بخشی از مقاله
چکیده
نگرانی های بشر در زمینه ی محیط زیست در ابعاد ملی و جهانی زمانی مشهود گردید که با توسعه صنعتی، استفاده از منابع تجدید پذیر رو به فزونی نهاد و باعث تخریب و آلودگی های زیست محیطی گردید. امروزه حتی خوش بین ترین جوامع نیز نمی توانند متوقع باشند که محیط زیست دست نخورده و بکر باقی بماند زیرا رشد شدید جمعیت، نیازها و ملزوماتی را خواستار است که از طریق توسعه صنعتی و مکانیزه شدن پاسخگو می باشد.
لیکن تقلیل آلودگی ها و کاهش اثرات تخریبی آن در حدی مقول و در روند توسعه پایدار همراه با استفاده از تکنولوژی های متعادل و منطبق با پایداری می تواند تضمین کننده رشد، سلامت و بقای حال و آینده موجودات زنده باشد. از این رو بر ماست که از طرق مختلف منجمله مدیریت صحیح، آموزش معماری، شناخت قوانین محیط زیست و به کارگیری انرژی های نو - انرژی خورشیدی - ، معماری پایدار را توسعه دهیم. لذا در مطالعه پیش رو با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه ای جهت مطالعات اولیه سعی بر آن می شود تا پس از بررسی کلیاتی در باب محیط زیست و معماری پایدار به چگونگی ترویج معماری پایدار جهت رسیدن به اهداف مورد نظر پرداخته شود.
-1 مقدمه
مشکل تخریب محیط زیست به وسیله اقدامات و فعالیت های انسان از مسائل مهم مطرح شده در جهان است که بسیاری از کشورها با آن مواجه اند. گرم شدن بی سابقه کره زمین، آلودگی آب و هوا، انتشارات گازهای گلخانه ای ، از بین رفتن اکوسیستم ها و نازک شدن لایه ازون، از مهمترین پیامدهای بهره گیری زیاد از طبیعت در راستای فعالیت های تولیدی انسان و مصرف کالا و خدمات هستند
از سوی دیگر افزایش روند شهر نشینی و در نتیجه گسترش و توسعه شهرها و حومه آنها بعد از انقلاب صنعتی و پایان جنگ جهانی، شهرها و حومه آنها را به متراکم ترین محل های تجمع و مصرف منابع طبیعی توسط جمعیت های انسانی بدل نموده است. حال که بشر با سرعت بیش از حد خود در حال تخریب و نابودی محیط زیست می باشد، زمان آن فرا رسیده که به دنبال راهکاری جهت بهبود شرایط موجود باشد. یکی از این راهکارها، تحت عنوان توسعه پایدار مطرح شده و در نتیجه به دلیل نقش مهم محیط ساخته شده در جریان توسعه پایدار، معماری پایدار مورد توجه صاحب نظران قرا می گیرد.
یکی از سه حوزه مهمی که توسعه پایدار روی آن تأکید دارد، مسائل محیطی است. وظیفه معماران در این حوزه، بسیار خطیر و حساس است؛ چرا که معماران، به صورت مستقیم و غیر مستقیم مسئول 75 درصد تغییر آب و هوا هستند بنابراین می بایست معماران با نگاه تازه ای نسبت به طبیعت، به دست اندازی در آن بپردازند. انسانها با ساخت و ساز باعث تخریب محیط زیست شدند حال زمان آن فرا رسیده که با معماری پایدار، یاری رسان محیط زیست خود باشند. به عنوان مثال با بهره گیری از انرژی های نو - به خصوص انرژی خورشیدی - در مبحث ساختمان و سیستم های حرارتی می توانند در بهبود شرایط نقش مهمی را ایفا نمایند.
-2 مروری بر محیط زیست
-1-2 نقطه آغازین محیط زیست در جهان
در قالب اولیه حفاظت از محیط زیست، تحت عنوان حفاظت از طبیعت مطرح شده است. در قرون وسطی جهت جلوگیری از شکار توسط افراد معمولی - عادی - ، شکارگاههای سلطنتی به صورت حفاظت شده - قرق شده - ایجاد شدند، ولی این قرق ها به منظور حفظ محیط زیست - طبیعت و حیات وحش - نبوده، بلکه به منظور داشتن یک جایگاه اختصاصی سلطنتی برای درباریان و پادشاهان بوده است.
