بخشی از مقاله
چکیده
امروزه نیاز به استفاده بهینه از اراضی کشاورزی به علت افزایش سریع جمعیت بیش از پیش احساس می گردد. علی رغم وسعت زیاد کشورمان به علت محدودیت هایی مانند کوهستانی بودن، شوری خاک و ... سطح اراضی قابل کشت بسیار محدود بوده و برای نیل به خودکفایی در محصولات کشاورزی لازم است همراه با کنترل جمعیت، میزان عملکرد در واحد سطح افزایش یابد.یکی از این راه های افزایش تولید در واحد سطح و یا به عبارت دیگر استفاده بهینه از اراضی، شناسایی ظرفیت تولید هر زمین و انتخاب نوع کاربری متناسب با آن ظرفیت تولید است.
در این روش عملکرد بدون در نظر گرفتن هر نوع محدودیتی از جمله محدودیت های آب، خاک و مدیریت محاسبه می شود. یکی از ابزار های بسیار مهم و کاربردی جهت استفاده بهینه از منابع خاک روش های گوناگون ارزیابی اراضی و تعیین قابلیت و استعداد اراضی می باشد.یکی از این روش ها تخمین پتانسیل عملکرد محصول در شرایط ایده آل و بهینه است.
در این روش عملکرد بدون در نظر گرفتن هر نوع محدودیتی از جمله محدودیت های آب، خاک و مدیریت محاسبه می شود. در این پژوهش تولید خالص بیوماس - Bn - و پتانسیل عملکرد - Y - محصول یونجه برای اراضی دشت جایدر واقع درشهرستان پلدختر استان لرستان با استفاده از داده های هواشناسی ایستگاه سینوپتیک پلدختر تخمین زده شد.
نتایج حاصل میزان عملکرد برای محصول یونجه را بدون وجود محدودیت های خاک، آب و مدیریت برابر با 9 تن و 203 کیلوگرم در هکتار ماده خشک و 16 تن و 565 کیلوگرم در هکتار ماده مرطوب نشان داد که این مقدار چندین برابر عملکرد برداشت شده یونجه در این منطقه است . از این رو می توان نتیجه گرفت با اعمال مدیریت های صحیح و بر طرف نمودن محدودیت های آب و خاک می توان تا حدودی به این عملکرد مطلوب نزدیک شد.عملکرد محاسبه شده دید مناسبی جهت رفع محدودیت های موجود و اتخاذ سیاست های مناسب جهت بهبود هر چه بیشتر عملکرد و افزایش آن فراهم می آورد.
.1 مقدمه
رشدجمعیت و تأمین غذا از اهداف قدیمی بشر بوده و در حال حاضر نیز افزایش جمعیت وتأمین مواد غذایی دو مسئله عمده دنیا تلقی شده و بایستی بین این دو مقوله توازن برقرار باشد تا مشکل امنیت غذایی پیش نیاید . با گسترش شاخه های مختلف علوم خاک و ایجاد نرم افزارهای متنوع،راهکارهایی برای ارزیابی در مقیاس ناحیه ای با صرف هزینه و زمان کمتر و دقّت بیشتر جهت برنامه ریزی استفاده بهینه از اراضی ارائه شده است که پایه منطقی این برنامه ریزی با مطالعات ارزیابی اراضی و تعیین ارزش آنها برای اهداف خاص فراهم می گردد
چالش عمده برنامه ریزی استفاده از اراضی، حفظ پتانسیل بیوفیزیکی اراضی و خاک و در عین حال متنوع نمودن استفاده های کشاورزی و جلوگیری از تخریب محیط و توسعه نظام های پایدار است - گاس. - 1993 به منظور جلوگیری از تخریب بیشتر منابع طبیعی باید استعداد و تناسب آنها برای بهره وری خاصی در دستور کار مدیران بخش کشاورزی قرار گیرد. از این رو برنامه ریزی جهت استفاده بهینه از این منابع با ارزش امری ضروری می باشد. برنامه ریزی های صورت گرفته باید بر پایه شناخت و درک صحیح از منابع و همچنین قابلیت های آنها استوار باشد
یک پروژه خاکشناسی زمانی موثر و کاربردی است که علاوه بر تعیین نوع و ویژگی های خاک در قالب نقشه های موضوعی مختلف بتواند الگوی مناسب کشت را پیشنهاد داده و میزان تولید هر محصول را تخمین زند تا با استناد به این اطلاعات برنامه ریزی های مدیریتی صحیح اعمال گردد. از این رو ارزیابی اراضی و روش های مختلف تخمین عملکرد محصولات از اهمیت ویژه ای بر خوردار است. ارزیابی اراضی تعیین عکس العمل زمین برای مواقعی است که این زمین برای اهداف مشخصی به کار می رود
پژوهش های زیادی در رابطه با ارزیابی کمی و کیفی تناسب اراضی و تعیین قابلیت اراضی صورت گرفته است که از جمله آنها می توان به کلاس بندی کیفی اراضی ایستگاه تحقیقات خواجه در دشت ارزوئیه کرمان برای محصولات گندم، جو ، یونجه و گلرنگ به روش پارامتریک توسط ملکیان و جعفر زاده - - 2009 ، ارزیابی کمی و کیفی تناسب اراضی در آب گتوند برای محصولات گندم و سیب زمینی توسط یزدانی چمزینی و همکاران - - 2009، ارزیابی اراضی برای چغندر قند به دو روش پارامتریک و فازی در دشت سیلاخور لرستان توسط سهرابی - - 2003 اشاره نمود.
