بخشی از مقاله
خلاصه
توجه به کیفیت طراحی پیادهرو، در گسترش فرهنگ پیادهروی که از ارکان اصلی شهر پایدار است، لازم و ضروری میباشد. تصویر ذهنی صوتی یکی از حلقههای طراحی پیادهرو میباشد که امروزه به دلایل بسیاری ازجمله صنعتی شدن شهرها، جایگاه و وضعیت مطلوبی ندارد. در این پژوهش جهت شناسایی تصویر ذهنی صوتی عابران پیاده، مقطعی مناسب از پیادهروی احمدآباد شهر مشهد انتخاب و اقدام به برداشت حجم تردد عابران پیاده بهمنظور تعیین ساعت پیک تردد گردید.
پرسشنامهای جهت اطلاع از نظرات و تصویر ذهنی صوتی عابران تدوین و در تعیین حجم نمونه آماری از دو روش، فرمول نمونهگیری کوکران و جدول مورگان استفاده و تعداد 306 پرسشنامه در دو نوبت صبح و بعدازظهر در ساعت اوج تردد توزیع شد. جهت اعتبارسنجی نظرات عابران، تراز معادل صدا - - LAeq با دستگاه آنالایزر صوت مدل TES1358 برداشت گردید. درنهایت با تحلیل نتایج حاصل از پرسشنامه و دادههای صوتی، مشخص شد که تراز صدای پیادهرو حدود 10 دسیبل بالاتر از مقادیر مجاز است که وجود آلودگی صوتی را اثبات میکند و نیز صدای بوق خودرو و صدای عبور موتورسیکلت - مخصوصاً از داخل پیادهرو - از نامطلوبترین عوامل تأثیرگذار در تصویر ذهنی صوتی عابران پیاده میباشند.
1. مقدمه
پیادهروی قدیمیترین شکل جابجایی انسانها و نیز یکی از ایمنترین و راحتترین الگوهای سفر میباشد. با این وجود سیر تکاملی شهرها در گذر زمان به نحوی بوده که سیمای شهری و برنامهریزی حملونقل بر اساس وسایل نقلیه موتوری و تردد آن بنا نهاده شده است. به عبارتی به دلیل پیشرفت تکنولوژی و صنعت خودرو و نیز اهدافی همچون افزایش سرعت جابجایی، صرفهجویی در زمان و عدم محدودیت در مسافت، خیابانها به صورت اتومبیل محور طراحی و برنامهریزی شدهاند. به این ترتیب آلودگی هوا و آلودگیصوتی در محیط شهری گسترش یافت و به دنبال آن، مشکلات روحی و جسمی بسیاری را برای شهرنشینان ایجاد کرد.
از اینرو در سالهای اخیر دیدگاه اثرگذار بر طراحی خیابانها و برنامهریزی شهری تغییر کرده و دیدگاه اتومبیل محور جای خود را به دیدگاه انسان محور داده است. در دیدگاه انسان محور، عابر پیاده به عنوان مهمترین شرکت کننده در تردد، بیشترین سهم را در آن دارد و ضروری است که شاهد بهبود پیادهروها و توسعه فرهنگ پیادهروی، به عنوان یکی از مهمترین روشهای جابجایی در نظام حملونقل بود. ارتقا کیفیت پیادهروها نقش بسزایی در افزایش تعاملات اجتماعی، سرزندگی و نشاط در بین شهروندان دارد.
از سوی دیگر، عوامل مختلفی همچون: آبوهوا، توپوگرافی، فضاهای سبز، آبنماها، مصالح بهکار رفته در کفسازی پیادهرو و انواع آلودگیهای زیست محیطی در ایجاد پیادهرو مناسب، مؤثر هستند. اما در این میان آلودگیصوتی به دلیل قابلیت بروز آثار بد فیزیولوژیکی و روانی در انسان، از اهمیت ویژهای برخوردار است. سروصدا توسط منابع مختلف با شدتهای متفاوت در محدوده پیادهرو ایجاد میگردد و آرامش و سلامت شهروندان را به خطر میاندازد. در نتیجه یکی از دلایل کاهش روزافزون سفرهای پیاده، عدم توجه به تصویر ذهنی صوتی در طراحی پیادهرو میباشد.
