بخشی از مقاله
چکیده
فففبا توجه به اهمیت کشت سویا به عنوان یکی از بهترین دانهفهاي روغنی که علاوه بر استخراج روغن از مواد فرعی و کنجاله آن که حاوي مقدار زیادي پروتئین میفباشد، در تعلیف دام نیز استفاده میفشود و در بسیاري از کشورها در غذاي انسان نیز براي جبران کمبود پروتئین وارد شده استچفلذا فبه منظور تعیین تبخیر وتعرق سویافآزمایشی با استفاده از لایسیمتر در ایستگاه تحقیقاتی کهریز ارومیهفبه مدت سه سال فاجرا شد چفدر کنار این آزمایش نیز یک دستگاه لایسیمتر چمن کشت شده و مقدار تبخیر و تعرق چمن در دوره هاي ده روزه تعیین شده وفضمن مقایسه با ارقام تبخیر و تعرق سویافمقدار ضریب گیاهی سویاف - - Kcفنیز تعیین گردید
چفهمچنین در جوار آزمایش یک دستگاه تشت تبخیر کلاس Aفنصب و مقادیر تبخیر روزانه اندازه گیري شده و ضرائب تشت تبخیرفدر مراحل چهار گانهفرشد سویافتعیین گردیدچفنصب لایسیمتر طوري بوده که وزن مخصوص ظاهري خاك داخل و خارج لایسیمتر یکسان گشته و با ایجاد زهکش مناسب در ته لایسیمتر آب اضافی بصورت پمپاژ از لوله زهکش خارج گردید
نتایج بررسی نشان میفدهد که عملکرد کل دانه در لایسیمتر هقتفتن در هکتارشد چف نتایج اندازه گیري پس از انجام محاسبات لازم در دوره هاي ده روزه و یکماهه سویافمورد مقایسه و بررسی قرار گرفته و ضرائب گیاهی سویافدر مراحل چهار گانه رشدبه ترتیب غقحفو هقحفو هلقلفو غتقحفتعیین شد
چبراساس نتایج آزمایش میانگین کل تبخیر و تعرق سویافزشغفمیلیمتر، میانگین سه سال تبخیر و تعرق چمن هذهفمیلی مترفو جمع کل تبخیر در طول فصل رشد سویاذلحلفمیلیمتر و نسبت کل تبخیر و تعرق سویافبه تبخیر از تشت کلاس Aفبرابرهقحشده استچفمیانگین کلفبارندگی سه سال در فصل رشد سویا زمفمیلیمتر شده استچفبه منظور برنامه ریزي آبیاري سویافو دسترسیفآسان ترفکشاورزان به مقادیر تبخیر، در این راستا سعی شد،فرابطه اي براي تعیین نیاز آبی سویافبافاستفادهفاز میانگین دهه اي آمار تبخیر از تشت کلاسفAفدر منطقه به دست آید
مقدمه
ففآب مهمترین عامل محدود کننده در افزایش تولیدات کشاورزي می باشدچفبرنامه ریزي دقیق در امر آبیاري در شرایط منابع آب تضمین شده سبب استفاده بهینه از منابع آبیف ،فافزایش عملکرد در واحد سطح و بالابردن کارآیی مصرف آب خواهدچفمیزان آب مصرفی هر گیاه از جمله سویافبسته به درجه حرارت ، رطوبت نسبی هوا و تشعشع خورشیدي و میزان سرعت باد و بارندگی و نوع رقم مورد کشت متفاوت می باشد
مناسبترین روش، استفاده از لایسیمتر برايفتعیین تبخیر وتعرق سویا می باشد که ضرائب گیاهی سویا در مراحل چهار گانه رشدبه دست آمده و این ضرائب تابعی از عوامل مختلفی از جمله اقلیم میفباشدچفبنابراین بایستی درهر منطقه اي با دقت براي هرمحصولی محاسبهفمیفشودچفلذافتعیین آب مورد نیاز در دوره هاي مختلف رشد از مهمترین اهداف برنامه ریزي هاي آبیاري است سویا نباتی از خانواده بقولات است که جهت استخراج و روغن از آن در ایران استفاده میفشود و به دلیل بالا بودن میزان روغن میزان پروتئین مرغوب پهلجژفو استفاده از کنجاله آن در تغذیه دام و طیور کشت آن از اهمیت زیادي برخوردار است
