بخشی از مقاله
چکیده:
حقوق شهروندی یکی از موضوعات مهم جامعه شناسی شهری است .چگونگی این رابطه بستگی به متغیرهای گوناگونی از جمله بنیان های اجتماعی ، آگاهی شهروندی، مشارکت،عملکرد و رضایت شهروندی دارد. توسعه پایدار شهری به معنای تحقق یافتن آرزوها و برآورده ساختن نیازهای اساسی تمامی اقشار جامعه می باشد. در این میان ، معلولان نیز از سهمی برابر با دیگر شهروندان برخوردار می باشند. ناتوانان جسمی، معلولان و جانبازان، بخشی از افراد جامعه اند که همچون سایرین، نیازمند دسترسی و استفاده از امکانات و خدمات عمومی هستند .اما وجود برخی موانع در نحوه طراحی، معماری و شهرسازی و بسیاری از فضاهای شهری به ویژه معابر عمومی و پیاده روها را فاقد شرایط لازم برای برآورده ساختن نیازهای دسترسی افراد معلول نموده است. از این رو باید در زمینه مناسب سازی پیاده روها، برای رفع معضلات تردد، اغتشاشات بصری، طراحی مناسب مبلمان شهری و درنظر گرفتن عوامل زیست محیطی وایجاد امنیت تاکید شود.این نوشتار از روش تحقیق توصیفی تحلیلی و مرور متون و منابع به عنوان ابزار جمع آوری اطلاعات در بستر مطالعات کتابخانه ای،همچنین از اسناد تصویری و مشاهده در بستر مطالعات میدانی سود جسته است؟
واژگان کلیدی: معلولان، حقوق معلولین ، مناسب سازی ، بدون مانع، پیاده روها
-1مقدمه:
حقیقت این است که زندگی، حق مسلم همه ابنا بشر، و انکار آن، انکار فلسفه خلقت و نظام آفرینش است .معلولان شهروندانی هستند، همچون سایر افراد جامعه که از حقوقی مشابه برخوردار اند .شرط اول برخورداری معلولان از حقوق خود، امکان ورود و آمد و شد آنها در جامعه است - ویژه نامه مناسب سازی برای معلولان، - 1388 معلولیت به مثابه پدیده ای زیستی و اجتماعی، واقعیتی است که تمام جوامع ، صرف نظر از میزان توسعه یافتگی، اعم از کشورهای صنعتی و غیرصنعتی با آن مواجه هستند.همچنین روز به روز با افزایش امید به زندگی در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه از جمله کشور ما، بر شمار جمعیت آن افزوده شده و می شود. توجه به نیازهای زیستی این گروه ، در محیط اجتماعی و فضاهای عمومی شهری می تواند امکان حرکت مستقل و فارغ از کمک دیگران را برای ایشان فراهم آورد.
لذا ساماندهی و مناسب سازی فضاهای عمومی شهری با توجه به نیازهای معلولان ، یکی از ضروریات هر جامعه است ؛ بخصوص جامعه ما که بعداز جنگ ، با شماری از جانبازان نیازمند این توجه مواجه شده است. - سرور و همکاران، - - 1393 واقعیت این است که تغییر نگرش به معلولان و معلولیت، در مسیری رو به رشد و مثبت است، پیمان نامه جهانی حقوق معلولان و قانون جامع حمایت از حقوق ایشان، مبنای قانونی محکمی برای تحقق حقوق شهروندی معلولان است. تمامی این خواسته ها زمانی محقق می شود که معابر و اماکن عمومی به گونه ای طراحی شوند که معلولان با توجه به شرایط خاص خود، بتوانند به راحتی از این امکانات بهره مند شوند و زمینه حضور آنها در اجتماع فراهم شود .
