بخشی از مقاله
چکیده
تعیین تراکم مناسب بوته و انتخاب نوع رقم یکی از راههای افزایش عملکرد سویا است. این آزمایش به منظور تعیین اثر فواصل مختلف ردیف کاشت 30 - ،20، 40 و 50 سانتیمتر - بر روی عملکرد و کیفیت دانه سه رقم سویا JK - ، سحر و ویلیامز - به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1392 به صورت کشت دوم بعد از برداشت گندم در مزرعهای پیرامون شهرستان بیلهسوار به اجرا در آمد.
نتایج حاصل نشان داد که اثر متقابل ارقام و فاصله ردیف کاشت بر وزن هزار دانه، تعداد شاخه فرعی، عملکرد دانه و تعداد نیام در بوته معنیدار بود. با افزایش فاصله ردیف کاشت از 20 به 50 سانتیمتر، بیشترین تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در بوته و عملکرد دانه در هر چهار فاصله ردیف کاشت از رقم jk به دست آمد. با افزایش فاصله ردیف کاشت عملکرد دانه در هکتار کاهش یافت، به طوری بیشترین عملکرد دانه از رقم jk وفاصله ردیف کاشت 30 سانتیمتر - با میانگین 4389 کیلوگرم در هکتار - و کمترین عملکرد دانه از رقم سحر و فاصله ردیف کاشت 50 سانتیمتر - با میانگین 1329 کیلوگرم در هکتار - به دست آمد. بیشترین وزن هزار دانه در فاصله ردیف کاشت 20 سانتیمتر مربوط به رقم ویلیامز با میانگین 154 گرم بود.همچنین حداکثر درصد روغن از رقم ویلیامز - با میانگین 21/36 درصد - در فاصله ردیف کاشت 40 سانتیمتر و حداکثر عملکرد روغن از رقم jk - با میانگین 887 کیلوگرم در هکتار - در فاصله ردیف کاشت 30 سانتیمتر بدست آمد.
-1 مقدمه
سویا - Glycine max L. - از تیره Fabaceae، یکی از مهمترین دانههای روغنی میباشد که موارد استفاده زیادی در کشاورزی و صنعت دارد - احمدی و دانشیان، . - 1377 جایگاه ارزشمند این محصول به دلیل روغن زیاد و پروتئین آن است که به ترتیب 20 و40 درصد وزن دانه را تشکیل میدهد و تقریبا 40 درصد فرآوردههای پروتئینی و 30 درصد روغن نباتی دنیا را تولید مینماید
یکی از روشهای بهزراعی برای به حداقل رساندن رقابت و در نتیجه افزایش عملکرد دانه، نحوه توزیع گیاهان در سطح مزرعه میباشد. فاصله میان ردیفهای کاشت و فاصله میان بوتهها در روی ردیفهای کاشت سویا از جمله عوامل اصلی تعیین کننده فضای رشد قابل استفاده هر بوته و دریافت نور می-باشد. افزایش تراکم گیاهی، در کاهش تعداد شاخه، تعداد دانه و غلاف در بوته و افزایش ارتفاع بوته دخالت دارد.
پارکر و همکاران، - 2000 - در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که عملکرد دانه در ردیفهای باریکتر افزایش مییابد و تأثیر آن بیشتر بر روی تولید دانه در بخش بالایی گیاهان است. افزایش تراکم گیاهی، رقابت بین گیاهان را شدیدتر میسازد و اجزای عملکرد، از جمله تعداد نیام و تعداد دانه در بوته و همچنین وزن دانه را کاهش میدهد. در سویا ثابت شده که افزایش تراکم گیاهی تا یک سطح معین، عملکرد دانه را افزایش داده و بیشتر از آن نه تنها باعث افزایش عملکرد دانه نمیشود، بلکه کاهش عملکرد را در پی دارد. افزایش تراکم بوته باعث کاهش میزان روغن و افزایش پروتئین دانه میشود. در همین رابطه محققین زیادی گزارش نمودند که بین میزان پروتئین و روغن دانه یک رابطه معکوس وجود دارد و همبستگی بین آنها منفی است
استفان و همکاران، - 2004 - بیان داشتند که تراکم بیشتر منجر به افزایش ارتفاع کانوپی شده و این میتواند در مراحل 56 تا 84 روز بعد از کاشت منجر به ورس شود. توزیع یکنواخت بوته در واحد سطح باعث توزیع مناسب نور دریافتی در درون سایه انداز گیاهی میشود، بنابراین اثر اصلی آرایش کاشت و تراکم گیاهی بر محصول، عمدتاً به علت تفاوت در چگونگی توزیع انرژی تابشی خورشید است و افزایش جذب تابش خورشیدی، منجر به افزایش عملکرد میشود
گزارش بل و همکاران، - 2000 - نشان میدهد که دامنهی تراکم مناسب برای کاشت سویا بستگی زیادی به فاصلهی بین بوتهها دارد. در پژوهشهای شوکلا و دیکسیت - 2000 - ، کاهش فاصله بین بوتههای سویا سبب افزایش سرعت رشد محصول در دوره رشد رویشی و زایشی، جذب بیشتر نور در فصل رشد و عملکرد دانه گردید. عملکرد دانه بیشتری در اثر کاهش فاصله بین بوتههای سویا به دست آمد.
