بخشی از مقاله
چکیده
یکی از این راه های افزایش تولید در واحد سطح شناسایی ظرفیت تولید هر زمین و انتخاب نوع کاربری متناسب با آن ظرفیت تولید است. در این پژوهش تولید خالص بیوماس - Bn - و پتانسیل عملکرد - Y - محصول برنج برای اراضی دشت جایدر واقع درشهرستان پلدختر استان لرستان با استفاده از داده های هواشناسی ایستگاه سینوپتیک پلدختر تخمین زده شد.
نتایج حاصل میزان عملکرد برای محصول برنج را بدون وجود محدودیت های خاک ، آب و مدیریت برابر با 8 تن و 469 کیلوگرم در هکتار ماده خشک و 9 تن و 654 کیلوگرم در هکتار ماده مرطوب نشان داد که این مقدار چندین برابر عملکرد برداشت شده برنج در این منطقه است. از این رو می توان نتیجه گرفت با اعمال مدیریت های صحیح و بر طرف نمودن محدودیت های آب و خاک می توان تا حدودی به این عملکرد مطلوب نزدیک شد.
مقدمه
رشدجمعیت و تأمین غذا از اهداف قدیمی بشر بوده و در حال حاضر نیز افزایش جمعیت وتأمین مواد غذایی دو مسئله عمده دنیا تلقی شده و بایستی بین این دو مقوله توازن برقرار باشد تا مشکل امنیت غذایی پیش نیاید . با گسترش شاخه های مختلف علوم خاک و ایجاد نرم افزارهای متنوع، راهکارهایی برای ارزیابی در مقیاس ناحیه ای با صرف هزینه و زمان کمتر ودقّت بیشتر جهت برنامه ریزی استفاده بهینه از اراضی ارائه شده است که پایه منطقی این برنامه ریزی با مطالعات ارزیابی اراضی و تعیین ارزش آنها برای اهداف خاص فراهم می گردد
چالش عمده برنامه ریزی استفاده از اراضی، حفظ پتانسیل بیوفیزیکی اراضی و خاک و در عین حال متنوع نمودن استفاده های کشاورزی و جلوگیری از تخریب محیط و توسعه نظام های پایدار است
به منظور جلوگیری از تخریب بیشتر منابع طبیعی باید استعداد و تناسب آنها برای بهره وری خاصی در دستور کار مدیران بخش کشاورزی قرار گیرد
از این رو برنامه ریزی جهت استفاده بهینه از این منابع با ارزش امری ضروری می باشد. برنامه ریزی های صورت گرفته باید بر پایه شناخت و درک صحیح از منابع و همچنین قابلیت های آنها استوار باشد
یک پروژه خاکشناسی زمانی موثر و کاربردی است که علاوه بر تعیین نوع و ویژگی های خاک در قالب نقشه های موضوعی مختلف بتواند الگوی مناسب کشت را پیشنهاد داده و میزان تولید هر محصول را تخمین زند تا با استناد به این اطلاعات برنامه ریزی های مدیریتی صحیح اعمال گردد
از این رو ارزیابی اراضی و روش های مختلف تخمین عملکرد محصولات از اهمیت ویژه ای بر خوردار است. ارزیابی اراضی تعیین عکس العمل زمین برای مواقعی است که این زمین برای اهداف مشخصی به کار می رود
پژوهش های زیادی در رابطه با ارزیابی کمی و کیفی تناسب اراضی و تعیین قابلیت اراضی صورت گرفته است که از جمله آنها می توان به کلاس بندی کیفی اراضی ایستگاه تحقیقات خواجه در دشت ارزوئیه کرمان برای محصولات گندم، جو ، یونجه و گلرنگ به روش پارامتریک توسط ملکیان و جعفر زاده - - 2009 ، ارزیابی کمی و کیفی تناسب اراضی در آب گتوند برای محصولات گندم و سیب زمینی توسط یزدانی چمزینی و همکاران - - 2009، ارزیابی اراضی برای چغندر قند به دو روش پارامتریک و فازی در دشت سیلاخور لرستان توسط سهرابی - - 2003 اشاره نمود.
