بخشی از مقاله
چکیده
از نظر تقسیمات کشوری روستا یا آبادی در ایران، کوچکترین واحد سکونتی و اجتماعی- سیاسی است. ظهور روستا همارز با شکلگیری سکونت و به دنبال آن شکلیابی مجتمعهای زیستی است. سکونتگزینی انسان موجد آبادی میگرددکه با تعلّق به مکان ملازمه دارد و در پی آن ورود به مرحلهی تمدنسازی آغاز میگردد. با آبادیگزینی و سکونت، انسان به ایجاد فضای مصنوع دست میزند و تعامل بین محیط و انسان بهصورت سیستمی ارگانیک و پویا گسترده میشود.
درتعاریف سنّتی، روستا بر مبنای مالکیت تعریف شده، امّا درواقع روستا واحدی اقتصادی، اجتماعی، جغرافیاییو مرکز تجمّعی از مردم یکجانشین است که قسمت اعظم درآمد آنها از کشاورزی، گردشگری، صنایع دستی و صنایع سبک تأمین میشود و شرایط بالقوهی خودکفایی را در خود دارد. صاحبنظران توسعهی روستایی، جدا از سیاستها و راهبردهای کلان توسعهی اقتصادی، پرداختن ویژه به امر توسعهی روستاها و ریشهکنی فقر گستردهی حاکم بر آنها را ضروری می-دانند.
باتوجّه به اینکه یکی از راهکارهای حائزاهمّیّت در توسعهی روستایی، توسعههی کارآفرینی است؛ لذا بررسی رویکردهای توسعهی کارآفرینی، ازجمله رویکردهای اقتصادی، روانشناسی، جامعهشناسی، اکولوژیکی و تلفیقی و نیز مدلهای توسعه یکارآفرینی در این حیطه بسیبااهمّیّتر است. تنوع اقتصاد روستایی با القا از بیرون محقق نمیشود؛ لذا کارآفرینان محیطهای روستایی، بایستی فرصتها و منابع بالقوه و بالفعل را در حوزهی مربوطه بشناسند و با استفادهی بهینه از آنها تنوع اشتغال و رونق اقتصاد را برای محیطهای روستایی به ارمغان بیاورند.
الگوی تعاونی که با بافت و ساختار در روستا هماهنگ شده باشد، قادر است با بهرهگیری از عناصر کارآفرینی مانند: خلاقیت، نوآوری، شناسایی فرصتها و ریسکپذیری کارآیی و اثربخش را افزایش داده تا ضمن ایجاد ترکیب گروههای واجد منافع مشترک، باعث افزایش سرمایه و مسئولیت اجتماعی نظاممند شود. بدین نحو، تبیین یک رویکرد منفعتمحور درازمدت و تعیین مدل مناسب توسعهی کارآفرینی روستایی بیتردید راهبردی کلیدی برای توسعهای پایدار، متناسب و همهجانبه در روستاها محسوب میشود. در این مقاله به تعیین مدل توسعهی روستایی با استفاده از توسعهی مهارتها و نگرشهای کارآفرینانه، ارزشمندی تعاونیها و انگیزههای تأثیرگذار بر تصمیمات روستاییان در قبال توسعهی کارآفرینی از طریق الگوی تعاونی پرداخته میشود.
-1 مقدمه
بر اساس مطالعات جهانی تعریف روستا در کشورهای مختلف دارای تفاوتهایی است.مثلاً در آمریکا بیشتر بر مفهوم "مناطق روستایی" تأکید میشود که بیانگر نواحی دارای چگالی جمعیتی کم است. در بسیاری از کشورهای دیگر همچون ایران نیز روستا بر اساس میزان جمعیت تعریف میشود. مطابق سرشماریهایی که در کشور انجام میشود، به نقاطی که کمتر از 5000 نفر جمعیت داشته باشند، روستا و به نقاط بیش از 5000 نفر شهر گفته میشود. این نکته نیز حائز اهمیت است که مردم روستا از طریق کشاورزی امرارمعاش میکنند، به همین جهت بعدها در تعریف روستا شغل کشاورزی نیز بهعنوان اساس کار روستاییان اضافه گردید.