دانیوت و همکاران - Dhanput et al., 2002 - ، در سویا مشاهده کردند، تیمارهای ژنوتیپ، تراکم و اثر متقابل آنها بر عملکرد دانه و وزن صد دانه معنیدار بودند.
ولز - - - Wells, 1993 اظهار نمود که با افزایش تراکم، شدت نور در پوشش گیاهی کاهش یافت و این عمل باعث کاهش تعداد شاخههای فرعی و بیوماس گردید. تحقیقات ایشان نشان داد که جذب اشعه فعال فتوسنتزی برای دستیابی به حداکثر عملکرد تحت تأثیر خصوصیات مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی قرار گرفت.
بال و همکاران - Ball and et al., 2001 - ، گزارش کردند که تراکم گیاهی همبستگی معکوس با تعداد غلاف در گیاه داشت. در ارقام بررسی شده تعداد غلافهای بارور در هر گره متفاوت بود و با افزایش تراکم گیاهی کاهش یافت. در سالهای اخیر، محققان زراعت دریافتهاند که عملکرد دانه، نتیجه رقابت بین بوتهای و درون بوتهای برای عوامل رشد است. برای به حداقل رساندن این رقابتها و دست یافتن به حداکثر عملکرد دانه، علاوه بر تراکم، نحوه توزیع بوته در واحد سطح نیز از اهمیت زیادی برخوردار است
یکی از پیش شرطهای لازم برای دستیابی به عملکرد بالا، تأمین شرایط مطلوب جهت استفاده از تابش خورشیدی به منظور تولید مواد فتوسنتزی در بالاترین حد کارآیی آن است بهشتی و همکاران، . - 1381 - دست یابی به این هدف با تغییر تراکم بوته و توزیع بوتهها در واحد سطح زمین میسر است
صلاحی و همکاران - Salahi et - al., 2006 در بررسی چهار تاریخ کاشت 15 اردیبهشت، 30 اردیبهشت، 15 خرداد و 30 خرداد بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه سویا رقم ویلیامز در منطقه گرگان گزارش کردند که تاریخ کاشت 15 خرداد از نظر صفاتی مثل تعداد غلاف در ساقه اصلی، تعداد غلاف در ساقه فرعی، تعداد غلاف در کل بوته، تعداد غلاف دو دانهای، تعداد غلاف سه دانهای و عملکرد دانه بالاترین مقادیر را به خود اختصاص داد. در حالیکه تاریخ کاشت 30 خرداد بیشترین وزن هزار دانه را داشت.
در بررسی واکنش صفات رویشی و زایشی 14 ژنوتیپ سویا از گروه رسیدگی سه در شمال ایالات متحده آمریکا گزارش شد که با تأخیر در کاشت از اوایل ماه می تا ماه جولای کاهش خطی عملکرد دانه معادل 17 کیلوگرم در هکتار در روز در سال 2003 و 43 کیلوگرم در هکتار در روز در سال 2004 مشاهده شد
.ایگلی - 2001 - معتقد است حداکثر عملکرد زمانی حاصل میشود کهاولاً اجتماع گیاهی در مرحله رشد زایشی حداکثر سطح برگ را داشته باشدو ثانیاً شرایط کشت هم فاصله برای به حداقل رساندن رقابت بین گیاهان وجود داشته باشد.
