بخشی از مقاله
چکیده
محدود بودن منابع ایجاب میکند تا از منابع موجود به صورت بهینه استفاده شده و سرمایهها در مناسبترین راه بکار گرفته شوند. عدم استفاده صحیح از سرمایه نه تنها سرمایهگذاری را دچار فرصتهای از دست رفته مینماید، بلکه ممکن است او را با زیانهای غیر قابل جبران مواجه سازد هدف اصلی از انجام پژوهش حاضر، بررسی اولویتبندی توجیهپذیری فعالیتهای صنعتی استان درکدهای 2و3 رقمیISIC از لحاظ شاخص سرمایهبری میباشد. روش پژوهش، از نوع توصیفی میباشد.
از سوی دیگر، این پژوهش از نوع علی - قیاسی و کاربردی میباشد. ابزار جمعآوری دادهها، مبتنی بر بررسی مدارک و اسناد منتشره از سوی مرکز آمار ایران میباشد. جامعه آماری این طرح شامل تمامی کارگاه های صنعتی واقع در نقاط شهری و روستایی استان زنجان است. در این پژوهش نمونه آماری معنایی نداشته و کلیه کارگاه های صنعتی 10 نفر کارکن و بیشتر در سطح کشور واستان زنجان مورد ارزیابی قرار گرفته است. پژوهش حاضر از حیث روشهای آماری شامل شاخص سرمایهبری جهت بررسی وضعیت صنایع موجود استان زنجان است.
شاخص سرمایهبری در سطح کشور طی یک دوره 8 ساله بین 31تا 131 واحد و به صورت صعودی بوده و در استان زنجان 17تا 76 واحد و به صورت صعودی واقع شده است. در نهایت نسبت این دو بین 49تا64 درصد قرار دارد که نسبت مناسبی است در نتیجه استان زنجان در مقایسه با کل کشور در جایگاه مناسبی قرار دارد.
یافته های پژوهش نشان میدهد که اولویتبندی توجیهپذیری فعالیت های صنعتی استان زنجان بر اساس شاخص سرمایهبری طی کد2رقمی :ISIC تولید ماشین آلات مولد و انتقال برق و دستگاههای برقی طبقهبندی نشده در جای دیگر/ تولید فلزات اساسی/ صنایع مواد غذایی و آشامیدنی و... طی کد3رقمی :ISIC تولید دستگاه های توزیع و کنترل نیروی برق/ تولید فلزات اساسی گرانبها و فلزات اساسی غیرآهنی/ توزیع سیم و کابل عایق بندی شده و...میباشد.
بیان مسأله
هر سال بر تعداد پروژههایی که نیمه کاره رها میشوند یا پس از اتمام با عدم تقاضا و بازار مواجه میشوند، افزوده میشود.
علاوه بر این علیرغم توصیه های فراوان مبنی بر بررسی میزان توجیهپذیری واحدهای صنعتی - پیش از تاسیس - ملاحظه میگردد که اغلب واحدهای صنعتی فاقد امکانسنجی اقتصادی بوده و همین عامل موجب میگردد تا آینده بازار برای آنها کاملاً مبهم باشد و نتوان پیشبینی کرد که وضعیت صنایع در یک منطقه چگونه است. به ویژه این که در آستانه الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی - WTO - این الزام برای مدیران و تصمیم گیرندگان صنایع استان وجود دارد که بدانند صنایع موجود در آن منطقه تا چه حد در برابر اقتصاد آزاد جهانی مقاوم بوده و توان رقابت را دارند. به همین دلیل همواره این سؤال برای آنها وجود دارد که وضعیت صنایع موجود استان از لحاظ توجیهپذیری استان و بازار چگونه است و صنایع موجود در استان از لحاظ عوامل زیر مجموعه موجود در معیار سرمایهبری در چه وضعیتی قرار دارند و در کدامیک شکننده و در کدامیک قابل اعتماد میباشند.
