بخشی از مقاله
چکیده
خشکسالی حالتی نرمال و مستمر از اقلیم است .و پدیده اي که به صورت اتفاقی تقریباً در تمامی مناطق اقلیمی رخ می دهد خشکسالی یکی از پدیدههاي آب وهوایی واز جمله رخدادهاي مصیبت بار و مخاطره آمیز است که هر ساله خسارتهاي اقتصادي واجتماعی زیادي به جوامع انسانی وارد می سازد.
مخاطرات طبیعی از جمله خشکسالی همواره باعث از بین رفتن پوشش گیاهی، کاهش سطح مراتع، به هم خوردن چهره توپوگرافی منطقه ، مهاجرت گونه هاي جانوري شده و تاثیر مستقیم بر گردشگري منطقه می گذارد و در دراز مدت می تواند تاثیر منفی بر جذب گردشگر داشته باشد با توجه به اهمیت موضوع ،هدف از این پژوهش بررسی روند ایجاد خشکسالی وتاثیر آن بر توسعه گردشگري می باشد این تحقیق حاضر از نظر نوع کاربردي و از نظر ماهیت تحقیق توصیفی-تحلیلی می باشد
روش گردآوري اطلاعات به صورت کتابخانه اي بوده و روش تحلیل محتوا و بررسی اسناد مرتبط با تغییرات اقلیمی می باشد نتایج حاصل از بررسی تاثیر این مخاطره در مناطقی همچون دریاچه ارومیه و زاینده رود نشان می دهد که این مخاطره آثار وپیامدهاي منفی بر روند رشد وتوسعه گردشگري داشته است اثرات منفی خشکسالی شامل تخریب منابع جنگلی، مرتعی، حیات وحش، اکوسیستم هاي آبی، منابع آب، کشاورزي و سایر منابع طبیعی بوده وگردشگري طبیعی واکوتوریسم که وابسته به این منابع هستند را تحت تاثیر قرار می دهد پیشنهاد می شود هرگونه تصمیم گیري با توجه شرایط اقلیمی و ظرفیت مناطق انجام گیرد.
مقدمه
امروزه، مشخص شده است تغییر اقلیم و پیامد هاي آن، به منزله تهدیدي براي کرة زمین بوده و محیطهاي طبیعی و انسان ساخت را تحت تأثیر خود قرارمیدهد. تولید روزافزون گازهاي گلخانهاي و اثر گلخانهاي مربوطه، گرمایش جهانی زمین و تغییر اقلیم را به دنبال دارد.[1] آغاز بررسی پدیده خشکسالی را میتوان در اوایل قرن بیستم جستجو نمود
از جمله اولین پژوهشها در این زمینه مطالعات پالمر در سال 1965است، همچنین یکی از جامعترین تعریفها در مورد خشکسالی تعریف پالمر است که خشکسالی را کمبود رطوبت مستمر و غیر طبیعی میداند خشکسالی از طریق کاهش تغذیه سفره هاي آب زیرزمینی از منابع آب سطحی، افزایش برداشت از طریق چاه هاي عمیق جهت مصارف کشاورزي، افزایش دما و تبخیر و تعرق و تغییر نوع بارش در نتیجه کاهش میزان تغذیه از بارش هاي جوي و... بر منابع آب هاي زیرزمینی موثر می باشد ایجاد می گردد.
از اثرات خشکسالی روي منابع طبیعی و کشاورزي از بین رفتن سه تالاب، کم شدن آب دریاچه ها، کم شدن تعداد دام، کاهش محصولات کشاورزي، کاهش راندمان تولید درمراتع همچنین افزایش آتش سوزي جنگل و مراتع را می توان نام برد.[2] دردهه هاي اخیردربین حوادث طبیعی که جمعیت انسانی را تحت تاثیرقرارداده اند، پدیده خشکسالی ازنظرفراوانی، درجه شدت، طول مدت، تلفات جانی، بیشترازسایربلایاي طبیعی اتفاق افتاده است. به دلیل افزایش تقاضاي مصرف آب و تغییرات اقلیمی توجه زیادي به سناریوهاي جهانی خشکسالی میشود.
خشکسالی به عنوان یک خطر طبیعی پارامترهاي هیدرولوژیک و اقلیمی متنوعی را در بر میگیرد.[3] در عصر حاضر شاهد خشکسالی هاي متوالی در کشورهاي جهان منجمله ایران می باشیم که باعث نوسانات زیاد در تولید محصولات کشاورزي کشور و خالی شدن روستاها از نیروي فعال و مهاجرت آنها به شهرها و افزایش معضلات جامعه و کشور شده است.