- Jason and Emerson, 2005 - اظهار داشتند که کاشت سویا در تراکم کم میتواند منجر به افزایش تعداد شاخههای فرعی و سهم شاخههای فرعی در عملکرد شود به طوریکه در تراکمهای زیاد سهم شاخههای فرعی بین 14 تا 57 درصد و در تراکمهای پایین سهم شاخههای فرعی در عملکرد نهایی به 47 تا 74 درصد میرسد. شریکیان و باباییان - 1379 - در آزمایش خود به این نتیجه رسیدند که با افزایش تراکم ارتفاع بوته و فاصله اولین شاخه فرعی از سطح خاک افزایش مییابد ولی صفاتی مانند قطر ساقه و تعداد شاخههای فرعی کاهش مییابد همچنین اعلام کردند با افزایش تراکم درصد روغن کاهش و درصد پروتئین افزایش نشان داد.
ایگلی و برونینگ - Egli and Bruening, 2000 - در مطالعات خویش کاهش عملکرد دانه را با تأخیر در کاشت گزارش نمودند. بورد و همکاران - Board et al., 2001 - ، نشان دادند که با تأخیر در کاشت تعداد گره بارور و تعداد غلاف در بوته کاهش می یابد که نتیجه آن کاهش عملکرد دانه است. هدف از این پژوهش دستیابی به مناسب ترین تراکم بوته بر روی عملکرد در چهار رقم سویا در منطقه بیلهسوار مغان میباشد.
-2 مواد و روشها
آزمایش در سال 1392 در مزرعهای پیرامون شهرستان بیلهسوار با ارتفاع 101 متر از سطح دریا و موقعیت جغرافیایی 48 درجه و 19 دقیقه طول جغرافیایی و 39 درجه و 23 دقیقه عرض جغرافیایی به اجرا در آمد. تجزیه خاک مزرعه آزمایش نشان میدهد که پ- هاش خاک 7/5، هدایت الکتریکی خاک حدود 0/37 میلی موس بر سانتیمتر، بافت خاک از نوع لوم رسی و درصد لای، رس، و شن آن به ترتیب 44، 35 و 21 درصد میباشد.
زمین محل آزمایش بعد از برداشت گندم شخم زده شد و 100 کیلوگرم سوپر فسفات تریپل و40 کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار به صورت یکنواخت به مزرعه اضافه شد. سپس مزرعه با استفاده از لولر تسطیح گردید و توسط شیار زن خطوطی به فاصله 30، 40 و 50 سانتیمتر ایجاد گردید. هر کرت شامل 5 ردیف 5 متری بود و کاشت با دست و به کمک تخته کاشت صورت گرفت.
فاصله بذرها روی پشته از یکدیگر 8 سانتیمتر در نظر گرفته شد. بذر ارقام مورد استفاده از بخش تحقیقات گیاهان روغنی مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر تهیه گردید. قبل از کاشت بذور با باکتری Bradyrhizobium japonicum تلقیح شدند. باکتری مورد استفاده در این آزمایش برای تلقیح بذور سویا از بانک میکروبی بخش بیولوژی مؤسسه تحقیقات خاک و آب تهیه گردید.
آبیاری مزرعه با توجه به وضعیت رطوبتی خاک و شرایط محیطی انجام گردید. در طول دوره رشد به منظور مبارزه با علفهای هرز وجین دستی اعمال گردید. به منظور ارزیابی عملکرد دانه، ماده خشک در هر کرت سطحی معادل 2 متر مربع در نظر گرفته شد و برای تعیین صفات مورفولوژیک نظیر تعداد شاخه فرعی، تعداد گره، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه درغلاف، 10 بوته به طور تصادفی از هر کرت انتخاب گردید. همچنین وزن هزار دانه و درصد روغن مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای تجزیه دادهها و رسم نمودارها از نرم افزارهای MSTATC, SAS و EXCEL استفاده گردید. مقایسات میانگین نیز توسط آزمون دانکن - در سطح احتمال 5 درصد - انجام گرفت.