ملاک جمعیت روستا در فرانسه 2000 نفر، در بلژیک 5000 نفر، در هلند 20000 نفر و در ژاپن 30000 در نظر گرفتهشده است. روستا عبارت از: محدودهای از فضای جغرافیایی است که واحد اجتماعی کوچکی مرکب از تعدادی خانواده که نسبت به هم دارای نوعی احساس دلبستگی، عواطف و علائق مشترک هستند، در آن تجمع مییابند و بیشتر فعالیتهایی که برای تأمین نیازمندیهای زندگی خود انجام میدهند، از طریق استفاده و بهرهگیری از زمین و در درون محیط مسکونیشان صورت میگیرد. این واحد اجتماعی که اکثریت افراد آن به کار کشاورزی اشتغال دارند، در عرف محلی، ده یا روستا نامیده میشود
برنامههای توسعهی روستایی، جزئی از برنامههای توسعهی هر کشور محسوب میشوند که برای دگرگونسازی ساخت اجتماعی- اقتصادی جامعهی روستایی بهکار میروند. اینگونه برنامهها را که دولتها و یا عاملان آنان در مناطق روستایی پیاده میکنند، دگرگونی اجتماعی بر اساس طرح و نقشه میگویند. این امر در میان کشورهای جهان سوم که دولتها، نقش اساسی در تجدید ساختار جامعه بهمنظور هماهنگی با اهداف سیاسی و اقتصادی خاصی به عهده دارند، مورد پیدا میکند. از سوی دیگر توسعهی روستایی را میتوان عاملی در بهبود شرایط زندگی افراد متعلق به قشر کمدرآمد ساکن روستا و خودکفاسازی آنان در روند توسعهی کلان کشور دانست
کشورها و مناطق مختلف جهان متناسب با شرایط و اولویتها، رویکردها و استراتژیهای علمی راهکارهای متفاوتی را در توسعهی روستایی پیش گرفتهاند. قطعاً نمیتوان بدون در نظر گرفتن تجربیات جهانی در این زمینه و با تمرکز صِرف بر اشتغالزایی در روستاها - بدون در نظر گرفتن استراتژی توسعهی روستایی - توفیق چندانی به دست آورد که پایدار و ماندگار نیز باشد. اشتغالزایی و کارآفرینی در فضایی مستعد رخ میدهد و بدون وجود آن فضا عملاً نمیتوان متوقع موفقیتی پایدار بود
بسیاری از صاحبنظران دلیل عدم موفقیت در بهبود جامعهی روستایی و شکست برنامههای توسعه در روستاها را به نحوهی نگرش به توسعهی روستایی و راهبردهای اتخاذشده مربوط میدانند - 15 - ؛ بنابراین توجه کافی و لازم به فناوریهای موجود در جامعهی روستایی که در اصطلاح، دانش بومی یا علم محلی مینامند بهعنوان یکی از راهکارهای عمده نیل به توسعه در جامعهی روستایی مطرح است
به نقل از گزارش بانک جهانی، توسعهی روستایی دربرگیرندهی فعالیتهایی از قبیل ایجاد زیرساختهای کالبدی و اجتماعی، تأمین خدمات مالی در نواحی غیرشهری، فعالیتهای کارآفرینی در سطح خرد و متوسط در اجتماعات روستایی و شهرهای دارای رابطهی نزدیک با مناطق روستایی نسبت به سایر مناطق شهری و توسعهی بخشهایسنّتی روستا مانند مدیریت منابع طبیعی و کشاورزی است
کارآفرینی بهعنوان یک مدل توسعهی اقتصادی میتواند در جوامع روستایی بهوسیلهی افزایش شغل و درآمد، ایجاد ثروت و بهبود کیفیت زندگی و جلوگیری از مهاجرت آنها مؤثر باشد. همچنین کارآفرینی بهعنوان یک رهیافت، جوانان و خانوادههای جوان را به مناطق روستایی جذب کرده و سبب توسعهی روستایی و بهتبع آن پایداری روستا میگردد
اگرچه کارآفرینی تنها راهکار اشتغالزایی و افزایش درآمدهای مردم روستایی نیست،اما قطعاً بهترین و بهره-ورترین نوع آن است. اقتصاددانان این امر را مهمترین عامل توسعهی اقتصادی روستاها دانسته و سیاستمداران آن را یک راهبرد کلیدی برای جلوگیری از اغتشاشات و ناآرامیها در روستاها میدانند. همچنین کشاورزان و روستاییان، آن را ابزاری برای بهبود درآمد خویش و زنان، آن را امکانی برای اشتغال در مجاورت محل سکونت خود که میتواند خودکفایی، استقلال و کاستن از نیازهای اجتماعی آنان را در پی داشته باشد، میدانند