کشورهاي مختلف جهان، چه مرطوب و چه خشک، همه دچار خشکسالی شدهاند .[3] خشکسالی بیشترین خسارات مالی را درکشورما برجاي میگذارد. بگونهاي که مطابق آمارهاي موجود حدود 70 درصد خساراتی که براثربلایاي طبیعی به کشوروارد شده است، مربوط به سیل وخشکسالی می باشد این بدان علت است که قسمت اعظم کشورما درقلمرو آب وهواي خشک ونیمه خشک جهان قراردارد گمان می رود با توجه به این قبیل مسائل، پیش بینی هاي لازم براي کاهش خسارات درکشورمان صورت گرفته باشد، ولی متاسفانه اقدامات صورت گرفته کارایی لازم را نداشته است و تاثیر این پدیده اقلیمی بر تمام فعالیتهاي بشر به وضوح نمایان شده است از میان این فعالیتها می توان به صنعت گردشگري اشاره کرد که به عنوان یک صنعت پاك و اشتغالزا، در سالهاي اخیر، جزء درآمدزاترین صنایع جهان بوده و همواره مورد توجه سیاستها و برنامه هاي توسعه گرانه میباشد.
دولتها و بخشهاي خصوصی در سطوح کلان تا خرد در راستاي توسعه و بقاء در بخش گردشگري، نیازمند پیش بینی تقاضا در این بخش میباشند .[4] و از نظر سازمان جهانی گردشگري خوشبختانه ایران در ردیف 10کشور اول جهان از نظر جاذبه هاي گردشگري قرار دارد که به تدریج پس از سال 1989 میلادي وبا خاتمه جنگ عراق علیه ایران به جرگه کشورهاي توریستی پیوست.
اما ایران فعلا از نظر درآمدي در رده هفتادم صنعت جهانگردي در سطح جهان قرار گرفته است. البته حرکت هاي اغاز شده در ایجاد زیرساخت هاي لازم براي گردشگري نوید سیري صعودي و قابل توجه در این زمینه را میدهد.[5] یکی از پدیده هایی که بیشترین تاثیر را در صنعت گردشگري به دلیل ماهیت آن دارد، آب و هواست. انواع مختلف گردشگري به طور عام و گردشگري تفریحی به طور خاص به نوعی وابسته به شرایط آب و هوایی میباشد. بروز تغییرات آب و هوایی مانند افزایش دماي کره زمین، تغییرات درمیزان بارندگیها و افزایش سطح دریاها و فرسایش سواحل تهدیداتی را متوجه گردشگري تفریحی نموده است.
مقاصدي که از طریق جاذبه هاي طبیعی مانند سواحل و کوهستان گردشگران را جذب میکنند بسیار بیشتر از مناطقی که جاذبه هاي فرهنگی و تاریخی دارند در معرض خطر هستند. از طرفی خود صنعت گردشگري نیز در بروز این تغییرات آب و هوایی سهم دارد. خدمات حمل و نقل و همچنین اقامت در مقصد نقش عمده اي در سهم گردشگري از انتشار گازهاي گلخانه اي دارد.
یکی از این پدیده هاي آب وهوایی خشکسالی است که با این شرایط اقلیمی حاکم بر کره زمین در حال حاضر به شدت با آن مواجهه هستیم.[6] و با بروز خشکسالی و کاهش طراوت وشادابی محیط طبیعی، انسانها رغبت خود را براي رفتن به فضاهاي سبز از دست میدهندزیرا یکی از عوامل جذب گردشگران خارجی وداخلی به برخی از این مناطق،جاذبههاي پر طراوت طبیعی است.
مبانی نظري
گردشگر: برمبناي تعریف سازمان جهانی کسی است که حداقل یک شب و نه بیش از 5شب را دور از خانه سپري کند مقصد و اهداف او از این سفر می تواند دامنه وسیعی از تجارت و زیارت گرفته تا تفریح و ماجراجویی را در برگیرد
گردشگري: گردشگري عبارت است از مجموعه کارهایی که یک فرد در سفر و در مکانی غیر از محیط عادي خود براي مدتی که کمتر 24 و بیشتر از یک سال نیست انجام می دهد و هدف آن سرگرمی تفرج،استراحت ،ورزش ،دیدار با اقوام و آشنایان ،کسب و کار ،ماموریت شرکت در سیمینار یا کنفراس ،درمان ،مطالعه ،تحقیق ،فعالیت ها ي مذهبی و فعالیت هایی از این قبیل است
خشکسالی: در ارتباط با مفهوم خشکسالی تعریف روشن وقابل قبول جهانی وجود ندارد، به اعتقاد - - Wilhite: 1992در واقع ارایه تعریفی فراگیر براي خشکسالی به دلیل وابستگی آن به تفاوت هاي اقلیمی نواحی گوناگون ،نیازها ودیدگاههاي مختلف مشکل بوده ومعمولا خشکسالی در قالب اصطلاحاتی کلی بیان میشودتا به افراد کمک کند مفهوم خشکسالی را درك نماید .
