحاظ سطح زیر کشت در استان همدان میباشد. از لحاظ اقتصادی گندم بعنوان یکی از محصولات سودآور است که در تولید سرمایه برای سایر بخشهای کشاورزی نقش اساسی دارد. متوسط عملکرد در واحد سطح با توجه به وجود ارقام پرمحصول اصلاح شده که در دسترس کشاورزان است، هنوز پائین میباشد. بنابراین تحقیق دراین مورد بعنوان یک نیاز در بخش کشاورزی شهرستان فامنین احساس می شد.
ضرورت و اهمیت تحقیق
توسعه بخش کشاورزی و افزایش بهره وری منابع این بخش نیازمند افزایش دائمی سطح دانش و مهارت مدیران واحدهای بهره برداری و تولیدکنندگان کشاورزی است. کشاورز در نقش مدیر تولید، بدون آشنایی و پذیرش شیوه های نوین و بدون برخورداری از یک مدیریت منطقی نمیتواند با موفقیت به فعالیت اقتصادی بپردازد .با توجه به اینکه مدیریت واحدهای بهره برداری عمدتاً سنتی و غیر تجاری میباشد، این واحدها با مشکلاتی از قبیل عدم بهر ه برداری مطلوب از عوامل مختلف تولید مواجهند.
[13] بهره برداری نادرست بیش از هر چیز به ضعف مدیریت عوامل تولید و پایین بودن آگاهی، اطلاعات و مهارتهای فنی کشاورزان مربوط است. این مسئله به ویژه در مورد بهره برداران خرد که بخش وسیعی از کشاورزان کشور را تشکیل میدهند بیشتر صادق است. به دلیل سنتی بودن نظام تولید در ایران، مدیریت مزرعه نیز به صورت کاملا سنتی انجام می پذیرد. لذا برای استفاده بهینه و پایدار از اراضی کشاورزی کشور نیاز به برنامه ریزی ومدیریت بهر ه برداری مناسب از زمین می باشد، به نحوی که حداکثر بهره برداری های مؤثرصورت گیرد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و بهسازی و حفظ محیط زیست تجلی یابد.
>21@ گندم محصول عمده کشاورزی در ایران است. سطح برداشت شده گندم در سال زراعی 1387-88 حدود 6/65 میلیون هکتار برآورد شده که 36/75 درصد آن آبی و 63/25 درصد بقیه دیم بوده است. سطح زیر کشت این محصول در استان همدان در بین استانهای کشور در رده هفتم میباشد. متوسط عملکرد با توجه به وجود ارقام پرمحصول جدید و اصلاح شده بسیار پائین میباشد. دلیل این امر عدم رعایت نکات بهزراعی و مدیریت صحیح مزرعه از طرف بهرهبرداران کشاورزی میباشد. بررسیهای اولیه در مزارع طی دهه اخیر نشان میداد که کشاورزان با اینکه فنآوریهای جدید را دریافت مینمایند و از آنها استقبال میکنند ولی آگاهی کافی از کاربرد صحیح آنها را ندارند. بدین ترتیب بکارگیری نهادههای جدید کشاورزی چه از لحاظ مقدار و چه از لحاظ روش نه تنها در افزایش عملکرد تأثیرچندانی نداشته بلکه در بعضی موارد زیان آور نیز می باشد.
با توجه به سطح زیر کشت نسبتاً زیاد اگر با تغییر و اصلاح روش کاشت و داشت و برداشت، سازگار با شرایط موجود زارعین بتوان میانگین عملکرد را در گندم تا 4 تن در هکتار بالا برد، حدود ده میلیارد ریال به درآمد کشاورزان استان افزوده خواهد شد. بنابراین شناخت عوامل مؤثر در پائین بودن عملکرد و تبیین و تحلیل آنها و ارائه راه حل، بدون اینکه منجر به وارد کردن فنآوریهای جدید و یا ماشین آلات مدرن باشد و یا سرمایهگذاری بیشتر و جدیدی را طلب نماید، ضرورت دارد.