محاسبه پتانسیل تابشی -حرارتی با استفاده از مدل فائو امکان تخمین تولید بیوماس با استفاده از اطلاعات مربوط به اقلیم و گیاه را فراهم می سازد. تولید پیش بینی شده از تاثیر محدودیت های خاک، آب و مدیریت بر پتانسیل تابشی-گرمایی حاصل می شود - گیوی، . - 2000 این روش دارای فرضیات ساده ای می باشد که این امکان را فراهم می سازد ته به صورت ساده مقدار بیوماس و عملکرد اقتصادی بسیاری از محصولات یکساله را که عاری از آفات و بیماری ها بوده و از نظر آب و مواد غذایی در شرایط مطلوبی قرار دارند تخمین زد - سایس و همکاران، . - 1991 سید جلالی - - 2000، پتانسیل تولید و تناسب اراضی را برای گندم دیم و آبی در اراضی میان اب شوشتر محاسبه نمود. گیوی - 2000 - ، با استفاده از مدل فائو تولید گندم، جو، برنج، سیب زمینی و یونجه را در اراضی فلاورجان اصفهان محاسبه نمود.
یونجه - Medicago sativa - احتمالا اولین گیاهی است که در ماقبل تاریخ جهت تولید علوفه کشت شده است . عده ای مبدا یونجه را بین النهرین میدانند و معتقدند که این گیاه از آنجا به عربستان و سپس به منطقه مدیترانه منتشر شده است . . یونجه به خاکهای عمیق و حاصلخیز که دارای مقدار کافی کلسیم باشند احتیاج دارد و در خاکهای سنگین و یا خاکهای سنگین و یا خاکهائی که دارای pH کم هستند رشد خوبی ندارد . یونجه گیاهی دائمی و دارای یک ریشه اصلی و قوی میباشد که این ریشه میتواند تا عمق 300 تا 250 سانتیمتری خاک نفوذ کند . در شرایط فاریاب 1/3سیستم ریشه آن ، در عمق تا 15 سانتیمتری و 70 درصد در عمق تا 60 سانتیمتری خاک قرار دارد
هدف از این پژوهش تخمین تولید خالص بیوماس و در نتیجه پتانسیل تولید برای محصول یونجه در دشت جایدر - پلدختر - بدون در نظر داشتن محدودیت خاک، آب و مدیریت به منظور آگاهی از قابلیت تولید این اراضی و تلاش و برنامه ریزی در جهت نیل به حداکثر میزان ممکن در عملکرد یونجه در منطقه مورد مطالعه است.
