بخشی از مقاله
چکیده
امنیت یک نیاز اولیه براي زندگی اجتماعی است و جزء مهمی از حقوق شهروندي محسوب می گردد، تامین امنیت و افزایش احساس امنیت شهروندان از مهم ترین وظایف و تکالیف حکومت(دولت) به حساب می آید، زیرا انسان ایمن، سرشار از انگیزه است و براي هر گونه پیشرفت، مستعد و مهیا می باشد و همواره به باروري، تجربه هاي تازه و کشف مسائل جدید نیازمند است. با توجه به اینکه عملکرد پلیس به عنوان ابزار کنترل بیرونی افراد می تواند در ایجاد احساس امنیت اجتماعی موثر باشد، هدف از این پژوهش بررسی احساس امنیت شهروندان زاهدان با تاکید بر عملکرد پلیس می باشد. روش پژوهش پیمایشی است که با ابزار پرسشنامه 126 نفر از شهروندان در حوزه ي کلانتري 14شهر زاهدان در سال 1390 به روش خوشه اي انتخاب، و پرسشنامه نزد آنها توزیع و تکمیل گردید. براي تحلیل داده ها از آزمون هاي آماري T-test، تحلیل واریانس یک طرفه((Anova و آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان دهنده آن است که احساس امنیت در بین شهروندان در حد خیلی کم وجود دارد. البته از نظر توزیع جنسی، مردان احساس امنیت بیشتري نسبت به زنان دارند، گرچه بین گروه هاي مختلف سنی و احساس امنیت رابطه معنا داري وجود ندارد. بدین معنا که افراد در گروه هاي سنی متفاوت احساس امنیت یکسانی دارند. اما علیرغم اینکه بین رفتار حرفه اي پلیس با احساس امنیت رابطه ي معناداري وجود ندارد ولی توانمندي و فعالیت اجتماعی پلیس رابطه مستقیمی با افزایش احساس امنیت در میان شهروندان زاهدانی دارد.
واژگان کلیدي: امنیت، احساس امنیت، عملکرد پلیس، شهروندان زاهدان.
مقدمه
اصولاً هر اجتماعی که در دوره هاي تاریخی می زیسته به ویژه دولتمردان آن اجتماع، براي حفظ و بقاء خود به ایجاد امنیـت و احساس امنیت در بین شهروندان خود می پرداخته اند. شواهد تاریخی نیز حاکی از آن است که هر موقع در جامعه اي آرامش و امنیت حکفرما بوده است آن جامعه رو به پیشرفت گذاشته و در سایه این آرامش بسیاري از دستاوردهاي علمی بشر رشد و ترقی نموده است. اما بالعکس وقتی آرامش یک اجتماع دستخوش تغییر و تحول و یا جنـگ مـی گشـته، احسـاس امنیـت بـه شدت افول کرده و شهروندان از بیم جانشان، حتی نمی توانستند به کوچکترین امورات زندگی خود سامان دهند. بر این اساس می توان اظهار کرد که امنیت پیش زمینه یک اجتماع سالم و احساس امنیت بستر ساز توسعه جوامع انسانی اسـت و سـعادت یک اجتماع در گرو حفظ و بقاء امنیت و احساس امنیت ناشی از آن است(کامران،.(26:1389 در عین حال توسـعه ي شـهرها
٣٣
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
