بخشی از مقاله
حخرغﱡ
به منظور تعیین روابط ژنتیکی 20 ژنوتیپ عدس در شرایط تنش آزمایشی در سال زراعی 1391-92 انجام گرفت. این آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در منطقه ای از کوهدشت انجام گرفت. و طی آن 20 ژنوتیپ پیشرفته عدس در شرایط تنش کشت شدند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس تنوع ژنوتیپ های مورد مطالعه را از نظر تمام صفات نشان داد. با توجه به نتایج تجزیه به مولفه های اصلی مولفه اول نسبت به دیگر مولفه ها دارای بیشترین ارزش بود. درصد واریانس نسبی این مولفه ها به ترتیب 27/58، 20/52، 16/56، 8/71، 3/77 درصد بود؛
که در مجموع 77/14 درصد از کل متغیرها را توجیه نمودند. همچنین ژنوتیپ های شماره 19، 12، 3، 18، 2 بر اساس مولفه اول روی مولفه دوم بهترین وضعیت را داشتند. جهت تعیین روابط ژنتیکی بین ژنوتیپ های مورد مطالعه تجزیه خوشه ای به روش ward انجام و ژنوتیپ های مورد بررسی به سه گروه تقسیم شدند. همچنین نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین بین کلاسترها برای صفات ارتفاع بوته، وزن خشک ساقه، وزن خشک برگ، وزن خشک ریشه، وزن غلاف با دانه، تعداد غلاف بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف پوک، تعداد غلاف بارور، تعداد شاخه بوته، شاخص برداشت، درجه باردهی، وزن 100 دانه، تلاش و بازآوری، طول دوره رشد رویشی، سرعت رشد رویشی، ارتفاع بوته، درصد پوکی غلاف، وزن خشک ساقه، تعداد غلاف 1 بذری، تعداد غلاف 2 بذری معنی دار شد. بنابراین می توان از این صفات برای دورگ گیری های احتمالی استفاده کرد.
.1 هوغهی
عدس - Lens culinaris Medikus - یکی از حبوبات خوراکی با ارزش - دارای 25 درصد پروتئین - در رژیم غذایی مردم کشور ما بشمار می رود که بعد از لوبیا و نخود به لحاظ سطح زیرکشت و تولید مقام سوم را حائز می باشد .[1] ارسکین و گودریچ - 1991 - در ایکاردا - سوریه - تغییرات وسیعی در بین ژرم پلاسم های کلکسیون عدس برای صفت عملکرد و اجزا ء عملکرد مشاهده نمودند .[7] تنوع ژنتیکی موجود در منابع گیاهی یک کشور بایستی در جهت توسعه ارقام اصلاح شده سازگار با عوامل محیطی گردد بدین منظور استفاده از ژنوتیپ ها و توده های محلی به عنوان منبع با ارزشی از آلل ها و ترکیبات چند ژنی مناسب با محیط های خاص آن کشور مورد توجه می باشد .
[6] سامان و همکاران - 1391 - به منظور بررسی تنوع ژنتیکی صفات نیام و دانه در ژرم پلاسم عدس ایران، 302 نمونه ژنتیکی از کلکسیون عدس بانک ژن گیاهی ملی ایران در سال 1388-1387 در مزرعه پژوهشی ایستگاه تحققات کشاورزی اردبیل مورد ارزیابی قرار گرفت. توده های عدس بومی مورد مطالعه از 13 استان کشور جمع آوری شدند. صفات تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام، شدت چسبندگی دانه به نیام، رنگ لپه، طرحهای روی پوست، رنگ طرحهای روی پوست، رنگ زمینه پوست، وجود رنگدانه روی نیام و رنگ اپی کوتیل براساس دستورالعمل IBPGRI یادداشت برداری شدند. روش تجزیه به عامل ها مشخص نمود که صفات مرتبط با خصوصیات کیفی دانه سهم عمده ای در توجیه تنوع نمونه های ژنتیکی مورد بررسی داشتند.
