بخشی از مقاله
چکیده:
این تحقیق به منظور تعیین مناسب ترین فاصله ایزولاسیون در مزارع تکثیر بذر پنبه در مدت دو سال زراعی ودر مرکز تحقیقات کشاورزي مغان اجرا گردید. در این تحقیق رقم زراعی منطقه - مهر - به عنوان رقم پایه مادري - تلقیح شونده - و دو ژنوتیپ اکرا برگ قرمز - داراي صفت مارکر رنگ قرمز و برگ اکرا - و ژنوتیپ برگ پهن برگ قرمز - داري صفت مارکر غالب رنگ قرمز - به عنوان پایه پدري - تلقیح کننده - در نظر گرفته شدند. فواصل ایزولاسیون ارقام مارکر از هر دو طرف با والد مادري به شرح ذیل کاشت شدند: 80 سانتی متر، 160 سانتی متر، 240 سانتی متر، 320 سانتی متر، 4 متر، 8 متر، 16 متر و 30/4 متربودند.
در سال دوم بذور بدست آمده از ارقام تجاري کشت شده وسپس تعداد کل بوته ها و بوته هاي دگرگشن شده شمارش شد و در نهایت درصد دگرگشنی براي فواصل مختلف ایزولاسیون محاسبه گردید. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده هاي آماري و مقایسه میانگین نشان داد که در هر دو مارکر، تا فاصله ایزولاسیون 80 سانتیمتري بالاترین دگرگشنی داشته و از طرف دیگر بعد از 4 متر فاصله ایزولاسیون میزان دگرگشنی به شدت کاهش می یابد و به حد صفر رسیده بنابراین به نظر می رسد اعمال فاصله ایزولاسیون 4-5 متر در تولید بذر این گیاه کافی باشد.
مقدمه و بررسی منابع :
پنبه گیاهی است خودگشن که به علت فرم گل، جمعیت حشرات و شرایط اقلیمی، درصد متفاوتی دگرگشنی دارد که بین صفر تا بیست درصد گزارش شده است و مهمترین عامل دگرگشنی پنبه حشرات خصوصا زنبورها می باشند. دگرگشنی یکی از عوامل اصلی است که خلوص ارقام مورد کشت را کاهش داده و استفاده از نتاج پروژه هاي اصلاحی و تحقیقاتی خصوصا سلکسیونها را دچار مشکل می سازد. لذا یکی از تحقیقات پایه اي و کاربردي پنبه آگاهی از میزان دگرگشنی طبیعی در فواصل مختلف کاشت می باشد. فرض اصلی این تحقیق آن است که در فواصل کم تر کاشت، درصد دگرگشنی در پنبه بیشتر می شود
کمیت و کیفیت بذر پنبه اهمیت بسیار زیادي در زراعت این گیاه دارد. یکی از عوامل اصلی کاهش کیفیت بذر و ناخالصی آن، وجوددگرگشنی طبیعی در پنبه است که در خلوص ارقام مورد کشت اهمیت زیادي دارد.
پنبه هاي زراعی عموما خودگرده افشان هستند به همراه مقداري دگرگرده افشانی که در مکانهاي مختلف، متفاوت است.
زنبورهاي جنس هاي مختلف به همراه جنس کأتعپB که مهمترین آنها می باشد به عنوان حاملان گرده در پنبه شناخته می شوند. زنبورهاي کندو در دگرگرده افشانی پنبه به طور موفقیت آمیزي مورد استفاده قرار می گیرند
اومبک و همکاران گزارش کرده اند که دگرگرده افشانی5 تا کمتر از یک درصد در 7 متر فاصله بین مزارع پنبه وجود داشت
وان دیناز و همکاران - 5 - گزارش کردند که انتقال ژن بستگی به جهت منبع گرده دهنده داشته و با افزایش فاصله،
مقدار آلوگامی کمتر شد. مقدار گرده افشانی در 0/3 متر برابر با 7/65 درصد و در فاصله 9 متر به یک درصد رسید.
