بخشی از مقاله
چکیده
امروزه در جهان اسلام، شهرها بیشتر مسلمان نشین هستند و کمتر شهر اسلامی از لحاظ مفهوم واقعی مشاهده می شود. اختلاف طبقاتی شدید ، آسیب هاي اجتماعی ، آشفتگی جوامع و مواردي از این قبیل حاکی از این موضوع است. این موضوع به خاطر کمرنگ شدن فلسفه اسلامی و همچنین احاطه فرهنگ غرب بر زندگی مسلمانان می باشد.
یکی از مهمترین فلسفه هاي اسلامی ، مکتب فلسفه اصفهان است. یکی از شاخصههاي مکتب فلسفی اصفهان به طور عام که آن را ممتاز میگرداند ، تلاش حکماي این مدرسه فلسفی در اثبات هماوایی آموزههاي شیعی و اندیشهها و رهیافتهاي جهان شمول فلسفی است بطوري که فلسفه و شریعت در این مکتب با هم ترکیب می شوند. از این رو در جاي جاي آثار برجاي مانده از ایشان،تمسک و استشهاده اي مکرّر به مبانی اسلام ناب ، آیات و روایات مروي از ائمه معصوم - ع - موج میزند.
در این مقاله هدف بر این است که با تکیه بر آموزه هاي قرآنی و روایی اسلام و با الهام از مکتب فلسفه اصفهان ، اصول و فروع اسلامی در برنامه ریزي شهري و منطقه اي شهر هاي هاي اسلامی تعریف گردد و در نهایت مبانی نظري مربوطه در قالب کاربردي و اجرایی نمود پیدا کند . این اصول عبارتند از نبوت ، امامت ، عدل ، توحید ، معاد و فروع ، شامل موارد زیرمی شود: رفاه و کرامت انسانی ، اندیشه محوري ، وحدت و رأفت ، توسعه اقتصادي ، احترام به حقوق شهروندي ، امنیت و ایمنی، تعاون و همیاري ، حفظ محیط زیست و توسعه پایدار.
در ادامه پس از تعریف یک چارچوب برنامه ریزي شهري و منطقه اي شهر هاي هاي اسلامی - اصول و فروع صدر الاشاره - بر اساس مبانی مکتب فلسفی اصفهان و در راستاي تحقق کاربردگرایی مبانی نظري ، شرایط فعلی جامعه شهري مورد تحلیل قرار گرفته است و در نهایت جهت برون رفت از بحران هاي موجود، راهکارهاي مورد نیاز با بهره گیري از دانش روز برنامه ریزي شهري و منطقه اي پیشنهاد گردیده است.
-1 مقدمه
امروزه در جهان اسلام، بیشتر شهرها مسلمان نشین هستند و کمتر شهر اسلامی از لحا ظ مفهوم واقعی مشاهده می شود. اختلاف طبقاتی شدید ، آسیب هاي اجتماعی ، آشفتگی جامعه و غیره حاکی از این موضوع است. این موضوع به خاطر فراموشی مکاتب فلسف اسلامی و عدم بکارگیري مبانی ناب اسلامی و همچنین احاطه فرهنگ غرب بر زندگی مسلمانان است. در این تحقیق سعی شده است به مکتب فلسفی اصفهان به عنوان یکی از مهمترین مکاتب اسلامی پرداخته شود و با الهام از این مکتب ، یک چارچوب جهت برنامه ریزي شهري تعریف گردد. در ابتدا ، جهت آشنایی بیشتر با معرفی مختصراین مکتب مهم می پردازیم.
الف - مکتب فلسفی اصفهان در عهد صفویه به تعبیر هانري کوربن اصفهان به امالقراي هنرها و علوم اسلامی و کانون فرهنگ معنوي در ایران تبدیل میشود و در همین دوره است که مکتب کلامی فلسفی اصفهان به منصه ظهور و بروز میرسد و بسیاري از علماء و اندیشمندان، چه در حوزه معقول و چه در حوزه منقول، به نشر آثار خود میپردازند. حوزه فلسفی اصفهان، در عصر صفوي، بسیاري از اندیشمندان را در دامن خود پرورش داد که اغلب آنان جامعیت داشته و در علوم و فنون مختلف تبحر داشتند. این حوزه از جهت عده و کثرت اندیشمندانی که در آن پرورش یافتند، بر سایر حوزهها برتري دارد
دانشمندان ایرانی بسیاري در این حوزه شروع به فعالیت کردند بطوریکه ابن خلدون توجه فراوان ایرانیان را به علوم عقلی ، درمقدمه تاریخ خود تصریح کرده و گفته است که حاملان علم در اسلام ، بیشترشان ایرانیان بوده اند و در ادامه به حدیث مشهور پیامبر " اگر علم در پیرامون آسمان می بود مردمی از سرزمین پارس به ٱن دست می یافتند" اشاره می کند
عهد صفویه نه تنها شاهد احیاي علوم دینی شیعه و صنایع گوناگون و قدرت سیاسی و اقتصاذي ایران بوده ، بلکه به سر حد کمال دوره ارتقاي علوم عقلی و بخصوص حکمت نیز بشمار می رفت. مذهب تشیع که براي همیشه از خفا خارج شده بود ، مکتب فلسفی– الهی بزرگی را در درون خود پدید آورد که درآن تأملات فلسفی از ثمره آیات قرآن و روایات معصومین - ع - سود می جست . این دیدگاه فکري که امروزه داراي شهرت جهانی است و محل بحث وگفتگوي میان اندیشمندان ایرانی و غیر ایرانی می باشد ، مکتب فلسفی اصفهان نامیده می شود. این مکتب، نگرشی نو در فلسفه اسلامی و ایرانی و در واقع نوعی تجدید حیات در علوم عقلی پدید آورد که در لسان بزرگان به آن "حکمت معنوي تشیع" که نشئت گرفته از "حکمت نبوي " است ، می گویند
اگرچه تجلیلگاه این مکتب فلسفی در اصفهان بوده است ولی شعاع آن از طریق انتشار افکار دانشمندان آن همچون ملاصدرا ، میرداماد ، شیخ بهایی و غیره به دیگر نقاط پرتو افکند
حوزهي فلسفی اصفهان نمایشگر نوعی از اندیشه است که با مبانی ناب اسلامی ، روایات و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت علیهمالسلام بسیار نزدیک و هماهنگ است. اندیشمندان بزرگی که در این حوزهي فکري پرورش یافتهاند علاوه بر اینکه با قرآن کریم و تفاسیر آن انس و الفت بسیار دارند ، با مبانی ناب اسلامی و روایات ائمهي معصومین علیهم السلام نیز از آشنایی کامل برخوردارند
از اصول مکتب فلسفی اصفهان می توان به موارد زیر اشاره کرد.