محاسبه پتانسیل تابشی -حرارتی با استفاده از مدل فائو امکان تخمین تولید بیوماس با استفاده از اطلاعات مربوط به اقلیم و گیاه را فراهم می سازد. تولید پیش بینی شده از تاثیر محدودیت های خاک، آب و مدیریت بر پتانسیل تابشی-گرمایی حاصل می شود
این روش دارای فرضیات ساده ای می باشد که این امکان را فراهم می سازد ته به صورت ساده مقدار بیوماس و عملکرد اقتصادی بسیاری از محصولات یکساله را که عاری از آفات و بیماری ها بوده و از نظر آب و مواد غذایی در شرایط مطلوبی قرار دارند تخمین زد ، پتانسیل تولید و تناسب اراضی را برای گندم دیم و آبی در اراضی میان اب شوشتر محاسبه نمود.
گیوی - 2000 - ، با استفاده از مدل فائو تولید گندم، جو، برنج، سیب زمینی و یونجه را در اراضی فلاورجان اصفهان محاسبه نمود.
کشت برنج که امروزه در تغذیه صدها میلیون انسان در سرتاسر جهان نقش مهمی را عهده دار است در چین و هندوستان سابقه هفت هزار ساله دارد . 90 درصد کل تولید برنج از آسیاست و تمدن های این ناحیه از جهان پیوندهای عمیقی با برنج دارند. دانه برنج که در تغذیه انسان مورد استفاده قرار می گیرد دارای حدود 7/7 درصد پروتئین ، 75/2 درصد مواد غیر ازته، 0/4 درصد چربی ، 2/2 درصد سلولز و 0/5 خاکستر می باشد. قابلیت هضم برنج به مراتب بیش از سیب زمینی ، نان چاودار و گندم، شیر و سایر محصولات غذایی است.
از نظر ارزش غذایی و میزان کالری تولیدی، برنج بر اکثر مواد غذایی مورد مصرف انسان برتری دارد . کشت برنج بجز در مناطق گرمسیری مرطوب ، در مناطق نیمه خشک نیز مرسوم است . - نورمحمدی و سیادت، . - 1386 هدف از این پژوهش تخمین تولید خالص بیوماس و در نتیجه پتانسیل تولید برای محصول برنج در دشت جایدر - پلدختر - بدون در نظر داشتن محدودیت خاک، آب و مدیریت به منظور آگاهی از قابلیت تولید این اراضی و تلاش و برنامه ریزی در جهت نیل به حداکثر میزان ممکن در عملکرد برنج در منطقه مورد مطالعه است.
مواد و روش ها
.1-2 موقعیت منطقه مورد مطالعه و داده های استفاده شده منطقه مورد مطالعه موسوم به جایدر به مساحت 3864هکتار می باشد که عمدتا در غرب و جنوب غرب شهرستان پلدختر واقع در استان لرستان گسترش دارد . این منطقه که بین 47 درجه و 37 دقیقه تا 47 درجه و 44 درجه طول شرقی و 33 درجه و 6 دقیقه تا 33 درجه و 10 دقیقه عرض شمالی واقع شده است. منطقه مورد مطالعه از نظر اقلیمی در زمره مناطق بیابانی نیمه گرم محسوب میشود و دارای زمستان های ملایم و مرطوب و تابستان های طولانی ، گرم و خشک می باشد . متوسط درجه حرارت سالیانه 22/6 درجه سانتیگراد ، تبخیر سالیانه حدود 2800میلیمتر و میزان بارندگی بالغ بر 360 میلیمتر می باشد
متوسط حداکثر درجه حرارت 27/2 درجه سانتیگراد و متوسط حداقل درجه حرارت 16/5 درجه سانتیگراد است . حداکثر میزان بارندگی و حداقل درجه حرارت طبق گزارش ایستگاه مذکور در ماه های آذر و دی است.