استان زنجان در شمال غرب فلات مرکزی ایران قرار گرفتهاست. وسعت استان برابر 22164 کیلومتر مربع و41/3 درصد کل کشور را شامل میشود که در یکی از مستعدترین مناطق جغرافیایی کشور واقع شده است و بر اساس مزیتهای نسبی موجود دارای نقشهای اقتصادی مهمی در کشور میباشد. در این استان بهدلیل وجود زیرساختهای موجود، امکان تحرک در ایفای نقش واقعی در اقتصاد ملی فراهم آمده است و به لحاظ بهرهمندی از مزیتهای نسبی و ظرفیت های زیربنایی تجهیز شده، از جمله استان های جاذب سرمایه میباشد:
موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد استان زنجان، راهآهن شمال غرب کشور، استعدادهای برتر و ویژه، داشتن معادن و ذخایر زیرزمینی ارزشمند، آب و هوای کوهستانی، دانشگاهها و مراکز آموزش عالی، تنوع گیاهی، جانوری و آب و هوایی، نزدیک بودن به شمال کشور و نزدیک بودن به پایتخت. ویژگیهای فوق اهمیت استراتژیکی و ژئوپلتیکی - اهمیت سیاسی جغرافیایی - بالایی را به این استان بخشیده است و امید است که با توجه به این نقاط قوت که امتیاز بزرگی برای این منطقه بهشمار میآید در آیندهای نزدیک شاهد رشد و شکوفایی بیش از حد استان زنجان باشیم و با جلب سرمایهگذاریهای عظیم چهره استان را تغییر داده و به سوی یک استان پیشرفته و با فرهنگ حرکت نماییم.
بنابراین، با علم به این که ارائه ارزیابیهای دقیق از میزان توجیهپذیری فنی، اقتصادی بازار و مالی واحدهای صنعتی، ضمن جلوگیری از صرف هزینههای پراکنده و موردی جهت شناسایی فرصتهای سرمایهگذاری، تا حد زیادی از راکد ماندن یا شکست سرمایهگذاریها نیز جلوگیری میکند؛ تحقیق حاضر در نظر دارد تا پاسخ لازم برای سؤال فوق و سؤالات مشابه را یافته و وضعیت موجود صنایع استان زنجان را از طریق توسل به شاخص های متعدد و کارا بالاخص سرمایهبری مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. بی شک در این خصوص وجود اطلاعات دقیق و شاخصهای مناسب راهگشای نتایج کاربردی بوده است.
محدود بودن منابع ایجاب میکند تا از منابع موجود به صورت بهینه استفاده شده و سرمایهها در مناسبترین راه بکار گرفته شوند. عدم استفاده صحیح از سرمایه نه تنها سرمایهگذاری را دچار فرصتهای از دست رفته مینماید، بلکه ممکن است او را با زیانهای غیر قابل جبران مواجه سازد. به منظور جلوگیری از اینگونه زیانها و استفاده بهینه از سرمایه، لازم است هر طرح سرمایهگذاری پیشاپیش با روش درست، مورد مطالعه و سنجش قرار گیرد. در این صورت، به محض آشکار شدن عدم توجیهپذیری طرح، چه بسا از اجرای آن خودداری شده یا حداقل با پیشبینیهای لازم از ناتمام رها شدن آن جلوگیری میگردد. استفاده از سیاستها و تکنیک های مناسب برای ارزیابی طرح های صنعتی و معدنی، سرمایهگذاران را در تصمیم گیری صحیح برای بکارگرفتن سرمایه خود یاری میدهد و مانع هدر رفتن سرمایه وی در جامعه میگردد.
بنابراین با توضیحات فوق مشخص است که معمولا باید پیش از شروع واحدهای صنعتی نسبت به امکانسنجی فنی، اقتصادی و مالی اقدام گردد. با این حال در سطح کشور و به ویژه در استان زنجان، اغلب طرح های صنعتی فاقد ارزیابی های اقتصادی دقیق بوده و مدیران یا سرمایهگذاران آنها توجه خاصی به مسائل اقتصادی و بازار نداشته و معمولاً پس از شروع به سرمایهگذاری با مشکلات عدیدهای در خصوص راهاندازی طرح مواجه میشوند و پس از موفقیت در راهاندازی واحد صنعتی، این بار با مشکلات دیگری از قبیل عدم توجیهپذیری بازار و عدم فروش محصولات صنعتی متناسب با تصورات موسسین مواجه میشوند و از این حیث یا با ظرفیت بسیار پایین به تولید ادامه میدهند که خود منجر به کاهش سودآوری میشود، یا این که به تدریج رو به اضمحلال رفته و در مقابل رقبا توان رقابت را نداشته و با ناکامی مواجه میشوند.