.2 مواد و روش .1-2 موقعیت منطقه مورد مطالعه و داده های استفاده شده
منطقه مورد مطالعه موسوم به جایدر به مساحت 3864هکتار می باشد که عمدتا در غرب و جنوب غرب شهرستان پلدختر واقع در استان لرستان گسترش دارد . این منطقه که بین 47 درجه و 37 دقیقه تا 47 درجه و 44 درجه طول شرقی و 33 درجه و 6 دقیقه تا 33 درجه و 10 دقیقه عرض شمالی واقع شده است. منطقه مورد مطالعه از نظر اقلیمی در زمره مناطق بیابانی نیمه گرم محسوب میشود و دارای زمستان های ملایم و مرطوب و تابستان های طولانی ، گرم و خشک می باشد . متوسط درجه حرارت سالیانه 22/6 درجه سانتیگراد ، تبخیر سالیانه حدود 2800 میلیمتر و میزان بارندگی بالغ بر 360 میلیمتر می باشد . متوسط حداکثر درجه حرارت 27/2 درجه سانتیگراد و متوسط حداقل درجه حرارت 16/5 درجه سانتیگراد است . حداکثر میزان بارندگی و حداقل درجه حرارت طبق گزارش ایستگاه مذکور در ماه های آذر و دی است.
-2-2 خصوصیات گیاه یونجه
یونجه - Medicago sativa - احتمالا اولین گیاهی است که در ماقبل تاریخ جهت تولید علوفه کشت شده است . عده ای مبدا یونجه را بین النهرین میدانند و معتقدند که این گیاه از آنجا به عربستان و سپس به منطقه مدیترانه منتشر شده است . این گیاه در شرایط نامساعد به حالت رکود می رود و به این ترتیب به درجه حرارتهای بسیار سرد و گرم مقاوم میشود . در مناطق خشک با زمستانهای ملایم ، یونجه در طول زمستان به رشد خود ادامه میدهد ولی میزان رشد آن کاهش میابد . در طول ماههای گرم تابستان ، رشد رویشی آن محدود میگردد . بنابرین درجه حرارت تا حد زیادی طول دوره رشد ، میزان رشد و بلاخره مقدار تولید گیاه را مشخص میکند .
یونجه به خاکهای عمیق و حاصلخیز که دارای مقدار کافی کلسیم باشند احتیاج دارد و در خاکهای سنگین و یا خاکهای سنگین و یا خاکهائی که دارای pH کم هستند رشد خوبی ندارد . گیاه جوان یونجه به شوری خاک حساس است و بنابرین استقرار گیاه در چنین شرایطی بسیار مشگل است . گیاه کامل دارای مقاومت نسبتا خوبی به شوری است و میتواند تا 0/03 درصد کربنات سدیم را تحمل نماید . یونجه گیاهی دائمی و دارای یک ریشه اصلی و قوی میباشد که این ریشه میتواند تا عمق 300 تا 250 سانتیمتری خاک نفوذ کند . در شرایط فاریاب 1/3سیستم ریشه آن ، در عمق تا 15 سانتیمتری و 70 درصد در عمق تا 60 سانتیمتری خاک قرار دارد . - نورمحمدی و سیادت، . - 1386
.3محاسبات
به منظور تعیین پتانسیل تولید برنج در منطقه مورد مطالعه از روش پتانسیل تولید حرارتی-تابشی استفاده شد. این مدل تولید خالص گیاه زنده و عملکرد محصول را برای بهترین واریته در شرایط مطلوب از نظر آب، مواد غذایی و در شرایط کنترل آفات و بیماری ها برآورد می کند. برای محاسبه ی تولید بیوماس خالص از رابطه ی 1 استفاده می شود
در رابطه Bn 1 مقدار تولید خالص بیوماس - بر حسب کیلو گرم در هکتار - ، ct ضریب تنفسی است که از رابطه 2 بدست می آید.bgm حد اکثر میزان تولید ناخالص بیوماس - کیلوگرم CH2O در هکتار در ساعت - ، KLAI فاکتور تصحیح برای LAI<5m2/m2، L تعداد روز های لازم برای رسیدن محصول می باشد.
C30 ضریب تنفسی برای گیاهان غیر لگوم برابر با 0/0108 است، t متوسط درجه حرارت بر حسب یانتی گراد. تولید محصول از رابطه 3 محاسبه گردید.
در رابطه 3 ، Y تولید محصول - کیلوگرم در هکتار - و HI شاخص برداشت می باشد.
.5 تایج و بحث
نتایج محاسبات انجام شده جهت تخمین میزان تولید خالص بیوماس و پتانسیل تولید به صورت خلاصه در جدول شماره 1 آمده است.
جدول .1 تخمین ضرایب پتانسیل عملکرد یونجه در اراضی جایدر به روش فائو