تا زمانی که معابر و وسایل حمل و نقل عمومی، برای معلولان مناسب سازی نشوند تامین سایر حقوق نیز ممکن نخواهد بود، مناسب سازی را به عنوان ایجاد محیط های بدون مانع و یا تسهیل دسترسی برای همه، تعریف کرده اند، این اصل یکی از راهکارهای ارتقا کیفیت زندگی، برای تمامی افراد جامعه، به ویژه افراد دارای معلولیت است - ویژه نامه مناسب سازی برای معلولان،1، - 1388 در این میان پیاده رو ها اساسی ترین بخش حیات و زندگی شهری را تشکیل می دهند. حرکت پیاده با زندگی شهری وحیات مدنی درهم می آمیزد وحضور در فضاها و کالبد شهر رکن اساسی زندگی اجتماعی شهروندان را تشکیل می دهد .به این علت پیاده روها محل کسب تجربه و پیوند انسان ها در زندگی شهری محسوب می شوند. از این رو باید در زمینه مناسب سازی پیاده رو ها برای رفع معضلات تردد، اغتشاشات بصری، طراحی مناسب مبلمان شهری و درنظر گرفتن عوامل زیست محیطی وایجاد امنیت تاکید شود. - ویژه نامه مناسب سازی برای معلولان،6، - 1388
-2بیان مسئله:
از آنجا که ساکنان شهرها،حقوق برابر در استفاده از فضاهای شهری دارند،لذا ایجاد فضاهای مناسب و مطلوب برای تمام گروه های سنی و جنسی و به ویژه گروه های آسیب پذیر - نظیر کودکان،زنان،سالخوردگان و ناتوانی جسمی - بخشی از وظایف برنامه های توسعه شهری قلمداد می شود.طبق آمار سازمان بهداشت جهانی - WHO - ده درصد جمعیت جهان به طریقی دچار معلولیت جسمی می باشند،که همگی نیازمند برخورداری و دسترسی به سیستم های عمومی جامعه می باشند.اتخاذ تمهیداتی به منظور برخورداری و در اختیارگذاری خدمات این مراکز،خود دلیلی بر به رسمیت شناختن حقوق اجتماعی این افراد و رعایت اصل برابرسازی فرصت ها برای کلیه اقشار جامعه خواهد بود. - بهمن پور ، 1387، - 8
یک شهروند جانباز و معلول، از حقوق اجتماعی برابری باسایر شهروندان برخوردار است و این حق و حقوق برابر، شامل امکان دسترسی آسان به اماکن مختلف شهری و معابر مناسب برای رفت و آمد این قشر جامعه می باشد .بهتر نیست به جای دلسوزی برای این قشر بستر مناسب برایشان مهیا نماییم؟ - صفدرزاده،1392، - 35 لذا ساماندهی و مناسب سازی فضاهای شهری با توجه به نیازهای معلولان و کم توان های حرکتی ، یکی از ضروریات هر جامعه بخصوص جامعه ماست که بعداز جنگ علاوه بر دو گروه یاد شده با شماری از جانبازان نیازمند این توجه مواجه شده است. - سرور و همکاران، - 1393
-3ضرورت انجام پژوهش:
واقعیت های زندگی روزمره نشان می دهد که افراد معلول با تصویری که از خود دارند،نمی توانند روابط عادی اجتماعی با دیگران برقرار کنند و در نتیجه گوشه گیری می کنند.معلولان به هیج وجه خواستار خاص شدن و متمایز شدن نیستند بلکه خواستار رابطه ای بسیار عادی و معمولی،درست مانند افرار سالم در روابط اجتماعی هستند.اما مسئله مهم این است که فضای عمومی شهری مناسب برای تردد معلولین نیست. وضعیت شهرهای ما،خیابان ها ،پیاده روها،اماکن عمومی ،فضاهای رفاهی ،سرویس های بهداشتی،وسایل حمل و نقل درون شهری و برون شهری و ... به گونه ای هستند که امکان استفاده برای معلولان و جانبازان را فراهم نمی کند و از طرفی دیگر ،بنابه آمارهای رسمی کشور در سال 1385تعداد معلولان کشور 1012222 نفر 7 - درصد جمعیت کشور - هستند. - سالنامه آماری استان تهران، - 1386 طبق آمار ارائه شده در 1378 در ارزیابی از 9 هزار مرکز انتخابی نمونه در سطح کشور به صورت اتفاقی،حاکی از وجود 70 درصد مانع برای حضور افراد معلول در سطح کشور بوده این بدان معنی است که با توجه به سابقه 15 ساله تصویب اجرای طرح مناسب سازی فقط 30 درصد از تمام مراکز اداری فرهنگی آموزشی و بهداشتی شده است . - مرادی، - 1387 بنابراین لزوم توجه به ساماندهی و مناسب سازی فضاهای شهری برای معلولان احساس می شود.