عاملی که اگر در طراحی شهریو مخصوصاً پیادهروها در نظر گرفته شود، میتواند حلقههای طراحی شهری را تکمیل و شهری سرزنده و پایدار را به ارمغان آورد. البته خلق تصویر ذهنی صوتی بسیار پیچیدهتر از کاهش تراز صدا است. منظر شنیداریشهر، که غالباً بهعنوان تصویر ذهنی صوتی بیان میگردد، جنبههای مثبت بسیار زیادی دارد که از آن میتوان در جهت مطلوب نمودن پیادهروهای شهری ازنقطه نظر صوت، استفاده نمود. از اینرو، بررسی وضعیت موجود پارامتر تصویر ذهنی صوتی در طراحی پیادهرو مهمترین هدف این پژوهش میباشد.
بررسی این عامل و نیز کسب اطلاع از نظرات عابرین پیاده در ارتباط با صداهای موجود و میزان رضایت آنها از شرایط موجود، میتواند تأثیر بسیاری در ارتقاء کیفیت پیادروها داشته باشد. در ادامه پس از شرح موضوع تحقیق، پیادهرو و عوامل مؤثر در طراحی آن معرفی میگردد. مختصری در ارتباط با مفهوم تصویر ذهنی صوتی آمده و سپس به معرفی سایت مطالعه، چگونگی برداشت اطلاعات و تحلیل آنها پرداخته شده است. در پایان پیرامون نتایج بهدست آمده بحث و پیشنهادات ارائه گردید.
.2 تعریف مسأله و اهداف تحقیق
از دیرباز، صدا در محیط شهری واجد بار معنایی منفی بوده که این امر می¬تواندبه علت ناخواسته بودن صوت و بعضاً حس ناخوشایند آن باشد. اما این موضوع همواره صادق نبوده و برای مثال صدای حرکت آب، که تداعیکنندهی چشمه و یا فواره می¬باشد، اغلب دارای تراز صوتی بالایی است، با این حال باعث القای احساس آرامش و سرزندگی میگردد. در این شرایط کمتر فضای شهری و پیادهرویی را میتوان یافت که در طراحی آن، حلقه تصویر ذهنی صوتی در کنار سایر حلقههای طراحی شهری وجود داشته و در طراحی آن محیط در نظر گرفته شده باشد.
به این ترتیب، بررسی وضعیت موجود پارامتر تصویر ذهنی صوتی در طراحی پیادهرو و نیز تعیین میزان سطح تراز صدای پیادهرو و مقایسه آن با میزان رضایت عابرین پیاده به عنوان مهمترین اهدف این تحقیق معرفی میگردند. مشخص شدن سطح تراز صدا و اثر آن بر عابرین پیاده و رضایت آنها از صداهای موجود در فضای پیادهرو، تأثیر بسیاری در ارتقا کیفیت پیادهرو و ترویج فرهنگ پیادهروی دارد. صداهای طبیعی همچون: آبنماها، صدای برخورد برگ درختان و آواز پرندگان میتواند لذت پیادهروی را افزایش و سرزندگی و نشاط را در بین مردم ارتقاء دهد. در شکل1 ترتیب مراحل و فرآیند پژوهش نمایش داده شده است.
3. پیادهرو، پیادهروی و تاریخچه آن
از یک دیدگاه "مسیر پیاده"، محل عبور مجاز افراد پیاده میباشد و "پیادهرو"، مسیر پیادهای است موازی سوارهرو ولی مجزا از آن[1] و طبق آییننامه اشتو، پیادهرو بخشی از معابر شهری است و نه قسمتی که به آن اضافه شده است. درزمینهی تعریف "عابر پیاده" نیز دیدگاههای مختلفی وجود دارد. لغتنامه دهخدا پیاده را اینگونه معنا کرده است: "آنکه با پای راه سپارد نه با ستور و امثال آن" و لغتنامه انگلیسی آکسفورد آورده: پیاده فردی است که بیشتر سفر خود را از طریق پیادهروی در مقایسه با سایر روشهای حملونقل انجام دهد. به طور خلاصه هر شخص خواسته و یا ناخواسته مکانی را به مکان دیگر به صورت پای پیاده طی کند، به عنوان عابر پیاده شناخته میشود و عمل او پیادهروی نام دارد.