با عنایت به اینکه محصول گندم آبی در شهرستان فامنین جزو محصولات اصلی کشاورزان می باشد و اشتغال اکثر اهالی شهرستان و درآمد خانوارها را در بر دارد و تاثیر مستقیمی در توسعه کشاورزی شهرستان دارد، بالا بردن عملکرد این محصول اهمیت زیادی دارد. از طرف دیگر مطالعات و مشاهدات و آمار نشان دهنده پایین بودن این عملکرد در قیاس با متوسط کشوری است. لذا بررسی نقش عوامل مدیریتی موثر بر عملکرد گندم آبی در شهرستان فامنین می تواند در بهبود عملکرد آن در این شهرستان موثر باشد.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
ایروانی و دربان آستانه - 1383 - در اندازه گیری، تحلیل و تبیین پایداری نظام های بهره برداری کشت گندم دراستان تهران نشا ن دادند 46/7 درصد از نظامهای بهره برداری در گروه های بسیار ناپایدار و پایدار، 43/6 درصد در گروه تا حدی ناپایدار و 9/7 درصد در گروه های پایدار و بسیار پایدار قرار دارند. همچنین نتایج تحلیل مسیر نشان داد میزان محصول تولیدی، بهره وری کل عوامل تولید و دانش فنی- زراعی بهره برداران بیشترین تاثیر مثبت و هزینه های ماهیانه خانوار، میزان استفاده ازنیروی کار و میزان کاربرد ماشین های کشاورزی، بیشترین تاثیر منفی در پایداری گندم را دارا میباشند.
بررسی میزان اهمیت مهارتهای مدیریت مزرعه از نظر گندمکاران شهرستان تفرش در استان مرکزی نشان داد سه مهارت مهم مورد نیاز مدیران مزرعه - کشاورزان - عبارتند از: مهارتهای عملیاتی، تعیین اهداف و اطلاع یابی. نتایج حاصل از آزمون فریدمن نیز نشا ن میدهد که تفاوت معنیداری بین اهمیت مهارت عملیاتی نسبت به سایر مهارتها وجود دارد [13] به کارگیری روشهای مطلوب مدیریت مزرعه توسط کشاورزان کشورهای در حال توسعه نیازی است که از سوی محققان تشخیص داده شده است.
سطوح جدید مدیریت مزرعه محققان وکشاورزان راقادرمی سازد تا در کنار یکدیگرکاربرد منابع، اجرای نوآوریهای قابل اجراو همچنین کارایی وتأثیرتحقیقات را در سطح مزرعه افزایش دهند.[20] یک طرح کاری میتواند کار مزرعه را آسانتر، بیخطرتر، با سازماندهی بهتر، لذت حوزه مدیریت کاری مزارع گندم شامل, بخشتر و مؤثرتر کند. عوامل بسیاری از قبیل کاشت، کوددهی، کنترل بیماریها توسط مواد شیمیایی، ذخیره سا زی و بازاریابی میباشد. بعضی از موارد کاری باید به همراه سایر کشاورزان انجام شود و بعضی دیگر از کارها باید بهصورت فردی صورت گیرد.
مدیریت مزرعه مانند مدیریت پروژه باید به محاسبه هزینه ها و به دست آوردن سود توجه کند. کشاورزان باید از سیستم حسابداری خوبی بهره مند باشند تا معاملات روزانه صورتحساب های مالی و... را ثبت کنند [17] با تحلیل نقش عوامل مدیریتی روی عملکرد گندم آبی در بخش های نازلو و سیلوانای شهرستان ارومیه، نشان داد که بیشترین کشش شاخص مهارت آموزشی و شاخص مهارت برنامه ریزی مربوط به بخش نازلو و بیشترین کشش شاخص حفاظت خاک و شاخص مهارت فنی مربوط به دهستان مرگور بود.
بنابراین توصیه می شود کشاورزان با آموختن شیوه های نوین، افزایش سطح معلومات و شرکت در کلاس های ترویجی، عملکرد گندم را در منطقه افزایش دهند.[10] از دهه 1960 تلاشهای تحقیقاتی در سطوح ملی و بینالمللی برای اصلاح گندم افزایش یافت. در تلاش برای تحقیقات پایهای بطور جهانی برای اصلاح گندم نان، معرفی ارقام پرمحصول و سازگار با مناطق مختلف جهان در ایستگاههای تحقیقاتی بینالمللی و منطقهای و ملی فعالیت گستردهای جریان داشته و روشهای مختلف بکار گرفته میشود. به نژادگران سیمیت با همکاری برنامه ملی اصلاح گندم سایر کشورها و بانکهای ژن گیاهی، بدنبال منابع جدید برای اصلاح عملکرد و سایر صفات مطلوب میباشند.
جایگاه و اهمیت گندم آبی در کشاورزی استان همدان شهرستان فامنین
از لحاظ اقتصادی گندم بعنوان یکی از محصولات سودآور برای کشاورزمحسوب میشود. تولید گندم اصلیترین محصول کشاورزی به لحاظ سطح زیر کشت در استان همدان میباشد. متوسط عملکرد در واحد سطح با توجه به وجود ارقام پرمحصول اصلاح شده که در دسترس کشاورزان است، هنوز پائین میباشد.