متناسب با فناوري، پیچیدگی روابط اجتماعی و گمنامی و ناامنی را در شهر به وجود می آورد. بنابراین، بررسـی و ریشـه یـابی علل و عوامل موثر بر ناامنی و احساس امنیت شهروندان می تواند برنامه ریزان و مدیران شهري را در رسیدن به امنیت و فراهم ساختن آسایش و رفاه شهروندان یاري رساند(موسوي،.(41:1387 با نگاهی به رشد و گسـترش رونـد شهرنشـینی، مـی تـوان دریافت که شهرنشینی داراي پیامدها و تبعات گوناگونی براي ساکنان آن است که در این میان امنیت و احساس امنیت، داراي نقش اساسی در رضایتمندي شهروندي و مطلوبیت زندگی در قالب توسعه پایدار انسانی، بشمار می آیند. بدیهی است که بدون ایجاد امنیت، نمی توان انتظار کارایی ساختار شهري به مثابه سیستمی از اجزا و عناصر براي سکنی گزینی شهروندي و زندگی همراه با رفاه و کرامت انسانی را داشت (بمانیان،. (60:1387 مفهوم امنیت در شهرها طی دهه هاي گذشته با رشد و توسعه ي شهرنشینی و گسترش کلان شهرها و پیچیده تر شدن روابط اجتماعی شهروندان در این شهرها، از حالت اولیـه و جنبـه هـاي فیزیکی محسوس خارج شده و ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را دربر گرفته است، به طـوري کـه امـروزه امنیت در شهرها موضوعاتی را چون فقر، بیکاري، تورم یا کیفیت خدمات عمومی، جرم و جنایت، ناهنجاري اجتماعی و اعتیـاد شامل می شود. در واقع رشد و گسترش ناامنی در شهرها با مطرح شدن پیچیدگی فنـاوري و تقسـیم کـار اجتمـاعی بـیش از توسعه ي فیزیکی شهرها بوده و این امر احساس امنیت و آسـایش و رفـاه شـهروندان را مـورد تهدیـد جـدي قـرار داده اسـت
(موسوي،.(40:1387 از سویی فضاهاي شهري به عنوان بستر زندگی و فعالیت شهروندان باید بتوانند با توجه به شـباهت هـا و تفاوت هاي میان افراد و گروه هاي سنی و اجتماعی، جنسی، محیطی امن، سالم و پایدار و جذاب را براي همه افراد فراهم کند و به نیاز تمامی اقشار اجتماعی پاسخ مناسب بدهند و یا لااقل پاسخگوي حداقل نیازهـا باشـند (شـریعتی،.(10:1384 زیـرا در عیر ابصورت ناامنی مکانها و فضاهاي عمومی، نشاط و سلامتی را در زندگی روزمره مختل می کند و با ایجاد مـانع بـر سـر راه رشد فرهنگی و مشارکت عمومی، هزینه هاي زیادي را بر جامعه تحمیل می نماید(افتخاري،.(8:1381 انسـان ایمـن سرشـار از انگیزه است و براي هر گونه پیشرفت، مستعد و مهیا می باشد. رشد جامعه و خودشکوفایی آن متکی بر سـرمایه هـاي انسـانی است و این سرمایه نیازمند امنیت و احساس امنیت می باشد. آنگاه کـه آرامـش و امنیـت در جامعـه حکـم فرماسـت، فعایـت شهروندان معطوف به خود شکوفایی مادي و معنوي می گردد. با توجه به بحث توسعه پایدار شهري و رسیدن بـه شـهر سـالم، بررسی شاخص هاي احساس امنیت با توجه به اهداف برنامه ریزي شهري ضرورت می یابد. مقاله حاضر به دنبال بررسی عوامل تاثیرگذار بر احساس امنیت شهروندان زاهدانی با تاکید بر عملکرد پلیس[ این مهم را چی جویی نموده است.
ضرورت پژوهش
امنیت یک نیاز اولیه براي زندگی اجتماعی است و جزء مهمی از حقوق شهروندي محسوب می گردد، تامین امنیـت و افـزایش احساس امنیت شهروندان از مهم ترین وظایف و تکالیف حکومت(دولت) به حساب می آید، زیرا اگـر شـهري نتوانـد تضـمین کننده ي امنیت و احساس امنیت شهروندان باشد قطعاً به تمام ظرفیت هاي منافع خود و شهروندانش دسترسی پیدا نخواهـد کرد. اصولاً احساس امنیت با نشانه هاي تحرك، پویایی، همگرایی، خوش بینـی، امیـد بـه آینـده و تـلاش همـراه مـی شـود.