مقدار نیاز آبی سویا در طول دوره رشد متغیر استچفدر اوایل فصل نیاز آبی کم و در مراحل گل، تشکیل و رشد غلافها به حداکثر رسیده سپس به تدریج تا انتهاي دوره کاهش میفیابد پللژچفف سویا در دو مرحله رشد احتیاج به آب فراوان دارد، یکی موقع گل دادن که اگر در آبیاري غفلت شود ریزش گلفها افزایش میفیابد، دیگري موقع دانه بستن که در این موقع نیز عدم آبیاري به موقع موجب ریز شدن دانهفها میفشود
تحقیقات نشان داده است که سویا به آبیاري بیش از حد و آبیاري نامنظم حساس است و افزایش ناگهانی آب بعد از تنش شدید آبی سبب ریزش قابلملاحظه غلاف میفگرددچفمقدار رطوبت قابل استفاده، خاك در مرحله جوانه زدن نباید بیش از زهجفو یا کمتر از حزجفباشد و یا در مرحله پر شدن غلافها نیز نباید کمتر از حزجفباشد پللژچفف از مجموع زتفمیلیون هکتار زیر کشت سویا در دنیا هقذفمیلیون تن دانه حاصل شده است پللژچفبه دلیل نیاز به نیروي انسانی کم در کشت دانهف هاي روغنی توسعه مکانیزاسیون آن به راحتی امکانفپذیر میفباشد و این نبات میفتواند در تناوبفهاي مختلف زراعی مورد استفاده قرار گیرد
مطابق تحقیقاتی که در دانشگاه ایالتی کانزاس انجام گرفته، برآوردهاي مربوط به آب مصرفی براي تولید سویا نشان میفدهد که براي تولید یک گرم ماده خشک گیاهی به بیش از ححزفگرم آب نیاز استچفمحاسبات انجام گرفته در مطالعات داس و تورلاو و تیر و همکاران، نشان داد که آب لازم براي تولید یک گرم دانه سویا دو تا سه برابر این مقدار استچفبدون شک براي تولید عملکرد قابل قبول سویا به مقادیر زیادي آب نیاز میفباشد و اطلاعاتی نظیر آنچه که توسط تیر و همکاران بدست آمده نشان میفدهد که نیاز آبی سویا معمولا برابر یا بیشتر از محصولات ردیفیفتابستانه است
طرح تعیین آب مصرفی سویا از سال شذفتا لغملف در ایستگاه تحقیقات خاکشناسی کرج با تیمارهاي حمجفو حغجفکسر رطوبت اجرا گردیده که در سال حغملفبیشترین عملکرد مربوط به تیمار حغجفکسر رطوبت با عملکرد دانه ذقمفتن در هکتار و مصرف آب لهحلفمیلیفمتر حاصل شده است پغژچفف باتوجه به اهمیت کشت سویا به عنوان یکی ازبهترین دانه هاي روغنی که علاوه براستخراج روغن از مواد فرعی وکنجاله که حاوي مقدار زیادي پروتئین میباشد چمقدار نیاز آبی سویا درطول دوره رشد متغیر است دراوایل فصل نیازآبی کم ودرمراحل گل تشکیل ورشد غلافها به حداکثر رسیده سپس بتدریج تا انتهاي دوره کاهش می یابد پغژچففسویا دردو مرحله رشد احتیاج به آب فراوان دارد ، یکی موقع گل دادن که اگردر آبیاري غفلت شود