امروزه، تمام برنامهریزان ازجمله اقتصاددانان برنامهریز روستایی بدین نتیجه رسیدهاند که تشویق روستاییان برای گرایش به کارآفرینی مناسبترین استراتژی برای پاسخگویی به چالشهای بهویژه اقتصادی و کاهش فقر در مناطق روستایی است
وجود حمایتهای مستمر از کارآفرینان روستایی، توسعهی بسترهای مناسب در مناطق روستایی، تشویق کارآفرینان روستایی و.. میتوانند، راهکارهای عملی و مناسب برای اهداف توسعهی روستایی، یعنی ایجاد اشتغال مفید، افزایش درآمد و مشارکت و اتکابهنفس روستائیان باشد. وجود معضلات اجتماعی و اقتصادی فراوان در سطح جامعهی روستایی کهعمدتاً از نبود زمینههای تازه جهت اشتغال و فعالیت نشأت میگیرد، متصدیان و مدیران جامعهی روستایی را بهشدت متوجه اشتغالزایی و کارآفرینی کرده است
شرکتهای تعاونی به سبب قائل شدن نقش فعال و مشارکت دادن اعضا در تمامی مراحل تصمیمسازی به کانونهای اصلی تبلور مشارکت اشتهار یافتهاند. تعاونیها امکان و ظرفیتهای بالقوهای در فراهم ساختن شرایط پایدار اقتصادی دارند که سبب شده بخش قابلتوجهی از اقتصاد در جهان محسوب شده و تأمینکننده توسعهی پایدار باشند . - 11 - درواقع اکثر کشورهای جهان مکتب تعاونی را بهترین راه برای پیشرفت و عمران روستاها و توسعهی آنها در ابعاد و زمینههای مختلف دانسته اند
با توجه به اینکه برای ارائهی یک برنامهی کامل و جامع توسعهی روستایی نیاز به یک استراتژی دقیق است و در غالب موارد تشخیص این استراتژی که بایستی متناسب با شرایط باشد، عواملی پارادوکسیکال دخیل میگردند که تعیین آن را با انحرافات ساختاری یا فرآیندی روبهرو میسازند، نیاز است تا با مطالعات هدفمند و تعیین نقاط تاریک و روشن هر روش تکنیکالیکی بهترین استراتژی را در این رابطه شناسایی نمود.
در این مطالعه، به این پرسش که مناسبترین استراتژی توسعهی روستایی چه میتواند باشد پاسخ داده میشود. در ورای آن با توجه به بررسی بعضی از مدلهای توسعهای، روشمندی کارآفرینی هماهنگتر با استراتژی معرفیشده عنوان و در ادامه با توجه به الگوی تعاونی بهعنوان ابزاری برای تحقق برنامههای توسعهی روستایی پیکربندی این الگو در مدل تعیینشده و استراتژی پیشنهادی و چارچوبهای تعاملی این الگو در ساختار موردنظر موردبحث قرار میگیرد. اینکه بخش تعاونی چقدر اهمیت دارد و در روند توسعهی جوامع روستایی چه نقشی را ایفا میکند، نیز موردبررسی و کنکاش قرار خواهد گرفت. شایان توجه است که این ضابطهمندسازی تحلیلی و توصیفی یک نسخهی همگانی و همهجانبه تلقی نمیشود، بلکه تنها بهعنوان نزدیکترین رویکرد توسعهمحور متناسب با شرایط عمومی روستاهای کشور معرفی میگردد.
-2 پیشینه ی تحقیق
نادیده گرفتن سهم روستا و روستانشینان هزینهها و تبعات ناگواری را در پی خواهد نهاد؛ همانند آن چیزی که امروزه تحت عنوان معضلات اجتماعی اقتصادی بر پیکرهی جامعه سنگینی نموده و باعث بینظمیها و اضطرابهای اجتماعی در اشکال مختلف بهویژه ناامنیها، ناهنجارهای رفتاری، کجخلقیهای اجتماعی و بداخلاقیها و نیز بروز پدیدههای شومی همچون: رشد بیرویهی مهاجرت، افزایش میزان حاشیهنشینی در اطراف کلانشهرها و بسیاری مشکلات دیگر میباشد
