بخشی از مقاله
چکیده :
یکی از موضوعات مهم زیست محیطی برای داشتن جامعه سالم و توسعه پایدار، بررسی کمی وکیفی اثرات زیست محیطی توسعه کالبدی -فیزیکی شهری برکاهش بیلان آبخوان می باشد.روند تغییرات زمانی و مکانی کمیت آب همواره یکی از چالش های مدیران و تصمیم گیرندگان در حوزه منابع آب بویژه مسائل مرتبط با کیفیت آن بوده است . توسعه×فیزیکی×شهرها×فرایندی×پویا×و×مداوم×است وغیر قابل پیشگیری واین موضوع در حالی است که فاضلابهای تصفیه نشدهحاصل ازشهرها،آبیاری مزارع و واحدهای صنعتی که به داخل سفرهاب زیرزمینی تزریق میشوند از مهمترین منابع آلاینده آبهای زیرزمینی محسوب می شوند . لذا در این تحقیق سعی شده در موردمسائل اساسی مرتبط با بحران آب،با بکارگیری نرم افزار هایGis وExcle به بررسی چگونگی تغییرات کمی منابع آب زیرزمینی درمقاطع زمانی مناسب ، با تأکیدبر ضرورت وجود این اطلاعات جهت مدیریت زیست محیطی منابع آب ،بپردازد. بدین منظور امنیت آبی شهر مشهد در شرایط بحرانی، حفظ کمی و کیفی آبخوان دشت مشهد برای سالهایی که منابع آبی مشترک میتواند به لحاظ مسائل زیست محیطی وتوسعه شهری دچار شرایط بحرانی گردد، از راهبردیترین مسائل پژوهشی جغرافیا وبرنامه ریزی محیطی در روند توسعه کالبدی -فیزیکی شهری باشد.
کلمات کلیدی: بیلان آبخوان، توسعه×فیزیکی،Gis، توسعه پایدار
-1مقدمه:
آب عنصر اساسی زیرساختهای اقتصادی و اجتماعی است و برای داشتن جامعه سالم و توسعه پایدار ضروری است و در این میان آبهای زیرزمینی،یکی از عناصر زمینی ارزشمند منابع تجدید پذیر در زندگی بشر و توسعه اقتصادی است که به عنوان بخشی از چرخه آب محسوب می شود. شهر ها معمو در مسیر یک یا چند رودخانه قرار میگیرند غالبا ساختمانهای گوناگون شهر از قبیل بناهای مسکونی ،آپارتمان ها ،مراکز مسکونی،مراکز صنعتی و... در روی مواد رودخانه ها یعنی آبرفتها بنا می شوند .گرچه عبور رودخانه از وسط شهر یاکناره ها از جهتی موهبت بزرگی به شمارمی آید - رجایی ،عبدالمجید،. - 1373
امادر اثر استفاده سوء و ورود آلاینده های آبی بطور خواسته یا ناخواسته باعث خسارات غیر قابل جبران -چه کمی وچه کیفی- به منابع آب های سطحی وزیرزمینی شده که شاید جبران آن سخت باشد ولی پیشگیری از آن ،را ههای بسیاری زیادی دارد. در چند دهه گذشته افزایش فوق العاده ای در تقاضا برای آب به دلیل رشد سریع جمعیت و سرعت صنعتی شدن وجود دارد شهرنشینی و رشد غیر قابل تنظیم جمعیت چارچوب بسیاری از مناطق را در سطح و زیر سطح تغییر داده است توسعه و گسترش کالبدی یک شهربسیار پیچیده میباشد، چرا که برآیند فیزیکی تعامل ظریف انسان، محیط و غیره در طی قرن هاست. - حاتمی نژاد،ح وهمکاران ،1392 توسعه فیزیکی شهرهافرایندی پویاو مداوم است که طی آن محدوده های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در جهات عمودی و افقی از حیث کمی و کیفی افزایش مییابد و این امر تابعی از شرایط محیطی و موقعیت جغرافیایی است - قلیزاده،م، 1392 سر آغاز شناخت جغرافیایی شهر ارزیابی موقعیت شهر در محدوده جغرافیایی است. - روستایی وجباری13:1391
دو خصوصیت مهم جمعیت، تراکم جمعیت وتوزیع جمعیت است. - میلر 184:1382 بررسی شاخص های توسعه انسانی یکی از ابزارهای مفید ومناسب برای تشخیص وضعیت توسعه دریک منطقه وناحیه ومقایسه آن باسایر مناطق ونواحی است.این شاخص ها اطعات ارزشمند ومعیارهای قابل اعتمادی برای ارزیابی وضع توسعه در منطقه وبرنامه ریزی وسیاست گذاری برای آینده بدست می دهد. - شناخت عمومی منطقه وناحیه ،1684
مدیریت وکنترل تغییرات کمی درمقاطع زمانی مناسب علاوه بر آشکارسازی وضعیت کیفی منابع آب امکان ردیابی آلاینده ها را فراهم و پیشگیری آلودگی آبخوان را محیا میسازد کلانشهر مشهد به عنوان اصلیترین محرک فشار بر آبخوان دشت مشهد به شمار میآید. این فشارها غالباً با فعالیتهای انسانی و رشد اقتصادی لجام گسیخته در این دشت مرتبط میباشد. توزیع جمعیتی در هر شهر وتراکم جمعیتی در آن در بررسی اقتصاد یک شهر دارای اهمیت است. - مطالعات پایه انسان وفعالیت - اقتصاد - - 47:1388 افزایش شدید جمعیت شهر مشهد به دلیل جاذبه های زیارتی- توریستی و به طبع آن گسترش سریع وسعت شهر در طی 50 سال گذشته باعث ایجاد آلودگی نیترات و فسفات در محدوده این شهر شده است .
