بخشی از مقاله
چکیده
خشکی و تنش ناشی از آن از مهمترین و رایج ترین تنش های محیطی است که تولیدات کشاورزی را با محدودیت روبرو ساخته و بازده مناطق خشک و نیمه خشک را کاهش می دهد. تحمل به خشکی یکی از خصوصیات مهم برای هر ژنوتیپ می باشد، لذا تعیین مقاومت نسبی هر ژنوتیپ به خشکی امری ضروری است همچنین استفاده از ارقام متحمل به خشکی یکی از راههای بسیار مؤثر اقتصادی در زراعت میباشد.
به منظور غربال 6 هیبرید چغندرقند ازنظر تحمل به کم آبیاری ،این پروژه در قالب آزمایش اسپلیت بلوک با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور، ، فاکتور اصلی رقم شامل شش سطح 28064-1:، 28058 -2، 28928 -3 ، -4 زرقان ، -5 جام و -6 رسول - شاهد حساس - و فاکتورفرعی رژیم آبیاری با سه سطح و در سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس با استفاده از سیستم آبیاری بارانی تک شاخه ای - Line source sprinkler system - به مدت دو سال 1389-1388 اجرا شد.
با بررسی پایداری عملکرد ارقام در رژیم های رطوبتی مختلف در مقایسه با متوسط عملکرد ارقام مشاهده شد که هیبرید 28928 درشرایط محدود و مطلوب رطوبتی عملکردی بالاتر از متوسط عملکرد ارقام در محیط های مختلف داشت و رقم زرقان دارای عملکرد کمتر در شرایط تنش و عملکرد بیشتر از متوسط در شرایط نرمال داشت اما گروهبندی بر اساس تجزیه کلاستر براساس صفات کمی و کیفی هیبریدها نشان داد که هیبرید 28928 و رقم زرقان نسبت به متوسط آبیاری می توانند به عنوان هیبرید و رقم با تحمل بالاتر از نظر کم آبیاری انتخاب شوند.
کلمات کلیدی: چغندرقند سیستم آبیاری تک شاخه ای - Line-source sprinkler system - ، کم آبیاری، هیبرید
مقدمه:
خشکی و تنش ناشی از آن از مهمترین و رایج ترین تنش های محیطی است که تولیدات کشاورزی را با محدودیت روبرو ساخته و بازده مناطق خشک و نیمه خشک را کاهش می دهد.کمبود منابع آب و افزایش رقابت برای آب موجود جهت مصارف شهری و صنعتی، دستیابی به آن را برای مصارف کشاورزی مشکل تر خواهد نمود. این در حالی است که رشد جمعیت و افزایش نیاز غذایی، نیازمند افزایش تولید از همان منابع محدود آب می باشد.
بر همین اساس در آینده نزدیک افزایش کارایی مصرف آب در گیاه و آب آبیاری و راهکارهای مربوطه جز چالشهای مهم خواهد بود. در این میان کم آبیاری می تواند نقش مهمی در افزایش کارایی مصرف آب ایفا نماید - . - 5 برای بهبود تحمل به خشکی چغندرقند ویا هر محصول دیگر اولین گام ارزیابی ژرم پلاسم بوده تا تنوع ژنتیکی معلوم گردد و ژنوتیپهای انتخاب شده برای مراحل بعدی اصلاحی معرفی گردند.چغندرقند در محدوده وسیعی از شرایط تنش خشکی میتواند رشد کند اما کل ماده خشک، وزن ریشه و عملکرد قند به شدت تحت تأثیر درجه تنش آب یا سطوح مختلف آبیاری قرار میگیرد . - 2 - هانگ و میلر - 3 - نشان دادند که با افزایش آب مصرفی تا حدود 85 درصد تبخیر و تعرق، تولید ماده خشک ریشه و اندام هوایی در چغندرقند افزایش یافته و ذخیره قند در ریشه بیشتر شد.
خسارت ناشی از خشکسالی عملکرد ریشه را در مقایسه با یک سال معمولی به کمتر از 50 درصد کاهش داد اما بر مقدار قند تأثیر نگذاشت . - 4 - اکبری - - 1 در مطالعه ای اثر کم آبیاری بر عملکرد چغندرقند را بررسی نمود و نتیجه گرفت با کاهش 30 درصدی آب مصرفی در طول دوره رشد، میزان عملکرد 10 درصد کاهش یافته اما با افزایش درصدقند، کاهش محصول جبران شد، به طوری که عملکرد قند تغییر قابل ملاحظه ای نداشت.