حفاظت از محیط زیست، به صورت یک جریان فکری و معترض به بی بندوباری های ناشی از رشد ناموزون مناطق مسکونی، بارگذاری های صنعتی و آلودگی های ناشی از آن، بهره برداری بدون ضابطه و مفرط از طبیعت، از درون انقلاب صنعتی به وجود آمد. منظور از انقلاب صنعتی تنها تحولات فنی به وقوع پیوسته نبوده، بلکه در مجموع فضایی که در آن جامعه ی کشاورزی ماقبل سرمایه داری می زیست در حال تحول بود و این تحول به دلایل متنوع مورد نقد قرار می گرفت. در نخستین مراحل بیشترین توجه معطوف به پیشروی شهرها و واحدهای تولیدی و صنعتی به درون طبیعت بود زیرا پیامدهایی که به صورت تخریب، بد منظر شدن چشم اندازهای طبیعی، از بین رفتن زیستگاههای حیات وحش، نابودی و کمیاب شدن برخی گونه های گیاهی و جانوری به وجود آمدکاملاَ مشهود بوده است.
از اولین آثار به جای مانده تحولات صنعتی، مقاله ای تحت عنوان De re Metallica متعلق به سال 1550 میلادی، نوشته ی جورج آگریکولا است، که در بخشی از آن اینگونه می نویسد:
»بهره برادی از معادن به ویرانی می انجامد. به همین مناسبت در ایتالیا قانونی به تصویب رسیده که هیچکس نباید به خاطر استخراج معدن اراضی زراعی مرغوب، تاکستان ها و باغ ها را به تباهی کشد. جنگل ها و درختزارها، کف تراشی می شوند، زیرا مردم برای ساختن خانه، ابزار و ذوب فلزات به چوب احتیاج دارند. لیکن نابودی جنگل ها و درختزارها، نابودی پرندگان و سایر جانوران را نیز به همراه می آورد؛ .«...
از قرن 16 در کشورهای اروپائی مانند فرانسه وضعیت جنگل ها به دلیل قطع بی رویه درختان، شکل بحرانی به خود گرفت. و همچنان روند تخریب طبیعت، زیستگاههای طبیعی و به پیروی از آن کاهش تنوع ژنتیک، که با انقلاب صنعتی آغاز گردید ادامه داشت. لازم به ذکر است که در انقلاب صنعتی تنها طبیعت نبود که دچار خسران شد، کیفیت محیط های شهری و روستایی نیز روندی رو به تنزل یافت و این افت کیفیت زیستی در شهرها و محله های مسکونی، بسیار ملموس تر از تحولاتی بود که در طبیعت رخ می نمود، به گونه ای که شهرهای صنعتی تحت تأثیر عوامل نامساعدی چون وجود آلودگی هوا، دود گرفتگی ساختمان ها و آلونک های کارگر نشین و پخش فاضلاب و زباله، به محیطی ناامن مبدل شده است.
لئوناردو بنه ولو به عنوان یک مورخ شهرسازی می نویسد، توسعه صنایع و تمرکز آنها در کارگاه های بزرگ خانواده های بسیاری را از حوزه های کشاورزی به این مناطق جلب نمود. آنها از خانه های جدا از هم در روستاها به خانه های بهم چسبیده ای که در نزدیکی کارگاه ها ساخته شده بودند، انتقال داده شده و بدین ترتیب به ناگاه شهرهای جدیدی تولید یافتند و شهرهای قدیمی بسیاری دچار رشد و توسعه بی حد و حصر گردیدند. کمبودهای بهداشتی در روستاها قابل تحمل است، ولی برعکس در شهرها به دلیل تعداد فوق العاده مساکن جدید و قرار گرفتن نزدیک بهم آنها، همان کمبودهای بهداشتی غیر قابل تحمل می شوند
بدین ترتیب شهرهای صنعتی اولیه از نظر کیفیت زیستی و محتوای معنوی در وضعیت بحرانی قرار داشتند، در این میان رابطه ی تعدادی از بیماریها مانند وبا، حصبه، کزاز، سل با آلودگی های موجود در محیط های شهری مشخص شد.
