بخشی از مقاله
چکیده
برخورداری از محیط زیستی سالم و پاک برای هرفردی از اهمیت خاص برخوردار است .ماهیگیران به پاکی و آلوده نبودن آب اقیانوس ها و دریا، کشاورزان به خاک های غیر سمی و مصرف کنندگان به تولیدات پاک که به سلامتی آنها آسیب نرساند، اهمیت قائل هستند .حفاظت اصولی از محیط زیست رهیافتی مؤثر و برخاسته از تجارب کارگزاران عرصه های زیست محیطی در سراسر جهان است و به نظر می رسد که در صورت توجه به استلزامات، چارچوب ها و روش های آن بتوان به حرکتی پایدار در حفاظت از محیط زیست امیدوار بود . با توجه به اینکه ترویج و آموزش محیط زیست نقشی مهم و اساسی را در حفاظت اصولی از محیط زیست دارد، هدف مقاله ، بررسی مقوله ترویج و آموزش محیط زیست در قالب این رهیافت می باشد.
کلیدواژه ها : ترویج ، آموزش، محیط زیست ، حفاظت اصولی.
مقدمه
بحث توسعه و زیربنای آن را باید یکی از زمینه های گسترده در دوران پس از جنگ جهانی به شمار آورد که در محافل علمی و سیاسی از توجه بسیاری برخوردار شده است - کوئل کوئن، . - 1375 در این راستا و در قالب طرح مارشال، امریکا کمک هایی را به کشورهایاروپایی به منظور بازسازی ارائه داد . این کمک ها و برنامه های اجرا شده در کشورهایی مانند آلمان و فرانسه و پیشرفت سریع آنها به علت وجود زیر بناهای مناسبتر برای توسعه مانند سطح سواد و تکنولوژی بالا و نیز مواد خام ارزان از کشورهای جهان سوم سبب ایجاد این تفکر شد که در صورت ورود روش های توسعه از کشورهای غربی،کشورهای آسیایی، افریقایی و امریکای جنوبی نیز می توانند توسعه یابند .ثمره چنین تفکری طرح اصل چهار ترومن بود که با کمک مستقیم آمریکا در ایران نیز اجرا شد . برنامه های توسعه ای در این برهه زمانی در جهان بر بعد اقتصادی تاکید داشتند و معتقد بودند که رشد اقتصادی - تولید ناخالص ملی - موجب افزایش سطح اشتغال و توزیع ثروت می گردد - زمانی پور، - 1371.در اواخر دهه 1960
تجارب به دست آمده نشان داد که علیرغم تلاش های عمرانی و صنعتی و رشد شهر نشینی به عنوان شاخصه ای توسعه اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان سوم، پیشرفت و توسعه ای مشاهده نشده و یا آهنگ آن کند بوده است .به علاوه کشورهایی که رشد داشته اند با مشکلات مختلفی نظیر اختلاف طبقاتی در جامعه خود روبرو بودند و در مجموع بهبودی در وضع اقتصادی مشاهده نشد .بر این اساس و در جهت رفع این مشکلات تغییراتی در افکار و نظریه های مرتبط با توسعه در اوایل دهه 1970 به وجود آمد و محور فقر و گرسنگی وبرآوردن نیازهای اساسی بجای تکیه محض بر رشد ناخالص ملی مورد توجه قرار گرفت .در این دوره بعد اجتماعی بر بعد اقتصادی اضافه گردید و مشارکت مردمی در جهت اثر بخشی پروژه های توسعه ای مورد تأکید قرار گرفت .
در این دوره سعی بر اجرای برنامه ها از طریق نیروهای مردمی و نیز توسعه پایدار تاکید شد .توسعه پایدار به عنوان رویکردی که نیازهای نسل حال را بی آنکه توانایی نسل های آینده را در بر آوردن نیازهای خودشان با مشکل روبرو کند تأمین کرده و دارای سه بعد مهم :انسان ، محیط زیست و آینده است و در این راستا انسان به عنوان یکی از محورهای توسعه پایدار مورد توجه است و از همین رو توسعه انسانی و تحقق آن مقدم بر توسعه در ابعاد مادی و اقتصادی مطرح می شود .با توجه به اهمیت انسان به عنوان هدف توسعه از یک سو و محیط زیست به عنوان بستر فعالیت انسانی از سوی دیگر موضوع داشتن حق محیط زیستی سالم برای نسل فعلی وآینده موضوعیت یافت و در چنین فضایی بود که نقش آموزش به عنوان یکی از کلیدی ترین ابزارها در تحقق توسعه انسانی مورد توجه قرار گرفت .تا از این طریق انسان ها به عنوان محورهای توسعه بتواند ضمن کسب توانمندی های جدید به ایفای نقشی فعال و تاثیر گذار در توسعه بپردازند.