-4پیشینه پژوهش:
اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال 1924 با توجه به دربرگیری و شمول آن بر همه انسانها، دامنه نگاه انسانی به افراد دارای معلولیت را گسترش داد.سازمان ملل متحد قوانین فرصت های برابر برای افراد دارای معلولیت را در سال 1994 تصویب کرد،که در آن ارائه چارچوب های بین المللی توسط مدافعان حقوق بشر و قانونگذاری برای حل مسائل ناتوانان و معلولان به کار گرفته شد. - بزی و همکاران، 1389، - 108 در ایران از سال 1365 ه.ش بحث در زمینه مناسب سازی اماکن و فضاهای شهری برای معلولان در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن و شهرسازی آغاز شد. از اوایل سال 1366 به دلیل نیاز جامعه ، پژوهش در زمینه تدوین ضوابط طراحی فضاهای عمومی قابل دسترسی برای معلولین جسمی-حرکتی به وسیله کارشناسان مرکز تحقیقات راه،مسکن و شهرسازی آغاز گردید. در مهرماه 1367 کتاب فضاهای شهری و معلولین انتشار یافت.بزی و همکاران - 1389 - در پژوهشی ارزیابی ترافیک شهری و نیازهای معلولان و جانبازان در شهر شیراز پرداخته اند.نتایج نشان می دهند که در مرکز شهر شیراز نامناسب بودن وسایل حمل و نقل عمومی و عدم دسترسی به آنها با 23,4 درصد به عنوان مهمترین مشکل در بحث ترافیک از نظر معلولان و جانبازان برشمرده شده و پس از آن، نامناسب بودن پیاده روها ، با 21,3 درصد به عنوان مشکل بعدی عنوان گردیده است. - سرور و همکاران، 88، - 1393
-5معلولیت چیست و معلول کیست؟
دو نوع نگاه فلسفی به پدیده معلولیت وجود دارد، نگاه سنتی به مقوله معلولیت را » مدل طبی« می نامند .بنابر این نگاه، فرد معلول کسی است که میزان سلامت او پایین تر از خط سلامت افراد نرمال قرار می گیرد. معلولیت یک نوع طبیعی است و افراد معلول بنابر ملاکهای عینی که همان ویژگی های ذهنی و بدنی آنها است، فارغ از هرگونه بستر و زمینه اجتماعی، در این رده قرار می گیرند.امروزه اجماع عمومی میان نظریه پردازان، نفی مدل طبی و روی آوردن به » مدل اجتماعی« است. در نظر بگیرید که فردی دارای سیستم خاصی از حرکت است و امکان بالا رفتن از پله ها را ندارد. این فرد در جامعه ای که سایر افراد آن برای بالا رفتن از ارتفاع از پله استفاده می کنند معلول به حساب می آید، اما در جامعه دیگری که افراد از آسانسور یا سطح شیبدار استفاده می کنند، متمایز از بقیه نخواهد بود .به عبارت دیگر نکته آن است که افراد، دارای طیف وسیعی از توانایی های فیزیکی هستند.
این که کدام سطح از این توانایی ها نرمال به حساب آید و کدام یک نشانه معلولیت باشد توسط اجتماعی که فرد در آن زندگی می کند، معلوم می شود. فرد نابینا در ایران معلول مطلق است چون هیچ امکانی برای حرکت او در خیابان نیست، اما در کشوری غربی به مدد سگ های مخصوص و علایم بریل و سایر امکانات به آن درجه معلول نیست.با داشتن چنین نگاهی به معلولیت به سادگی می توان نتیجه گرفت که تک تک ما، و در واقع جامعه ما، در این تصمیم که چه کسی معلول و چه کسی نرمال است شریک هستیم، به زبان فنی تر، معلولیت نه یک نوع طبیعی، بلکه یک برساخته اجتماعی است. - ویژه نامه،14، - 1388