از زمان پیدایش اولین مدلهای زندگی جمعی تاکنون، پیادهروی یکی از روشهای تردد انسان بوده است. اما با گسترش ورود اتومبیل به شهرها و به منظور تسریع در جابجایی وسایط نقلیه موتوری، عملکردهای گوناگون قبلی فضای معابر شهری تنها منحصر به حملونقل کالا و مسافر گردید.[2] انقلاب صنعتی و پیدایش دیدگاه منطقه بندی کاربری نیز، موجب افزایش نقش سواره و کاهش نقش پیاده در فضای معابر شد و همه چیز مقهور سرعت جابجایی وسیله¬ی نقلیهی موتوری شد.[3] بعد از جنگ جهانی دوم ، شعار "وقت طلاست" سبب نوعی برنامهریزی حملونقل گردید که در آن عابر پیاده جایگاهی نداشت.[4] اقدام اصلی با قطعنامه آتن و پیشنهاد ارائه شده در مورد جداسازی انواع ترددها در سال 1933 صورت گرفت.
بدتر از جداسازی انواع ترددها، "منطقه بندی" چهار نوع عملکرد بود که مسکن، کار، جابجایی و گذران اوقات فراغت، به عنوان "رمز شهرسازی مدرن" معرفی میشد و عابر پیاده در این نوع منطقه بندی، هیچ وظیفه مهم و مکملی نداشت. همهچیز مقهور سرعت مکانیکی جدید یعنی اتومبیل شده بود[5] که این امر کمابیش تا به امروز ادامه دارد. در این راستا مطالعات بسیاری به منظور ارتقا جایگاه و بهبود کیفیت پیادهروها صورت گرفته، اما در زمینه تصویز ذهنی صوتی و کیفیت آن در پیادهروها خلع شدید مطالعاتی وجود دارد.
3,1. عوامل موثر در طراحی پیادهرو
پیادهروی باعث افزایش و تقویت رابطهی اجتماعی و معنوی و سرزندگی در بین شهروندان میگردد. ولی اغلب بیتوجهی به عوامل مؤثر در طراحی پیادهرو و وجود انواع آلودگیهای محیطی باعث شده که پیادهروی چندان با استقبال مواجه نگردد و حتی به عنوان مدل ترددی با وجهه اجتماعی پایین که وقت را نیز هدر میدهد، در مقایسه با سایر مدلهای حملونقل تلقی گردد. به این ترتیب باید برنامهریزی، طراحی و نگهداری مسیرهای پیاده با توجه به پنج عامل پیوستگی، کوتاهی، زیبایی و امنیت، ایمنی و راحتی به عنوان نیازهای اصلی یک فرد پیاده، طراحی گردد.
در این بین هدف عابرین از تردد، حجم عبوری آنها، عرض و میزان روشنایی پیادهرو و همچنین میزان درختکاری و کیفیت کفسازی در طراحی یک پیادهرو مطلوب، تأثیر گذار است.[1] عوامل محیطی نیز از دیگر ضوابط مهم در طراحی بشمار میآیند که پارامترهای مرتبط با آبوهوا، توپوگرافی و شدت آلودگی هوا و صدا به عنوان شرایط زیست محیطی، از آن جمله هستند. در این پژوهش بیشتر بر روی عامل صدا و منظر شنیداری شهر پرداخته شده است.
3,2. تصویر ذهنی صوتی - Soundscape -
منظر شنیداریشهر که غالباً به عنوان تصویر ذهنی صوتی بیان میگردد، فراتر از کاهش سطح تراز صدا است و جنبههای مثبت بسیار زیادی دارد که میتوان در جهت مطلوب نمودن فضای شهریو مخصوصاً پیادهروها از آن استفاده نمود. برای مثال، صدای حرکت آب که تداعیکنندهی چشمه و یا فواره میباشد و اغلب دارای تراز صوتی بالایی است، اما با اینحال صدای حرکت آب باعث القای احساس آرامش میشود و به عنوان آلودگی صوتی محسوب نمیگردد. البته در این شرایط وضعیت گیرندهی صدا نیز در تشکیل تصویر ذهنی صوتی، مؤثر است.
توجه اسکافر در سال 1977 به این پدیده جلب و این موضوع توسط وی وارد علم شهرسازی گردید که پس از آن اندیشمندان بسیاری، تعاریف متفاوتی را از تصویر ذهنی صوت بیان نمودند7]،.[6 استاندارد ISO12913 در ارتباط با محیطی که شرایط مطلوبی از جهت تصویر ذهنی صوتی دارد آورده: "محیط صوتی و شنیداری که بر دریافتها و برداشتهای شخص و یا جامعه نسبت به صوت تأکید دارد" .[8] اندیشمندانی نیز تصویر ذهنی صوتی را اثر و جاپای شنیداری منظر شهری تعریف میکنند.[9]
