بخشی از مقاله
چکیده
زمین لغزش کبیرکوه بهعنوان بزرگترین زمین لغزش دنیا با مسدود کردن مسیر رودخانه کشکان، دریاچه جایدر را شکل داده است. در این پژوهش رسوبات دریاچه جایدر بهمنظور آشکار سازی شرایط شکلگیری، تغییرات محیطی و تعیین سن رسوبات مورد بررسی قرار گرفت. روش مطالعه در این تحقیق، میدانی- تحلیلی است که شامل استفاده از ابزارهای مختلفی مانند نقشههای توپوگرافی و زمین شناسی، تصاویر ماهوارهای، GPS و نمونهبرداری جهت تعیین بافت رسوب بهروش شیکر، تکنیک پذیرایی مغناطیسی و سن سنجی بهروش ترمولومینسنس میباشد. هم چنین برخی پارامترهای فیزیومتری دریاچه مانند: وسعت، حجم آب و حجم رسوب، حداکثر عمق و متوسط عمق مبادرت شده است.
با انجام آزمایش برروی نمونهها مشخص گردید. استفاده از تکنیک پذیرایی مغناطیسی به علت ویژگیهای رسوبی مقدور نمیباشد. نتایج حاصل از سن سنجی نشان داد که دریاچه جایدر با زمان پایداری 7600 سال یکی از پایدارترین دریاچههای سدی در جهان است. براساس نمونههای برداشت شده از قسمت تحتانی رسوبات دریاچه در ارتفاع 660 متری از سطح دریا سنی در حدود 12600 1400 سال به دست آمد. با توجه به مقطع رسوب برداشت شده بافت-های رسوبی موجود مربوط به سه دورهی آب و هوایی گرم و خشک و چهار دورهی آب و هوایی مرطوب میباشند.
مقدمه
حوادث کاتاستروفیک لند فرمهای گوناگونی را در مناطق مختلف دنیا ایجاد کردهاند. زمین لغزش یکی از فرآیندهای اصلی زمینریختی است که تکامل چشمانداز مناطق کوهستانی را تحت تأثیر قرار داده است - رورینگ و دیگران، . - 2005 زمین لغزش عبارت است از لغزش در جهت شیب و یا سقوط یک توده سنگ و یا مخلوطی از سنگ و خاک است
همچنین زمین لغزشها نشان دهنده یک سری از پدیدههایی هستند که بهطور کلی تحت عنوان حرکات تودهای - حرکاتی که تحت تأثیر وزن توده اتفاق میافتد - مطرح میشوند. عوامل متعددی مانند ویژگیهای زمینشناسی - لیتولوژی، میزان هوازدگی، عوامل ساختاری و لرزهخیزی - ، شرایط هیدرولوژی و هیدروژئولوژی، وضعیت توپوگرافی، مورفولوژی و آب و هوا بر پایداری یک شیب تأثیر میگذارند و میتوانند باعث ایجاد لغزش شوند - آنجلی و دیگران، . - 2004 تامپسون و اولدفیلد - 1986 - ، چندین مطالعه موردی در زمینه کاربرد جدید روش های مغناطیسی سنگی را در تحقیقات خود انجام دادند. از تامپسون و دیگران - - 1975، مقالهای به چاپ رسید که قابلیت مغناطیسی کانیهای دریاچه نگه در ایرلند شمالی را بیان کرد.
آلمکویست - جاکوپسن و دیگران - 1992 - ، در این مورد یک تحقیق چند مرحلهای شامل اندازهگیرهای مغناطیسی برای مشخص کردن بهتر تغییرات لیتولوژی قابل مشاهده در دریاچههای کوچک مینسوتا انجام داده است. گیس و بانرجی - 1997 - ، تجزیه و تحلیلهای مغناطیسی سنگی را با گزارش گرده یک دریاچه آتشفشانی در جنوب الی نویز مقایسه کردند.
کنلی - 1998 - ، سیلیکا بیوژنیک برای نمونههای حاصل از تالاب کیمبل و دریاچه شارکی را مورد بررسی قرار داد. پرایس و دیگران - 2000 - ، سنسنجی ترمولومینسنس را برای تعیین زمان رسوب در استرالیا انجام دادند. برگر و ویلیام - 2003 - ، روش تومولومینسنس را برای سنسنجی افق آلی در خاک مدفون در کنیا را مورد بررسی قرار دادند.
کویکرت و دیگران - 2003 - ، درغنا ترمولومینسنس حرارتی و نوری را در سن-سنجی رسوبات مختلف و همچنین برای سرعت رسوبزایی بهکار گرفتند. شایان - - 1383، شواهد ژئومورفولوژیکی در سن سنجی زمین لغزه بزرگ سیمره را بررسی کرده است. وحدتی - 1385 - ، در فصل اول برنامه بررسی باستانشناختی شهرستان پلدختر، منطقه را بررسی کرد. شاهکرمی و دیگران 1387 - - ، تفسیر تغییرات تراز آب دریای خزر با استفاده از دادههای پذیرفتاری مغناطیسی را انجام دادند.