مواد و روش ها:
این طرح در قالب آزمایشی مشابه آزمایش اسپلیت بلوک با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور، فاکتور اصلی رقم شامل شش سطح: 28064-1، 28058 -2، 28928 -3 ، -4 زرقان ، -5 جام و -6 رسول - شاهد حساس - و فاکتور فرعی رژیم آبیاری با سه سطح شامل تیمار بدون تنش، با تنش متوسط و تنش شدید رطوبتی و در سه تکرار در مزرعه آزمایشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس Bایستگاه زرقان در قالب یک سیستم آبیاری بارانی تک شاخه ای با یک خط لوله لاترال به مدت دو سال اجرا شد.. رژیم های آبیاری بر اساس فاصله تا لوله لاترال تنظیم وفواصل چهار متری جهت اعمال رژیم های آبیاری در نظر گرفته شد.
بر همین اساس رژیم های رطوبتی بدون تنش در فاصله 2 تا 6 متری،تنش متوسط در فاصله 6 تا 10 متری و تنش شدید در فاصله 10 تا 14 متری از لوله لاترال در نظر گرفته شدند. برای جلوگیری از خطا 2 متر اول از هرطرف لوله لاترال جزو طرح محسوب نگردید. . در این آزمایش طراحی سیستم بگونه ای بود که با افزایش فاصله از لوله آبرسان اصلی میزان آب دریافتی بوته های کشت شده کاهش می یافت و این حالت به طور یکنواخت و یکسان در تمام مزرعه اعمال گردید.در زمان برداشت نمونه برداری های لازم جهت تعیین خصوصیات کمی و کیفی انجام گردید مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن و دیگر آنالیزها با استفاده از نرمافزارهای SAS، Excel، Minitab، Stat graph انجام شد.
بحث و نتیجه گیری:
نتایج تجزیه واریانس دو ساله داده های عملکرد ریشه بیانگر وجود اختلاف آماری معنی داری بین ارقام و سطوح مختلف آبیاری بود. به عبارت دیگر ارقام مختلف در شرایط متفاوت تیمارهای رطوبتی از نظر آماری عکس العمل های متفاوتی را نشان دادند. از طریق مقایسه میانگین هیبرید 28928 با متوسط 33/8944 تن در هکتار بهترین عملکرد را داشت، که با هیبریدهای 28058 و 28064 در یک گروه آماری قرار گرفتند و رقم شاهد رسول با متوسط 22/83 تن در هکتار کمترین عملکرد را به خود اختصاص داد.
اختلاف آماری معنی داری در سطح احتمال %1 بین سطوح مختلف آبیاری، ارقام و همچنین دو سال آزمایش با بررسی مقادیر متوسط درصد قند و عملکرد شکر سفید مشاهده گردید. به طوریکه که هیبرید 28928 با متوسط عملکرد شکر سفید 4/69 تن در هکتار بهترین تیمار بود و با رقم زرقان در یک گروه آماری قرار گرفتند و رقم شاهد رسول - حساس - با متوسط عملکرد شکر سفید 2/88تن در هکتار کمترین مقدار را به خود اختصاص داد - جدول . - 1 نتایج تجزیه کلاستر - نمودار - 1 و ترسیم گرافیکی بای پلاث - نمودار - 2 صفات کمی و کیفی بر اساس دو مولفه اول و دوم در ارقام مورد بررسی بر شباهت 28928 و رقم زرقان دلالت دارد.
با بررسی پایداری عملکرد ارقام در رژیم های رطوبتی مختلف در مقایسه با متوسط عملکرد ارقام مشاهده شد که هیبرید 28928 درشرایط محدود و مطلوب رطوبتی عملکردی بالاتر از متوسط عملکرد ارقام در محیط های مختلف داشت و رقم زرقان دارای عملکرد کمتر در شرایط تنش و عملکرد بیشتر از متوسط در شرایط نرمال داشت اما گروهبندی بر اساس تجزیه کلاستر براساس صفات کمی و کیفی هیبریدها نشان داد که هیبرید 28928 و رقم زرقان نسبت به متوسط آبیاری می توانند به عنوان هیبرید و رقم با تحمل بالاتر از نظر کم آبیاری انتخاب شوند.