توسعه پایدار و آموزش
برای تحقق پایداری در توسعه و حفظ محیط زیست، ما به اخلاق زیست محیطی نیازمندیم .اخلاقی که ارتباطات پیچیده و در حال تغییر بین انسان و طبیعت را شناسایی کرده و با حساسیت به آن پاسخ دهد - مایور فدریکو،. - 1379
به منظور پدیدار شدن چنین اخلاقی، بازنگری در روش ها و نظام های آموزشی ضروری است .دولت ها و سیاست گذاران می توانند متولی ایجاد تغییرات و روش های جدید در توسعه باشند و این امر ممکن است سبب بهبود اوضاع جهان شود .اما این روش ها فقط راه حل هایی کوتاه مدت هستند مگر اینکه آموزش جدیدی به جوانان در جهان داده شود و این امر به ایجاد ارتباطی بین دانش آموزان و معلمین ، مدارس و اجتماع و نظام آموزشی و کل جامعه نیاز خواهد داشت .توجه به ضرورت آموزش برای توسعه پایدار موضوعی است که در همه اجلاس و بیانیه ها مورد تاکید قرار گرفته است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود.
جایگاه آموزش و ترویج محیط زیست در بیانیه اجلاسهای جهانی
در کنفرانس استکهلم در سال 1968 ، هیأت اعزامی کشور سوئد به سازمان ملل متحد ، توجه جوامع بین المللی را به بحران رو به رشد ایجاد شده در محیط زیست جلب کرد .این اقدام در واقع اولین گام برای جلب توجه نبود بلکه به عنوان اولین ندای رسمی در جلب توجه جهانی براییافتن راه حلی برای مشکلات روز افزون محیط زیست به شمار می آمد .در ادامه این اقدامات کنفرانس استکهلم توجه و نگرانی جهانی را به خود جلب نمود و فعالیت های زیست محیطی فراوانی از آن منتج گردید .در این بیانیه همچنین تأکید شد که انسان به عنوان یک موجود وابسته به محیط زیست خود و شکل دهنده آن از چند جهت مسئول است:
الف - بهبود کیفیت زندگی بشر، ب - حفاظت، مدیریت و استفاده منطقی از منابع زمین به طریقی که افراد بشر، نه فقط نسل حاضر بلکه نسل های آینده نیز در آن سهیم باشند،
Ì - پیشگیری ،کاهش و یا از بین بردن آلودگی و تخریب محیط زیست،
Ï - آموزش افراد در گروه های سنی در زمینه حفاظت محیط زیستو تعادل بوم شناختی،
å - ترویج آن دسته از پژوهش های علمی که در جهت حل مسائل محیط زیست است،
æ - سازمان دهی و تشویق موسسات اجتماعی برای برقراری همکاری های ملی و بین المللی در محو و یا تقلیل اثرات سو فعالیتهای انسانی، و
ز - حفظ صلح و ارتباطات متوازن بین ملت ها از طریق مبادلات عادلانه و خلع سلاح. بر این اساس برنامه کار خود را در چهار زمینه متمرکز نموده است:
الف - مدیریت اسکان انسانی،
È - مدیریت منابع طبیعی،
Ì - آلودگی،
د - زمینه های آموزشی ، اطلاعاتی ، اجتماعی و فرهنگی.
در ادامه این کنفرانس و به منظور پی گیری موارد مطرح شده، کارگاه آموزشی محیط زیست برگزار شد که اصول راهنمای آموزش به شرح زیر در آن پیشنهاد گردید:
-1باید به محیط زیستبه عنوان مجموعه ای واحد نگریست و مرزهای سیاسی، فرهنگی و فیزیکی را ندیده انگاشت زیرا هر بخش آن بر بخش های دیگر اثر گذار است.
-2آموزش محیط زیست باید فرایندی در تمامی مراحل زندگی باشد - هم در مدرسه و هم در خارج از مدرسه - .
-3برنامه های آموزش محیط زیست باید در اخلاق فردی زمینه ای را فراهم آورد که او را تشویق به انجام اقداماتی از جمله :تلاش برای توسعه و بهره برداری از منابع طبیعی بدون تخریب و آلودگی آن ، تلاش در جهت بهبود کیفیت زندگی هر فرد از طریق کاهش فقر، گرسنگی، بی سوادی، استثمار و سلطه جویی، نپذیرفتن توسعه و رشد اقتصادی ملی به بهای اضمحلال و تحقیر ملت های دیگر و ...نماید.
-4آموزش محیط زیست باید با در نظر گرفتن مناسب ترین موقعیت ها و موضوعات زیست محیطی محلی شروع و به طرف موضوعات و موقعیت هایی با گستردگی ملی، منطقه ای و جهانی پیش رود.