در حقیقت از پایان جنگ دوم جهانی بود که، حفاظت از محیط زیست توانست شکلی فراگیر به خود گیرد. بعد از مباحث داغ دهه شصت میلادی، نخستین گام در جهت جهانی سازی مفهوم محیط زیست کنفرانس جهانی استکهلم بود که در سال 1972 برگزار گردید. از این رو می توان برای کنفرانس استکهلم نقشی تاریخی در حفاظت از محیط زیست قایل گردید
-2-2 نقطه آغازین محیط زیست در ایران
تشکیل - کانون شکار - در سال 1956 - 1335م - در ایران یک تاریخ رسمی برای شکل گیری حفاظت از محیط زیست در ایران در نظر گرفته شده است. تباهی و انهدامی که آدمیان چه از طریق شکار، قطع اشجار یا چراندن رمه به بار آوردند آن چنان شدید بود که در اواسط دهه 1330 گروهی از افراد ذیعلاقه به طبیعت و حفاظت منابع طبیعی، برای حفاظت حیات وحش و محیط طبیعی کشور اقدام کردند. اعضای تشکیل دهنده ی این گروه خانواده های سلطنتی و اشراف وابسته به دربار بودند و بر اساس مصوبه ی اعضاء، مناطقی که در داخل محدوده حفاظت شده بودند باید جهت بریدن درخت، شکار، چراندن رمه و ... مجوز داشته باشند. نتایج اقدام فوق بر رویهم خوب و در پاره ای از موارد درخشان بود. بعد از چندسال، در خرداد 1346 ایجاد سازمان شکاربانی و نظارت بر صید و پارکهای وحش به تصویب رسید.
»در سال 1350 نام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید به سازمان حفاظت از محیط زیست تغییر کرد. و امور حفاظت محیط زیست از جمله پیش گیری و ممانعت از هر گونه اقدام که منجر به آلودگی و تخریب محیط زیست شود، از اختیارات و وظایف این سازمان محسوب گردید
در رابطه با معرفی و شناساندن محیط زیست چندین اثر از همان سالها بر جای مانده، از آن جمله: کتابی سه جلدی تحت عنوان منابع طبیعی و حفاظت از آنها نوشته ی دکتر اسماعیل رستمی، همچنین کتاب اکولوژی؛ راههای شناخت عوامل آلودگی منابع طبیعی اثر دکتر ابولقاسم متین. در نیمه نخست دهه پنجاه خورشیدی مرکز هماهنگی مطالعات محیط زیست دانشگاه تهران تأسیس شد و به تدریج از دی ماه 1353 انتشار نشریاتی تحت عنوان محیط شناسی آغاز شد. و تا به امروز فعالیت های مربوط به حفاظت از محیط زیست همچنان ادامه دارد.
-3-2 تعریف محیط زیست
با وجود گذشت بیش از سی وپنج سال از ورود واژه محیط زیست به ایران، به دلیل عدم توجه به بنیادهای تاریخی و فلسفی حفاظت از محیط زیست، در ایران هنوز برداشتی یکسان از مفهوم محیط زیست، برداشتی که بتواند مورد قبول همگان واقع شود، وجود ندارد
مفاهیم اولیه محیط زیست: رنه ماهو - دبیر کل سابق سازمان یونسکو - در مورد محیط زیست اینگونه اظهار می دارد: محیط زیست، همه چیز یا تقریباَ همه چیز را در بر می گیرد. هم انسان و هم طبیعت و هم روابط بین این دو را شامل می شود. در کلیه فعالیت های بشر تأثیر دارد و ضمناَ از آنها متأثر می گردد.
به عبارتی »هر آ نچه ما را احاطه کرده، بر ما اثر گذارده و می تواند از ما تأثیر بپذیرد، تشکیل دهنده محیط زیست ما می باشد.«