ضمن این که بررسی توجیهپذیری اقتصادی صنایع موجود از لحاظ اقتصادی و بازار میتواند اطلاعات ذیقیمتی را برای سرمایهگذاران بالقوه نیز در بر داشته باشند، چنان که این سرمایهگذاران با مطالعه نتایج به دست آمده از این طرح میتوانند دریابند که در صورت اقدام به سرمایهگذاری در خصوص طرح یا زمینه خاص میتوانند امیدوار به ماندگاری طرح در شرایط متعدد محیطی و موفقیت آن طرح باشند یا خیر.
بررسی موشکافانه هر کدام از طرح های صنعتی بر مبنای نظریه سیستمها نیازمند زمان فراوان و برخورد تخصصی تر با وضعیتهای مبتلا به آنها دارد و نمیتوان در یک پژوهش، کلیه واحدهای صنعتی استان را با دقت مورد بررسی قرار داد. به همین دلیل در این پژوهش صنایع موجود در کدهای 2 و 3 رقمی ISIC استخراج گردیده و بر اساس نتایج آمارهای منتشره از سوی مرکز آمار ایران، نسبت به بررسی و تجزیه و تحلیل آنها از لحاظ شاخص سرمایهبری اقدام گردیده است.
البته تکیه صرف بهاین اطلاعات و تحلیلهای انجام شده بر روی آنها به تنهایی نمیتواند تضمین کننده موفقیت یا عدم موفقیت یک واحد صنعتی باشد. بنابراین با علم بهاینکه ارزیابیهای دقیق از سودآوری واحدهای صنعتی تا حد زیادی از راکد ماندن یا شکست سرمایهگذاریها جلوگیریمیکند، این سوال پیشمیآید که: - 1 صنایع استان زنجان در مقایسه با صنایع کشور، طی کدهای 2و3رقمی ISIC از لحاظ شاخص سرمایهبری از چه وضعیتی برخوردار بودهاند؟ و - 2وضعیت صنایع استان زنجان بر مبنای شاخص سرمایهبری طی کدهای 2و3رقمی ISIC چگونه بوده و چه آیندهای را برای آنها میتوان پیشبینی کرد؟ مقاله پژوهشی حاضر در راستای پاسخ بهاین سوالات به رشته تحریر در آمده است.
ادبیات و مبانی نظری تحقیق
ادبیات و مبانی نظری تحقیق به دو مقوله اساسی میپردازد. ابتدا به مقوله توجیهپذیری در صنایع موجود و سپس به نوع توجیهپذیری. معمولاً ادبیات توجیهپذیری، به 3 بخش اساسی تقسیم میگردد:
-1 توجیهپذیری پیش از سرمایهگذاری - مرحله امکانسنجی اولیه -
-2 توجیهپذیری در حین سرمایهگذاری و راهاندازی واحد صنعتی
-3 توجیهپذیری پس از سرمایهگذاری و بهرهبرداری از واحد صنعتی
ادبیات نوع توجیهپذیری نیز به 4 بخش اساسی تقسیم میگردد:
-1 توجیهپذیری از لحاظ وضعیت موفقیت در بازار
-2 توجیهپذیری از لحاظ فنی
-3 توجیهپذیری مالی
-4 توجیهپذیری از لحاظ اقتصادی
پژوهش حاضر با توجه بهاینکه به بررسی وضعیت صنایع موجود استان زنجان از لحاظ سرمایهبری میپردازد حاوی شرایط خاصی است.ابتدا اینکه منظور از این پژوهش، صرفاً بررسی وضعیت موجود صنایع نیست. بلکه با رویکرد بررسی وضعیت صنایع موجود استان به اجرا در آمده است. لذا در این پژوهش، تحولات صنایع موجود استان - در طی آخرین اطلاعاتی که در زمان انجام تحقیق به صورت رسمی از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده است - مدنظر قرار گرفته است.
دوم اینکه در این پژوهش با توجه به اینکه وضعیت صنایعی که راهاندازی شده و به بهره برداری رسیدهاند، مورد بررسی قرار میگیرد، لذا رویکرد توجیهپذیری پیش از سرمایهگذاری - مرحله امکانسنجی اولیه - و توجیهپذیری در حین سرمایهگذاری مد نظر نبوده و وضعیت صنایع موجود استان از لحاظ بهرهوری پس از سرمایهگذاری و بهرهبرداری واحد صنعتی موشکافی شده است.
