بخشی از مقاله
چکیده
به منظور مطالعه روابط علی و معلولی برخی صفات مورفولوژیکی و عملکرد دانه در کلزا، آزمایشی در سال زراعی 1393-94 در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 14 رقم در 3 تکرار در دو شرایط نرمال و تنش خشکی اجرا شد. در شرایط نرمال میانگین مربعات تیمار براي صفات عملکرد دانه، ارتفاع بوته، عملکرد بیولوژیک، طول غلاف، تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه و شاخص برداشت معنیدار بود.
در شرایط تنش خشکی میانگین مربعات تیمار براي صفات عملکرد دانه، ارتفاع بوته، عملکرد بیولوژیک، وزن غلاف و شاخص برداشت معنیدار بود. در شرایط نرمال بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به ارقام مودنا، اپرا و نتص هئپyد به ترتیب برابر با 6300، 6200 و 5800 کیلوگرم در هکتار بود. در شرایط تنش خشکی بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به ارقام ساريگل، مودنا و اوکاپی به ترتیب برابر با 5700، 4100 و 3700 کیلوگرم در هکتار بود. نتایج تجزیه علیت در شرایط نرمال نشان داد که صفات عملکرد دانه در بوته و تعداد غلاف در ساقه فرعی بیشترین اثر مستقیم و مثبت و در شرایط تنش صفات ارتفاع بوته و تعداد روز تا 50 درصد گلدهی بیشترین اثر مستقیم و مثبت را بر عملکرد دانه داشتند.
مقدمه
کلزا گیاهی خوراکی از خانواده چلیپائیان و جنس کلمیان است. ویژگیهاي خاص دانه کلزا - دارا بودن 40 تا 50 درصد روغن - و سازگاري این گیاه به شرایط آب و هوایی اکثر نقاط کشور سبب شده که توسعه کشت این گیاه به عنوان نقطه امیدي جهت تولید روغن مورد نیاز کشور به شمار رود . - 1 - با بررسی همبستگی بین صفات در کلزا مشخص شد که عملکرد دانه در کلزا با طول دوره گل دهی، وزن هزار دانه و تعداد دانه در خورجین همبستگی مثبت و معنی دار و با طول دوره رویشی همبستگی منفی و معنی داري دارد.
در تجزیه علیت به ترتیب وزن هزار دانه، تعداد دانه در خورجین و طول دوره گل دهی بیشترین اثر مثبت را در عملکرد داشتند و طول دوره رویشی بیشترین اثر منفی را روي عملکرد داشت و بیان شد که ارقامی که طول دوره رویشی کمتري دارند به خوبی از بارندگی هاي پائیزه و زمستانه استفاده کرده و قسمت اعظم دوره رشد آنها سریعاً به تکامل میرسد و در بهار تحت تنش خشکی قرار نخواهند گرفت .
میرموسوي و همکاران با بررسی تجزیه علیت در ارقام کلزا بیان کردند که تعداد خورجین در بوته، بیشترین اثر مثبت را بر عملکرد دانه دارد میتوان از این صفت به عنوان معیار گزینش در برنامههاي اصلاحی براي بهبود عملکرد دانه استفاده کرد . - 3 - هدف از این بررسی برآورد روابط علی و معلولی بین ارقام کلزا در شرایط تنش خشکی و نرمال از نظر صفات زراعی و مورفولوژیکی به منظور استفاده در برنامههايآتی تحقیقاتی بود.
مواد و روشها
به منظور مطالعه روابط علی و معلولی میان برخی صفات مورفولوژیکی ژنوتیپهاي کلزا تحت شرایط نرمال و تنش خشکی با استفاده از 14 ژنوتیپ، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج در سال زراعی 1393 -94 در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار به اجرا در آمد. هر کرت آزمایشی شامل چهار ردیف با فاصله 50 سانتیمتر و به طول 2 متر بود. جهت اندازهگیري صفات از دو ردیف وسطی استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه رگرسیون نشان داد که در شرایط نرمال صفات ارتفاع بوته، عملکرد بیولوژیک، تعداد غلاف در ساقه فرعی، طول غلاف و شاخص برداشت وارد مدل و در شرایط تنش صفات عملکرد بیولوژیک، تعداد غلاف در ساقه فرعی، ارتفاع بوته و شاخص برداشت وارد مدل شدند. در شرایط نرمال بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به ارقام مودنا، اپرا و نتص هئپyد به ترتیب برابر با 0/63، 0/62 و 0/58 کیلوگرم در متر مربع بود.
در شرایط تنش خشکی بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به ارقام ساريگل، مودنا و اوکاپی به ترتیب برابر با 0/57، 0/41 و 0/37 کیلوگرم در متر مربع بود. نتایج تجزیه علیت در شرایط نرمال نشان داد که صفات عملکرد دانه در بوته و تعداد غلاف در ساقه فرعی بیشترین اثر مستقیم و مثبت و در شرایط تنش صفات ارتفاع بوته و تعداد روز تا 50 درصد گلدهی بیشترین اثر مستقیم و مثبت را داشتند. همچنین بیشترین اثر غیر مستقیم و مثبت در شرایط نرمال مربوط به صفت عملکرد دانه در بوته از طریق تعداد غلاف در ساقه فرعی به میزان 0/35 و در شرایط تنش بیشترین اثر غیر مستقیم و مثبت مربوط به ارتفاع بوته از طریق عملکرد دانه در بوته به میزان 0/69 بود.