همچنین احساس امنیت، موجب اعتماد به نفس شهروندان شده و نتیجتاً به مثابه ي سرمایه ي انسانی، قـادر خواهنـد بـود در توسعه ي اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نقش بایسته خود را ایفا نمایند. از سوي دیگر احسـاس عـدم امنیـت موجـب انهدام سرمایه ي انسانی و اجتماعی شده و باعث ظهور و بروز ناهنجاري ها و آشفتگی هاي اجتمـاعی مـی گـردد. بـه عبـارتی احساس ناامنی در صورتی که از سطح و محدوده ي مشخصی در فرد یا جامعه افزایش یابد می تواند واکنش و پیامـدهاي غیـر قابل پیش بینی را موجب شود. چنانکه کاهش احساس امنیـت باعـث بـی اعتمـادي، رواج بـدبینی، شـایعه، عـدم مشـارکت و همکاري در برنامه هاي اقتصادي، اجتماعی، سیاسی و امنیتی کشور شده و این روند بستر مناسبی براي آشـفتگی اجتمـاعی و تهدید امنیت داخلی خواهد بود. در واقع احساس امنیت در هر کشور به طور همزمان در پنج سطح فردي، محلی، ملی، منطقه اي و جهانی مطرح می شود و احساس امنیت در هر سطح در سایر سطوح نیز تاثیرگذار می باشـد. بطوریکـه کـاهش احسـاس
٣٤
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
امنیت فردي و محلی رو احساس امنیت ملی تاثیرگذار خواهد بود. در برخی از جوامع بـا وجـود امنیـت قابـل قبـول و تحـرك نیروهاي پلیس در مقابله با متجاوزان و مجرمان و تامین حداقل نیازهاي مردم توسـط دسـتگاههاي ذي ربـط، احسـاس عـدم امنیت در شهروندان به نسبت وجود امنیت رقم بالاتري را نشان می دهد. متاسفانه در کشور ما بـه میزانـی کـه امنیـت وجـود دارد، احساس امنیت کمتري در شهروندان مشاهده می شود. مقایسه با کشورهاي مختلف ایـن واقعیـت را روشـن مـی نمایـد، چنانکه به عنوان نمونه نرخ سرقت منازل در ایران 5، انگلیس 20 و در استرالیا 25 در هزار می باشد. یعنی بـه ازاي یـک هـزار منزل مسکونی در ایران 5 منزل، در انگلیس به ازاي یک هزار منزل مسکونی20 و در استرالیا 25 منزل در سال مـورد سـرقت قرار می گیرد. این مقایسه آماري نشان می دهـد کـه ضـریب امنیـت شـهروندان ایرانـی بیشـتر از ضـریب امنیـت شـهروندان استرالیایی و انگلیسی است، اما احساس امنیت شهروندان ایرانی کمتر از احساس امنیـت شـهروندان اسـترالیا و انگلـیس مـی باشد، نتیجه این که احساس امنیت اگر چه با میزان جرم یا ضریب امنیتی موجود در جامعه ارتباط دارد، ولی به عوامل دیگري نیز بستگی دارد(رجبی پور،.(19-20:1382 لذا از این حیث بررسی احساس امنیت و عواملی که قادرنـد احسـاس امنیـت را در افراد و جامعه افزایش دهند، ضروري می باشد.
اهداف پژوهش
بررسی میزان احساس امنیت شهروندان زاهدان؛ بررسی عملکرد پلیس بعنوان یکی از عوامل تاثیر گذار در احساس امنیت شهروندان زاهدان؛
ارائه پیشنهادات لازم براي ارتقاء احساس امنیت شهروندان.
پیشینه پژوهش
سلطانی فرد((1387، در پژوهشی تحت عنوان " آموزش رسانه اي تـامین و حفـظ امنیـت اجتمـاعی"بـه بررسـی راهبردهـا و تاکتیک هاي آموزش موثر رسانه ها در راه تامین و حفظ امنیت اجتماعی پرداخته، او به این نتیجه دست یافت که بـا آمـوزش هاي موثر رسانه اي در حوزه امنیت اجتماعی، می تـوان مـردم را در مشـارکت بـراي حفـظ امنیـت اجتمـاعی ترغیـب نمـود.
نویدنیا((1389 در پژوهشی دیگر تحت عنوان" اولویت امنیتی شهروندان در منـاطق مختلـف شـهر تهـران" وضـعیت امنیتـی شهروندان را در فضاهاي گوناگون مورد بررسی قرار داده است. نتایج این پژوهش نشان داد که میزان امنیت شهروندان تابعی از اولویت امنیتی آنان در مناطق مختلف تهران می باشد، چنانکه مناطق کسب و کار نیازمند امنیـت وجـودي هسـتند و منـاطق مسکونی نیازمند امنیت رفاهی می باشند. نبوي و همکاران((1387، در پژوهشی تحت عنوان" بررسی تاثیر پایگاه اجتمـاعی – اقتصادي و هویت قومی بر احساس امنیت اجتماعی" با روش پیمایشی احساس امنیت اجتماعی را با سـه بعـد امنیـت جـانی، مالی و سیاسی سنجیده و نتایج آن نشان داده کـه متغیرهـاي پایگـاه اقتصـادي – اجتمـاعی و