افزایش تدریجی تقاضا به منظورانجام فعالیت های صنعتی، کشاورزی، خدماتی و ... به جهت تأمین نیازها برای جمعیت رو به رشد در دشت مشهد طی سه دهه گذشته منجر به بروز کاهش دسترسی کمی و کیفی به منابع آب زیرزمینی برای ساکنان این شهر شده است . در بحث آینده نگری جمعیت به درستی، تبیین، تحلیل و ارزیابی از وضعیت موجود جمعیت ازجایگاه ویژه ای برخوردار است، به واقع آینده نگری و پیش بینی جمعیت یکی از ارکان اساسی برنامه ریزی راهبردی ساختاری را تشکیل میدهد - مطالعات پایه جمعیتی، اجتماعی و فرهنگی . - 133: 84 بهره برداری های بیرویه و غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی، توسط چاههای عمیق سبب شده که سطح آب زیرزمینی به مرور پایین افتاده مخزن - دشت مشهد - با کسری مواجه شود. به بیان سادهتر، مقدار تغذیه یا آب ورودی به دشت از میزان تخلیه یا آب خروجی، کمتر شود. - ولایتی وتوسلی . - 70:1370
با افت کمی سطح آبخوان مسئله افت کیفی تغذیه به روش های مختلف با مواد آلی وغیر آلی شهری وصنعتی آن چند ین برابر قبل حائز اهمیت میشود.براساس نظر میلر هرگونه تغییر در ویژگی های هوا،خاک،آب ومواد غذایی که اثر نامطلوبی بر سلامت محیط زیست ،فعالیت های بشروسایر جانداران داشته باشدآلودگی نامیده می شود. - عرفان منش و افیونی - 3:1381 لذا در این تحقیق سعی شده در موردمسائل اساسی مرتبط با بحران آب، به بررسی چگونگی تغییرات کمی منابع آب زیرزمینی درمقاطع زمانی مناسب ، با تأکیدبر ضرورت وجود این اطلاعات جهت مدیریت زیست محیطی منابع آب ،بپردازد. بدین منظور امنیت آبی شهر مشهد در شرایط بحرانی، حفظ کمی و کیفی آبخوان دشت مشهد برای سالهایی که منابع آبی مشترک می تواند به لحاظ مسائل اقلیمی یا سیاسی دچار شرایط بحرانی گردد، از راهبردیترین مسائل پژوهشی جغرافیا وبرنامه ریزی محیطی در روند توسعه کالبدی -فیزیکی شهری باشد.
-2تئوری وپیشینه تحقیق:
روند تغییرات زمانی و مکانی کمیت آب همواره یکی از چالش های مدیران و تصمیم گیرندگان در حوزه منابع آب بویژه مسائل مرتبط با کیفیت آن بوده است. در زمینه آبهای سطحی و زیرزمینی به علت افزایش روزافزون جمعیت و رشد انواع آلودگی ها، شرایط کیفی رودخانه ها و آبخوان ها هر روز نامناسب تر می شود. به همین دلیل به منظور نظارت و مدیریت کیفی این منبع طبیعی باید از روش هایی استفاده شود که با صرف کمترین زمان و هزینه می توان به این اهداف دست پیدا کرد. امروزه در خیلی از شهرهای کشورهای پیشرفته از منابع آب زیرزمینی آنها به دلیل آلودگی ناشی از نفوذ فاضلاب ها ی خانگی وصنعتی استفاده نمی شود عدم استحصال این آبها و هم چنین تغذیه زیاد این آبخوانها از منابع شهری سبب بالا آمدن سطح آب در این شهرها و ایجاد مشکلاتی برای سازه های شهری