ریزش گلها افزایش می یابد، دیگري موقع دانه بستن که دراین موقع نیز عدم آبیاري بموقع موجب ریزشدن دانه ها می شودپمژچفتحقیقات نشان داده است که سویا به آبیاري بیش ازحدو آبیاري نامنظم حساس است وافزایش ناگهانی آب بعد ازتنش شدید آبی سیب ریزش قابل ملاحظه غلاف می گردد چفازمجموع زتفمیلیون هکتار سطح زیر کشت سویا دردنیا هقذفمیلیون تن دانه حاصل شده است پغژچفچفمطابق طرح تحقیقاتی انجام گرفته در ایستگاه خاکشناسی کرج بیشترین عملکرد مربوط به تیمار حغجفکسر رطوبت با عملکرد دانه ذقمفتن درهکتارومصرف آب لهحلفمیلی متر حاصل شده است
وطبق گزارش درونبوس و کاسام ضرایب گیاهی سویا در مراحل مختلف رشد شامل مراحل اولیه رشدمقفحفتا تقفحف، توسعهغقحفتا هقح، میانی لفتا زلقلو پایان فصل رشد به ترتیب غقحفتا هقحففو در زمان برداشت مقفحفتا تقفحفبوده استچ فف سرائی تبریزي و همکاران پلشملژ، در تحقیقی ضرایب گیاهی سویا را در کرج در مراحل مختلف رشد شامل مراحل اولیه رشد، توسعه ، میانی و پایان فصل رشد به ترتیب تمقح، غقح، لو تتقحفتعیین کردندچففف فرشیفو همکاران پذغملژفمقدار آب مورد نیازسویارافهلذفو لشغفمیلی مترففبراي ارومیه و نقده و ضرائب گیاهی سویادر مراحل چهار گانه رشدفرا به ترتیب زتقحفو هغقحفو حلقلفو هقحفبرآورد کردهاند
مواد و روش ها
فآزمایش تعیین آب مصرفی سویا با استفاده از لایسمتر به مدت سه سال درایستگاه تحقیقات کهریز ارومیه اجرا شدچارتفاع ایستگاه از سطح دریا زهملفمتر بوده بین زتفدرجه ولفدقیقه طول شرقی و غمفدرجه و مزفدقیقه عرض شمالی قرار داردچفحداکثر درجه حرارت مطلق همفو حداقل آن تهنففدرجه سانتیفگراد و متوسط بارندگی آن در حدود ححمفمیلی متر می باشدچفبر اساس مطالعات نیمه تفصیلی اراضی ایستگاه کهریز بر روي واحد فیزیوگرافی دشت آبرفتی رودخانه اي River alovial plains - - فقرار گرفته استچفخاك آن از رده Entisoilsففتحت گروه Typic zero flouventsفو فامیلی آن Coarse loanymezicفمی باشد
فبراي اندازه گیري مقدار آب مصرفی ازدودستگاه لایسمتر زهکش دار استفاده شده است چفسطح لایسیمترها به ابعاد زقلف×فهقلفو زهقلف×فزهقلفمتر مربع بوده و داراي کف شیبدار بودند که داراي لوله زه آب بودند و زهکشی بطریقه پمپاژ از لوله زه آب انجام گرفته است چفنصب لایسیمتر مطابق شرایط استاندارد بوده و دور از موانع و ابنیه با ایجاد زهکش در کف نصب شده است چفقبل از کشت لایسیمتر اقدام به اشباع آن نموده سپس آبهاي اضافی خارج شد و سویا پپس از رسیدن رطوبت سطح خاك به ظرفیتفمزرعه ژکشت شده استچفاطراف هر لایسیمتر نیز به مساحت ححتف مترمربع به کشت سویا اختصاص داده شده است
چففاصله ردیفهاي کشت حذسانتی متر وفاصله بوته هاي برروي ردیفهازفسانتی متر بوده ونوع رقم مورد کشت ویلیامز بوده استچفقبل ازکشت بذور با باکتري ریزوبیوم آغشته شده اند چف کود مصرفی مطابق فرمولزتفKف، 30فPف، N30فبوده که موقع کشت ازمنابع اورهنفسوپرفسفات تریپل وسولفات پتاسیم استفاده شده است همچنین هرسال حدود یک ماه بعدازکشت نیز کود سولفات روي هم به طریقه نواري وهم به طریقه محلولفپاشی استفاده شده است که مقدار کود مصرف شده براي هرمساحت ححتفمترمربع هفکیلوگرم بوده است