سوم اینکه در پژوهش حاضر، علیرغم اینکه در ادبیات نوع توجیهپذیری، 4 مقوله توجیهپذیری از لحاظ بازار، فنی، مالی و اقتصادی وجود دارد، با این حال به جهت عدم وجود اطلاعات لازم برای تحلیل وضعیت صنایع موجود استان زنجان از کلیه ابعاد فوق، صرفاً شاخص سرمایهبری مد نظر میباشد. بنابراین با تفاصیل فوق و به جهت رعایت مسائل مربوط به ادبیات و مبانی نظری تحقیق، ابتدا به ادبیات توجیهپذیری در 3 بخش اساسی پیش، حین و پس از سرمایهگذاری و راهاندازی واحد صنعتی پرداخته شده است. سپس توضیحاتی نیز در خصوص ادبیات نوع توجیهپذیری از لحاظ بازار، فنی، مالی و اقتصادی ارائه گردیده و سپس به بررسی شاخص سرمایهبری میپردازیم. با توجه به کاربردی بودن پژوهش، تلاش شده است تا مروری بر مطالعات انجام شده در خصوص موضوع پژوهش صورت گرفته و در نهایت نیز مدل مفهومی پژوهش بر اساس آن به تصویر کشیده شده است.
-1 ادبیات توجیهپذیری، پیش، حین و پس از سرمایهگذاری هر پروژه با شناسایی منابع ملی بالقوه، بازاریابی و سایر دادههای لازم برای توسعه موفقیتآمیز آغاز میشود. از این رو در این مرحله از کار، ممکن است
تلاش هایی در جهت یافتن پایهگذاران محلی، شرکای خصوصی یا دولتی، شرکای خارجی و یا منابع مختلف مالی صورت پذیرد. زمانی که بررسی امکانات پروژه، یا ترجیحاً مطالعات پیش از امکانسنجی در جهت اعتبار و سودآوری، به نتیجه مطلوبی برسد، لازم است عملیات آغازین پروژه هرچه زودتر شروع شود و ارزیابی ابتدایی جنبههای فنی و مالی و اقتصادی پروژه به طور وسیعی انجام گیرد. تصمیماتی که درباره عملیات آغازین یا در مطالعات امکانسنجی پروژه اتخاذ میشود، تا حد زیادی بستگی به نتایج این ارزیابی دارد.
-1-1 مرحله »پیش از سرمایهگذاری« مطالعات »پیش از سرمایهگذاری« یکی از پیش نیازها برای اخذ تصمیم در مورد سرمایهگذاری است. به مجرد آنکه مراحل اولیه مطالعات »پیش از سرمایهگذاری« به نتیجهای قابل اطمینان و حاکی از عملی بودن طرح منتهی شود، مرحله راهاندازی و برنامهریزی اجرایی طرح آغاز میشود
.-2-1 مرحله »حین سرمایهگذاری«
مرحله اجرا یا سرمایهگذاری در یک واحد تولید کوچک که برای تولید یک نوع قالب - مثلا ریختهگری - یا یک قطعه مشخص طرحریزی شده است با سرمایهگذاری در یک واحد بزرگ مثلاً کارخانه فولاد، تفاوت قابل ملاحظهای دارد. با فرض اینکه یک فعالیت صنعتی پیشبینی شده، مستلزم ساخت کارخانه و نصب ماشینآلات و تجهیزات است، در این حالت مرحله سرمایهگذاری را میتوان به طور وسیع به شکل زیر تقسیم کرد: الف - تهیه پروژه و طراحی مهندسی، ب - انجام مذاکرات و انعقاد قراردادها، ج - مرحله ساختمانی، د - مرحله آموزش، ه - مرحله راهاندازی کارخانه
-3-1 مرحله »پس از سرمایهگذاری - بهرهبرداری -
مسائل و مشکلات مرحله بهرهبرداری را باید از دو دیدگاه کوتاه مدت و بلند مدت مورد بررسی قرار داد. مشکلاتی که ممکن است در کوتاه مدت یعنی در مراحل اولیه راهاندازی کارخانه و شروع تولید، تجلی کند