از مقایسه گروه ها از لحاظ صفات نیام و دانه می توان دریافت که گروه پنجم به دلیل دارا بودن میانگین بالای نیام در بوته می تواند در برنامه های اصلاحی مورد بهره برداری قرار گیرد .[2] شفاالدین بنادکی به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و جغرافیایی گندم های بومی مناطق مرکزی ایران، 1096 نمونه از توده های بومی گندم موجود در بانک ژن دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران را از روش تجزیه خوشه ای شهرهای مورد مطالعه به 9 خوشه تقسیم شدند و نتیجه گرفت تنوع ژنتیکی تبعیت قابل قبولی از تنوع بررسی کرد. صفات مورد بررسی این مطالعه تاریخ %50 گلدهی، ارتفاع بوته، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، عملکرد دانه، طول سنبله و تعداد دانه در سنبله بودند .
[3] یاری و همکاران - 1392 - به منظور تعیین روابط ژنتیکی 20 ژنوتیپ پیشرفته عدس آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام دادند. و طی آن 20 ژنوتیپ پیشرفته عدس در دو شرایط آبی و دیم کشت شدند. جهت تعیین روابط ژنتیکی بین ژنوتیپ های مورد مطالعه تجزیه خوشه ای به روش ward انجام و ژنوتیپ های مورد بررسی به سه گروه تقسیم شدند. همچنین نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین بین کلاسترها برای صفات تعداد غلاف بوته، تعداد غلاف 1 بذری، تعداد غلاف بارور، عملکرد بیولوژیک، عملکرد کاه و عملکرد دانه معنی دار شد .[5] هدف از این آزمایش تعیین روابط ژنتیکی ژنوتیپ های پیشرفته عدس در شرایط تنش با استفاده از تجزیه کلاستر می باشد.
.2 هلأ،ُ ّ ُ لآص
در این آزمایش20 ژنوتیپ عدس در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در شرایط تنش در سال زراعی -92 1391 در منطقه ای از کوهدشت مورد بررسی و مقایسه قرار گرفتند. ابعاد هر کرت آزمایش 1×4 متر و هر کرت دارای 4 خط کاشت بود. بدین صورت که در داخل هر کرت 4 خط یک لاین عدس کاشته شد. تراکم کاشت برای تمام تیمارها 200 بذر در متر مربع و عمق کاشت 7 سانتی متر و فاصله بین بلوک ها 2 متری در نظر گرفته شد. با توجه به شرایط دیم تا آخر آبیاری صورت نگرفت. مبارزه با علف های هرز نیز در چند مرحله بصورت دستی انجام گرفت.
همچنین مشخصات 20 ژنوتیپ مورد آزمایش در - جدول - 1 آمده است. به منظور گروهبندی جمعیت های مورد بررسی، تجزیه کلاستر به روش Ward و مقیاس فاصله اقلیدسی روی ژنوتیپ ها با استفاده از متغیرهای استاندارد شده انجام شد و دندوگرام مریوط به آن رسم گردید. برای مقایسه میانگین بین گروه های حاصل، گروه ها به عنوان تیمار و ژنوتیپ های مربوط به آن گروه به عنوان تکرار در نظر گرفته شدند و به صورت طرح کاملا تصادفی نامتعادل تجزیه گردیدند و پس از تایید اختلاف معنی دار بین گروه ها مقایسه میانگین به روش آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح %5 انجام شد. نتایج تجزیه واریانس با استفاده از نرم افزار SAS انجام شد و برای تجزیه به مولفه های اصلی و تجزیه کلاستر به روش Ward از نرم افزارهای SAS، SPSS، Minitab استفاده شد.