هویـت ملـی تـاثیر مسـتقیم و متغیرهاي احساس محرومیت نسبی و احساس بی قدرتی اثر معکوسی بر احساس امنیـت اجتمـاعی افـراد دارد و متغیـر هـاي هویت قومی و جنسیت، به ترتیب بر احساس امنیت جانی و مالی افراد اثـر گـذار هسـتند. سـاروخانی و همکـاران((1385، در پژوهشی تحت عنوان " امنیت اجتماعی خانواده و محل سکونت در تهران" بـه بررسـی امنیـت اجتمـاعی در شـمال و جنـوب تهران پرداخته است. نتایج آن پژوهش هم نشان داد که گرچه میانگین امنیت جانی و شـغلی در منطقـه شـمال تهـران بـالاتر است، اما امنیت مالی در مناطق جنوب شهر بیشتر از شمال آن است. چون به علت کمـی مـال و ثـروت در جنـوب، کمتـر در معرض سرقت قرار می گیرند. بمانیان((1387 در پژوهشی تحت عنوان" تحقیقـی در سـنجش عوامـل تاثیرگـذار بـر احسـاس امنیت شهري: نمونه موردي شهر کرمان" به بررسی میزان احساس امنیت شهروندان کرمانی پرداخت، نتایج پژوهش نشان داد که امنیت در ابعاد گوناگون در شهر در سطح قابل قبولی قرار دارد که در این میان دو مقوله امنیـت محیطـی در برابـر سـوانح
٣٥
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
طبیعی و امنیت دینی از دید شهروندان تا حدودي متزلزل است.کامران((1389 نیز در پژوهشی تحت عنوان" بررسـی امنیـت شهري در شهرهاي مرزي: مطالعه موردي شهر تایباد" به بررسی مولفه هاي رفاه، آسایش و امنیت پرداخته است. نتـایج یافتـه هاي وي نشان داد که بین احساس امنیت و سرمایه اجتماعی، عملکرد رسانه ها، نقش نیروي انتظامی، پایگاه اجتماعی افـراد و فضاي فیزیکی شهر رابطه معنا داري وجود دارد. همچنین تاجران((1388 در پژوهشی تحـت عنـوان" بررسـی تـاثیر عملکـرد پلیس بر احساس امنیت شهروندان تهرانی" به بررسی تاثیر عملکرد نیروي انتظـامی در تولیـد و احسـاس امنیـت شـهروندان تهران اقدام نموده و نتایج تحقیقات وي نشان داد که توانمندي پلـیس و فعالیـت هـاي اجتمـاعی پلـیس بـا احسـاس امنیـت شهروندان تهرانی رابطه معناداري دارد و هرچه پلیس از رفتار حرفه اي بیشتر بهره ببـرد احسـاس امنیـت شـهروندان افـزایش خواهد یافت. موسوي((1387 هم در پژوهشی دیگر تحت عنوان" شهرنشینی و امنیت، بررسی میزان و عوامل موثر براحسـاس امنیت شهروندان(مطالعه موردي: شهر مراغه" به بررسی میزان احساس امنیت شهروندان مراغه و عوامل موثر بـر آن پرداختـه است. نتایج پژوهش او نیز نشان داد که احساس امنیت شهروندان در حـد متوسـط مـی باشـد و عوامـل سـن، جـنس، منشـا اجتماعی، اعتماد اجتماعی، رضایت اجتماعی و آگاهی اجتماعی بر احساس امنیت تاثیر گذار بوده، اما ویژگی هـاي شخصـیتی هیچ گونه رابطه اي با میانگین احساس امنیت نداشته است. همچنین پورموذن((1389 در پژوهشی تحت عنوان" بررسی رابطه نقش اجتماعی پلیس و احساس امنیت خانواده مطالعه موردي: شمال تهران"به بررسی نقش اجتماعی پلیس و احساس امنیت خانواده ها اقدام کرده که نتایج آن تحقیق هم نشان داد که بین نقش اجتماعی پلیس و احسـاس امنیـت خـانواده همبسـتگی معناداري وجود دارد. نهایًتا عبدي((1388 در پژوهشی تحت عنوان" تاثیر عملکرد پلیس اجراییات در افزایش احسـاس امنیـت شهروندان مراجعه کننده به بوستان هاي تهران" به بررسی تاثیر عملکرد پلیس اجراییات در افزایش احساس امنیت شهروندان مراجعه کننده به بوستان هاي تهران پرداخته و نتایج بررسی هاي وي هم نشان داد که بین اقدامات پلیس اجراییات در سـطح بوستان ها و احساس امنیت شهروندان رابطه معناداري وجود دارد.
فرضیه هاي تحقیق
1. بین سن و احساس امنیت شهروندان تفاوت معناداري وجود دارد؛
2. بین جنس و احساس امنیت شهروندان تفاوت معناداري وجود دارد؛
3. بین نگرش به توانمندي پلیس و میزان احساس امنیت شهروندان رابطه معناداري وجود دارد؛
4. بین نگرش به رفتار حرفه اي پلیس و میزان احساس امنیت شهروندان رابطه معناداري وجود دارد؛
5. بین نگرش به فعالیت هاي اجتماعی پلیس و میزان احساس امنیت شهروندان رابطه معناداري وجود دارد.