الف اعتقاد به جایگاه رفیع حکمت و فلسفه در رستگاري انسان:
ب توجه و رجوع به متون دینی اعم از قرآن و حدیث
ج اعتقاد به جمع حکمت » فلسفه « با شریعت » دین
در حقیقت دیدگاه فلسفه اصفهان ، متون دینی را اعم از قرآن و سنت نبوي و علوي ، مبدع یک جهان بینی و انسان شناسی نظام مند و عقلانی می داند. در آثار این مکتب فلسفی ، ما شاهد یک سیستم و نظام عقلانی مستخرج از متون شیعی هستیم که بر اساس آن توحید ، معاد ، عدل ، نبوت ، امامت و کلیه مباحث و مسائل مربوط به آن ها تبیین عقلانی و فلسفی شده است
یکی از شاخصه هاي مکتب فلسفی اصفهان به طور عام که آن را ممتاز می گرداند ، تلاش حکماي این مدرسه فلسفی در اثبات هماوایی آموزه هاي شیعی و اندیشه هاي و رهیافت هاي جهانشمول فلسفی است . از این رو در جایجاي آثار بر جاي مانده از ایشان ، تمسک و استشهاد هاي مکرر به آیات و روایات مروي از ائمه معصوم - ع - موج می زند
-2طرح مسئله
دین اسلام داراي اصولی است که مبناي هر حرکتی در جهان اسلام است. این اصول عبارتند از نبوت ، امامت ، عدل ، توحید ، معاد. همچنین از مبانی قرآنی و آموزه هاي ناب روایی اسلام می توان فروعی استخراج نمود که نقش مهمی در هدایت جوامع انسانی دارد. این فروع عبارتند از : توسعه اقتصادي ، رفاه و کرامت انسانی ، اندیشه محوري ، احترام به حقوق شهروندي ، امنیت و ایمنی، حفظ محیط زیست و توسعه پایدار ، تعاون و همیاري. برنامه ریزي شهري یکی از علومی است که نقش مهمی در هدایت جوامع انسانی به سمت سعادت بشري دارد واین برنامه ریزي جهت دستیابی به چهار چوبی مطمئن ، نیاز به اصول خاص خود دارد. در شهرهاي جهان اسلام امروزي، این اصول بیشتر از فرهنگ غربی مشتق می شود.
-3 مبانی پژوهش
در این مقاله سعی شده است که از اصول و فروع اسلامی در برنامه ریزي شهرهاي اسلامی به عنوان یک چارچوبه استفاده شود. در ادامه ابتدا به اصول اسلامی و سپس به فروع اسلامی می پردازیم.
-1-3 اصول اسلامی
-1-1-3 اصول نبوت و امامت
با توجه به نزدیکی مفاهیم نبوت و امامت در اینجا سعی شده است این دو مقوله بصورت قیاسی مورد بررسی قرار گیرد.
-1-1-1-3 نبوت شهري سعادت بشر بستگی دارد به اجراي دستورهایی که پیامبران از جانب خدا براي بشر آورده اند
بنابراین پیامبران به نگارش قوانین الهی می پردازند که زمینه رشد و تعالی بشر را فراهم می سازد. مقوله نبوت را می توان در دو زمینه رسول ظاهري و رسول باطنی مورد بررسی قرار داد. رسول ظاهريهمان دین اسلام است که بر مبناي دستورات قرآن و سیره نبوي حرکت می کند و رسول باطنی مقوله عقل بشري است که اصل نبوت با بهره گیري از این دو مقوله به تدوین قوانین و احکام بنیادي می پردازد.
به عبارتی اصل نبوت به کنترل اجتماعی جامعه ي اسلامی می پردازد . اصل نبوت شهري با الگو گیري از وظایف رسول ظاهري و با محوریت رسول باطنی - عقلانیت - به تدوین قوانین شهري می پردازد. این قوانین باید بدون نقص و تا حد امکان منعطف باشد. به عنوان مثال در برنامه ریزي شهري صرفه جویی یک قانون است که بر طبق آیات و احادیث تأکید بسیاري بر آن شده است