خشکسالی در نوع خود پدیده اي پیچیده وچند بعدي است از این رو آن را نمی توان صرفا با کمبود بارش در طی یک دوره زمانی معین در یک منطقه جغرافیایی مشخص یکی دانست[20] .خشکسالی یک رویداد یا واقعه اقلیمی است که خصوصیات آن بستگی به مدت واستمرار وشدت و وسعت منطقه تحت تاثیر وتسلط ان دارد که می توان کوتاه یا طویل المدت، شدید و کشنده باشد
خشکسالی وتفاوت آن با خشکی : خشکی وخشکسالی دو پدیده جدا از هم هستند بطوري که خشکی ویژگی ذاتی یک منطقه است ولی خشکسالی یک پدیده اتفاقی ودر منطقه اي حادث می شود که اصولا خشک نیست در هر حال اثرات خشکسالی به مراتب بیشتر از خشکی وممکن است موجب خسارت ها ومهاجرت ها ونابودي بسیاري از گونه هاي گیاهی وحیوانی شو.
به عبارت دیگرخشکسالی حالتی نرمال و مستمر از اقلیم است .و پدیده اي کهتقریباً در تمامی مناطق اقلیمی رخ می دهد ، گرچه مشخصات آن از یک منطقه به منطقه دیگر کاملاً تفاوت می ندک . خشکسالی یک اختلال موقتی است و با خشکی تفاوت دارد چرا که خشکی صرفاً محدود به مناطقی با بارندگی اندك است و حالتی دائمی از اقلیم می باشد.
خشکسالی هواشناسی: خشکسالی هواشناسی به عنوان یک دوره تعریف شده است بارش کمتر از میانگین دراز مدت یک منطقه خاص است وخشکسالی هواشناسی شایع ترین نوع خشکسالی هستند. وصولاًا خشکسالی هواشناسی زمانی روي میدهد که بارندگی سالانه و یا هر بازه زمانی معین، به طور محسوس کمتر از میانگین درازمدت آن بازه زمانی باشد.
خشکسالی هیدرولوژیکی - آبشناختی - : کاهش جریانات رودخانه ها، مخازن آب، دریاچه ها و سفره هاي آبزیرزمینی از آشکارترین نشانه هاي این مرحله از خشکسالی هستند.[11] و هیدرولوژي - یا آبشناسی - شاخهاي از علم است که به بررسی و شناخت چرخش، توزیع و کیفیت آب در بالا، بر رو و در زیر سطح کره زمین میپردازد .بنابراین، این قسم از خشکسالی با پیامدهاي کمبود دورهاي ریزشهاي جوي بر منابع و ذخایر آبی رو زمینی و زیرزمینی از قبیل جریانهاي رودخانهاي، سطح آب دریاچهها، آبهاي زیرزمینی و... مرتبط است که در این نوع خشکسالی، سطح آب رودخانه ها، مخازن آب، دریاچه ها و آبهاي زیرزمینی به پایینتر از میانگین درازمدت خود افت پیدا می کند.
خشکسالی کشاورزي - زراعتی - : کم شدن جریانات سطحی، کاهش رطوبت خاك و اتمسفر، تشدید تبخیر و نیاز آبی گیاهان و کمبود آب در بخش کشاورزي و صنعت، فرسایش خاك، مشکلات شهري، نا به سامانی اوضاع اقتصادي و اجتماعی از قبیل تورم، افزایش واردات ، کسري تراز بازرگانی و ... از نتایج شوم و بارز خشکسالی شدید و دوره اي در بخش کشاورزي به شمار می رود .
این رده از دوران کمآبی در واقع به بررسی تاثیر ویژگیهاي مختلف خشکسالی آب وهوایی - یا هیدرولوژیکی - بر کشاورزي میپردازد، رطوبت خاك در این مرحله بسیار کم است بخصوص جایی که گیاهان به صورت فشرده قرار دارند و بیومس خاك کم شده است.[11] کاهش آب براي چهارپایان نیز از دیگر ویژگیهاي این مرحله است . از جمله موارد حایز اهمیت در کشاورزي میزان آب مورد نیاز گیاه است که خود به شرایط متداول آبوهوا، مشخصات بیولوژیکی ویژه هر گیاه، مرحله رشد گیاه و خواص فیزیکی و بیولوژیکی خاك بستگی دارد
خشکسالی اقتصادياجتماعی: خشکسالی اقتصادي- اجتماعی بیشتر محصول طراحی و برنامهریزي غیرعلمی و مدیریت ناسنجیده منابع آب است و نه به دلیل کمآبی ناشی از کاهش مفرط ریزشهاي جوي .خشکسالی به عنوان یک پدیده نامطمئن و غیر قابل پیش بینی، پدیده اي متناوب و منطقه اي است که با کمبود آب در هوا و خاك بر عملکرد و تولیدات محصولات کشاورزي و تولید برق نیروگاههاي برق آبی می باشد.