.3 یضصرط صعط
نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که بین ژنوتیپ ها از لحاظ کلیه صفات مورد مطالعه اختلاف معنی داری وجود دارد - جدول . - 2 تفاوت معنی دار بیانگر وجود تنوع در میان ژنوتیپ ها برای صفات مورد مطالعه می باشد. در تجزیه به مولفه های اصلی اولین مولفه، بیشترین تغییرات را شامل می شود. و بعد از آن بیشترین واریانس مربوط به مولفه دوم است. آخرین مولفه کمترین واریانس را دارد. از این روش چند متغیره برای گروهبندی ارقام و ژنوتیپ ها استفاده می شود. در حقیقت به عنوان مکمل تجزیه کلاستر می باشد. تجزیه به مولفه های اصلی معمولا قبل از تجزیه کلاستر انجام می گیرد؛ تا اهمیت نسبی متغیرهایی که در کلاستر نقش دارند؛
مشخص گردد - مهاجر و همکاران، . - 1387 پارامترهای حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی صفات شامل مقادیر ویژه و درصد واریانس نسبی و تجمعی برای هریک از مولفه ها محاسبه و به ترتیب در - جدول - 3 درج شده است. درصد واریانس نسبی این مولفه ها به ترتیب 27/58، 20/52، 16/56، 8/71، 3/77 درصد بود؛ که در مجموع 77/14 درصد از کل متغیرها را توجیه نمودند. مولفه اول نشان داد صفات وزن خشک ساقه، وزن خشک برگ، ، تعداد غلاف بوته، تعداد دانه در غلاف، ، تعداد غلاف 1 بذری، تعداد غلاف 2 بذری، تعداد غلاف بارور، تعداد شاخه بوته و تلاش و بازآوری برای گروهبندی ژنوتیپ ها بودند - جدول. - 2 در مولفه دوم عملکرد کاه، شاخص برداشت،
درجه باردهی و سرعت رشد رویشی مهمترین صفات بودند و مولفه سوم نیز عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، بهره وری از بارش مهمترین صفات برای گروهبندی ژنوتیپ ها بودند و در مولفه چهارم و پنجم نیز به ترتیب تعداد غلاف پوک، شاخص برداشت غلاف، درصد پوکی غلاف، طول دوره رشد رویشی، ارتفاع بوته، وزن خشک ریشه، وزن غلاف با دانه و وزن 100 دانه مهمترین صفات برای گروهبندی ژنوتیپ ها بودند - جدول. - 3 با توجه به قرار گرفتن صفات وزن خشک ساقه، وزن خشک برگ، ، تعداد غلاف بوته، تعداد دانه در غلاف، ، تعداد غلاف 1 بذری، تعداد غلاف 2 بذری، تعداد غلاف بارور، تعداد شاخه بوته و تلاش و بازآوری در مولفه اول همچنین عملکرد کاه، شاخص برداشت، درجه باردهی و سرعت رشد رویشی در مولفه دوم ژنوتیپ های شماره 19، 3، 2،12 ،18 از این نظر بهترین وضعیت را دارند.
- شکل . - 1 نتایج تجزیه واریانس کلاستر، بین کلاستر ها برای صفات ارتفاع بوته، وزن خشک ساقه، وزن خشک برگ، وزن خشک ریشه، وزن غلاف با دانه، تعداد غلاف بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف پوک، تعداد غلاف بارور، تعداد شاخه بوته، شاخص برداشت، درجه باردهی، وزن 100 دانه، تلاش و بازآوری، طول دوره رشد رویشی، سرعت رشد رویشی، ارتفاع بوته، درصد پوکی غلاف، وزن خشک ساقه، تعداد غلاف 1 بذری، تعداد غلاف 2 بذری معنی دار و برای صفات عملکرد کاه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، درجه باردهی، بهره وری از بارش، شاخص برداشت غلاف اختلاف معنی دار نشد - جدول . - 4 نتایج تجزیه کلاستر نشان داد که ژنوتیپ ها با برش دندوگرام در 3 کلاستر قرار گرفتند.
- شکل. - 2 بنابراین در کلاستر 1 ژنوتیپ های شماره 1، 14، 2، 3، 12، 15، 17، 20، 18، 8، 16، 9، 19 بود؛ و کلاستر 2 ژنوتیپ های شماره 11،6، 10، 13 بود؛ که از نظر ارتفاع بوته، درصد پوکی غلاف و وزن 100 دانه در سطح بالایی بودند. و در کلاستر 3 نیز ژنوتیپ های شماره 4، 5، 7 قرار دارند؛ که از نظر صفات وزن غلاف با دانه، تعداد غلاف بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف پوک، تعداد غلاف 1 بذری، تعداد غلاف 2 بذری، تعداد غلاف بارور، تعداد شاخه بوته، تلاش و بازآوری و طول دوره رشد رویشی در سطح بالایی هستند - جدول. - 4 بنابراین می توان نتیجه گرفت که بین کلاستر 2 با کلاستر 3 تنوع وجود دارد و می توان از اکثر صفات برای دورگ گیری های احتمالی استفاده کرد.