.2-2 خصوصیات گیاه برنج
برنج متعلق به خانواده - Gramineae - Poaceae و قبیله Oryzeae است. از خصوصیات آن این است که سنبله ها به طور انفرادی و با فاصله کم روی پانیکل قرار گرفته اند .هر سنبلچه شامل یک عدد گلچه بارور است و هر گلچه دارای دو گلوم کوتاه می باشد. جنس اوریزا که به عنوان گیاه زراعی مورد کشت و کار قرار می گیرد دیپلوئید - 2n=24 - بوده و دارای شش پرچم است.
برنج به عنوان یک گیاه یکساله زراعی شناخته شده است . برنج در محیط های بسیار متنوع، از 50 درجه عرض شمالی تا 40 درجه عرض جنوبی در زمین هایی از زیر سطح دریا گرفته تا بیش از 2500 متر از سطح دریا مورد کشت و کار قرار می گیرد. کشت برنج که امروزه در تغذیه صدها میلیون انسان در سرتاسر جهان نقش مهمی را عهده دار است در چین و هندوستان سابقه هفت هزار ساله دارد . 90 درصد کل تولید برنج از آسیاست و تمدن های این ناحیه از جهان پیوندهای عمیقی با برنج دارند.
دانه برنج که در تغذیه انسان مورد استفاده قرار می گیرد دارای حدود 7/7 درصد پروتئین ، 75/2 درصد مواد غیر ازته، 0/4 درصد چربی ، 2/2 درصد سلولز و 0/5 خاکستر می باشد. قابلیت هضم برنج به مراتب بیش از سیب زمینی ، نان چاودار و گندم، شیر و سایر محصولات غذایی است. از نظر ارزش غذایی و میزان کالری تولیدی، برنج بر اکثر مواد غذایی مورد مصرف انسان برتری دارد . کشت برنج بجز در مناطق گرمسیری مرطوب، در مناطق نیمه خشک نیز مرسوم است
محاسبات
به منظور تعیین پتانسیل تولید برنج در منطقه مورد مطالعه از روش پتانسیل تولید حرارتی- تابشی استفاده شد. این مدل تولید خالص گیاه زنده و عملکرد محصول را برای بهترین واریته در شرایط مطلوب از نظر آب، مواد غذایی و در شرایط کنترل آفات و بیماری ها برآورد می کند. برای محاسبه ی تولید بیوماس خالص از رابطه ی 1 استفاده می شود
در رابطه Bn 1 مقدار تولید خالص بیوماس - بر حسب کیلو گرم در هکتار - ، ct ضریب تنفسی است که از رابطه 2 بدست می آید. bgm حد اکثر میزان تولید ناخالص بیوماس - کیلوگرم CH2O در هکتار در ساعت - ، KLAI فاکتور تصحیح برای LAI<5m2/m2، L تعداد روز های لازم برای رسیدن محصول می باشد.
C30 ضریب تنفسی برای گیاهان غیر لگوم برابر با 0/0108 است، t متوسط درجه حرارت بر حسب یانتی گراد. تولید محصول از رابطه 3 محاسبه گردید.
در رابطه 3 ، Y تولید محصول - کیلوگرم در هکتار - و HI شاخص برداشت می باشد.
نتایج و بحث
نتایج محاسبات انجام شده جهت تخمین میزان تولید خالص بیوماس و پتانسیل تولید به صورت خلاصه در جدول شماره 1 آمده است.
همانگونه که جدول شماره 1 نشان می دهد میزان عملکرد برای محصول برنج در اراضی دشت جایدر بدون وجود محدودیت های خاک، آب و مدیریت برابر با8 تن و 469 کیلوگرم در هکتار ماده خشک و9 تن و 654 کیلوگرم در هکتار ماده مرطوب است که این مقدار چندین برابر عملکرد برداشت شده برنج در این مناطق است. از این رو می توان نتیجه گرفت با اعمال مدیریت های صحیح و بر طرف نمودن محدودیت های آب و خاک می توان تا حدودی به این عملکرد مطلوب نزدیک شد.