کوهپیما و دیگران - 1388 - ، کارایی خصوصیات مغناطیسی خاک در تفکیک منابع تولید رسوب را بررسی کردند و از دو پارامتر قابلیت مغناطیسی بسامد کم و قابلیت مغناطیسی وابسته به بسامد که کارایی آنها درتحقیقات قبلی تأیید شده است.
معینی و دیگران - 1388 - ، در تحقیقی سن دقیق پادگانههای دوره کواترنر را برای اولین بار گزارش کردند و از روش ترمولومینسنس برای سنسنجی حوضه آبخیز طالقان در 100 کیلومتری شمال غرب تهران استفاده کردند. بهاروند و دیگران - 1388 - ، زمین لغزش سیمره و نقش آن در تغییرات زیست محیطی و ژئومورفولوژیکی منطقه پلدختر را بررسی کردند. شاهرخوندی و دیگران - 1389 - ، به بررسی زمین لغزشهای منطقه جنوب پلدختر به ویژه سیمره پرداخته اند.
مردای و اسپهبد - 1390 - ، بهبررسی هیدروژئولوژی دشت جایدر به منظور تعیین خصوصیات هیدرودینامیکی سفره آب زیرزمینی پرداختهاند. ایزدی و انتظاری - 1392 - ، باتوجه به اهمیت زمین لغزش به بررسی این پدیده در ایران پرداختند. باتوجه به بررسیهایی که انجام دادند. مقصودی و دیگران - 1393 - ، تغییرات محیطی بعد از رخداد زمین لغزش کبیرکوه و تأثیر آن در شکلگیری محوطههای باستانی محدوده دریاچه جایدر را بررسی کردند.
شرفی و دیگران - 1394 - ، رخداد زمین لغزش سیمره و شکلگیری وسیعترین و پایدارترین دریاچههای سدی دنیا در زاگرس مرکزی را مورد بررسی قرار دادند. دریاچه جایدر در جنوب غربی استان لرستان در شهرستان پلدختر در حوضه کشکان واقع شده است. شهر پلدختر در محدوده این دریاچه قرار دارد و جاده خرم آباد- اندیمشک از محدوده دریاچه عبور مینماید. از نظر منشا تشکیل جزء دریاچههای سدی و در نتیجه وقوع زمین لغزش بزرگ سیمره و مسدود شدن مسیر رودخانه کشکان شکل گرفته است. اهداف حاصل از این تحقیق شناسایی تغییرات محیطی دریاچه باستانی جایدر، تعیین تاریخ شکلگیری دریاچه جایدر، شناخت تأثیر زمین لغزش سیمره در تشکیل دریاچه جایدر در پلدختر و بررسی ارتباط شکلگیری دریاچه جایدر با رخداد زمین لغزش سیمره می باشند.
مواد و روش
محدوده مورد مطالعه، بین استانهای لرستان و ایلام در زون 38 شمالی و بین طول جغرافیای 47 12 تا 47 31 شرقی و عرض جغرافیایی 33 04 تا 33 18 شمالی واقع شده است. دشت جایدر با مساحتی بالغ بر 3700 هکتار در جنوب و جنوب شرقی شهرستان پلدختر در استان لرستان واقع شده است - شکل های شماره . - 3-1
شکل 1و-2 موقعیت جغرافیایی دریاچه جایدر
شکل-3 شمایی از زمینریختشناسی دشت جایدر
تعیین مرز و وسعت دریاچه جایدر
با توجه به مشاهده داغ آب دریاچه در ارتفاع حدود 670 متری و ارتفاع توده لغزشی - حدود 800 متر - ، منحنی تراز 700 متر بهعنوان بالاترین ارتفاع سطح آب در دریاچه اولیه سیمره در نظر گرفته شده است - شکل. - 4 مساحت دریاچه اولیه 332 کیلومتر مربع و عمق متوسط آن حدود 130 متر بوده است. بنابراین حجم دریاچه حدود 21 میلیارد متر مکعب برآورد شده است - شرفی وهمکاران، . - 1394 حجم و وسعت دریاچه سیمره در مقایسه با دیگر دریاچههای سدی دنیا، بیانگر این است که دریاچه سیمره وسیعترین دریاچه سدی شناخته شده در جهان میباشد.
شکل -4 محدوده دریاچه سیمره براساس منحنی 700 متر و گسترش آن از پشت توده لغزشی تا لومار
رخداد زمین لغزش سیمره باعث تغییرات متفاوتتری در دره کشکان شده است. زیرا علاوهبر مسدود نمودن مسیر قبلی و تغییر مسیر رودخانه کشکان، باعث تشکیل یک مرحلهای دریاچه جایدر که هم زمان با رخداد زمین لغزش و مرحله اول تشکیل دریاچه سیمره بوده، نیز شده است.