روش تحقیق
با توجه به ماهیت موضوع و مؤلفههاي مورد بررسی، رویکرد حاکم بر این پژوهش روش توصیفی - پیمایشی اسـت. در تـدوین پرسشنامه، غالباً از شاخص هایی استفاده شده در تحقیقات پیشین بهره گرفته شده و جهت اطمینان از پایایی ابزار تحقیق، از ضریب آلفاي کرونباخ استفاده شده است. با توجه به اینکه طبق قاعده ي تجربی، آلفا دست کم باید 0/7 باشد تا بتوان مقیـاس را داراي پایایی به شمار آورد( داوس ،.(253 : 1381 در این پژوهش قابلیت اعتماد پرسشنامه با ضریب 95 درصد بسیار مناسب بوده است. جامعه آماري شهروندان زاهدان بوده اند. از جاییکه در تحقیقات توصیفی زمینـه یـاب و پیمایشـی لازم اسـت کـه حجم نمونه، حداقل صد تن باشد(حافظ نیا ،_1377 به نقل از رنجبریـان،(71:1386، در ایـن تحقیـق حجـم نمونـه 126 نفـر انتخاب شد. روش نمونه گیري به صورت خوشه اي بوده است. در تجزیه و تحلیل داده هـا در سـطح اسـتنباطی، متناسـب بـا سطح سنجش داده ها و مفروضات آزمون هاي آمـاري، از آزمـون هـاي تحلیـل واریـانس یـک طرفـه، T- test و همبسـتگی
٣٦
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
پیرسون استفاده گردید. ابزار تجزیه و تحلیل، رایانه و نرم افزار SPSS for Windows\ Ver 17 بوده است که بـا اسـتفاده از جداول، نمودارها و آزمون هاي آماري موجود در آن اطلاعات خام پردازش گردید.
تعریف عملی و نظري متغیرها
الف- متغیر وابسته
احساس امنیت: احساس امنیت به عنوان متغیر وابسته ي نهایی در تحقیق حاضر براي شهروندان مـورد سـنجش قـرار گرفتـه است. منظور از احساس امنیت در اینجا، امنیت روانی است که با استفاده از 12 گویه ي ذیل از طریق طیف لیکـرت سـنجیده شده است:
- رفتن و به تنهایی نشستن در پارك؛
- قدم زدن به تنهایی شب ها در مسیرهاي خلوت؛
- خالی گذاشتن منزل به هنگام مسافرت یا کار به مدت چند روز؛
- تنهایی رفتن کودکان به مدرسه؛
- پارك کردن اتومبیل به مدت طولانی در خیابان؛
- دوستی با افراد غریبه؛
- آراستگی کودکان در بیرون از منزل آراسته به زیور آلات؛
- کمک کردن به سرنشینان اتومبیلی که در خیابان خراب شده است؛
- حمل پول نقد زیاد و وسایل قیمتی را با خود؛
- خوابیدن به تنهایی شب در منزل؛
- صحبت کردن با افراد غریبه؛
- رفت و آمد با خانه همسایه .
ب- متغیر هاي مستقل
-1 عوامل جمعیت شناختی بررسی عوامل تاثیرگذار بر احساس امنیت بدون در نظر گرفتن تعدادي از ویژگی هاي فردي دچار کاستی خواهد بود. زیرا افراد
بـا ویژگـی هـاي خـاص ممکـن اسـت در برابـر عوامـل تـاثیر گـذار بـر احسـاس امنیـت سـطوح متفـاوتی را از خـود نشـان دهند(کامران،.(28:1389 در این تحقیق، جامعه ي آماري، شهروندان بالاي 15 سال هستند که بـه صـورت گـروه 15 – 30 ، 30 - 45 و 45 به بالا طبقه بندي شده اند. جنست مورد بررسی دو گروه زن و مرد می باشند.
-2 پلیس دو رهیافت نظري که بیشتر به ارزش هاي عینی بها می دهند به رهیافت دولت محور و قدرت محور، مشـهور هسـتند. مطـابق
این رویکردها، " امنیت" را می توان چنین تصور و تحدید نمود؛ وضعیتی که توسط قدرت براي صیانت مردم در قبال تهدیدات بیرونی، ایجاد می گردد. مسئولیت برقراري چنین امنیتی به طور کلی بر عهده دولت است. در واقع دولت با دو روش مسـتقیم