مواد و روش ها:
در این تحقیق رقم زراعی منطقه به عنوان رقم پایه مادري - تلقیح شونده - و دو ژنوتیپ اکرا برگ قرمز - داراي صفت مارکر رنگ قرمز و برگ اکرا - و ژنوتیپ برگ پهن برگ قرمز - داري صفت مارکر غالب رنگ قرمز - به عنوان پایه پدري در نظر گرفته شدند. رقم مورد استفاده به عنوان پایه مادري در مغان، رقم مهر بوده است.
فواصل ایزولاسیون ارقام مارکر از هر دو طرف با والد مادري شامل: 80 سانتی متر، 160 سانتی متر، 240 سانتی متر، 320 سانتی متر، 4 متر، 8 متر، 16 متر و 30/4 متردر نظر گرفته شدند.
وش هاي پنبه والد مادري - ارقام تجاري - به طور جداگانه برداشت شده و بر روي کیسه هاي آن فاصله ایزولاسیون و اسم رقم مارکر - اکرا برگ قرمز و یا برگ پهن رنگ قرمز - درج و وشها به طور جداگانه جین زده شد و در سال دوم آزمایش در طرح بلوك کامل تصادفی در چهار تکرار و با تعداد خطوط هر کرت 4 خط 6 متري کشت گردید. تعداد کل بوته هاي هر کرت و تعداد بوته هاي غیر فرم - هیبرید طبیعی ذً - شمارش شده و در خاتمه درصد دگرگشنی در رقم هاي مختلف تجاري و اثرات اقلیمی بر درصد آلوگامی مورد آنالیز و تجزیه قرار گرفت.
نتایج و بحث:
مقایسه میانگین تیمارهاي مورد مطالعه - فاصله هاي ایزولاسیون - نشان داد تیمار فاصله ایزولاسیون 80 سانتیمتر با 2/96 درصد دگرگشنی در مارکر برگ پهن قرمز و تیمار80 سانتی متر و 160سانتی متر به ترتیب 1/147 و0/81 درصد دگرگشنی در مارکر اکرا برگ قرمز بالاترین میزان دگرگشنی داشت و از طرف دیگر بعد از 4متر فاصله ایزولاسیون، میزان دگرگشنی به شدت کاهش می یابد و به حد صفر رسید بنابراین به نظر می رسد اعمال فاصله ایزولاسیون 4-5 متر در تولید بذر این گیاه کافی باشد
مقایسه میانگین صفت درصد دگرگشنی در فواصل ایزولاسیون نشان داد در فواصل کم یعنی 80 سانتی متر و 160 سانتی متر درصد دگرگشنی به ترتیب 7/75 و 3/25 بدست آمد ولی در فواصل 240 و 320 سانتی متري بسیار جزئی و همچنین 4 و 8 و 16 و 30/4 متري درصد دگرگشنی صفر درصد بود که این نتایج، ایده بسیار مناسبی را براي اصلاحگر می دهد تا در تحقیقات خود با مدنظر قرار دادن این نتایج و با اطمینان کامل فاصله هاي ایزولاسیون را در مزارعی که محدودیت زمین دارد به راحتی اعمال نماید
با مشاهده جدول مقایسه میانگین اثر متقابل صفت درصد دگرگشنی مارکرها در فواصل ایزولاسیون، نتایج خوبی بدست آمد. به این معنا که در هر دو مارکر برگ پهن قرمز و برگ اکرا در فواصل ایزولاسیون 80 و 160 سانتیمتري دگرگشنی محاسبه شد ولی در بقیه فواصل ایزولاسیون در هر دو مارکر تقریبا وضعیت مشابهی بدست آمد و درصد دگرگشنی نزدیک به صفر و یا برابر با صفر برآورد گردید و این خود نشان دهنده این است که در هر شرایط میزان دگرگشنی متاثر از رقم نبوده و در فواصل ایزولاسیونی بیش از 160 سانتیمتر در حدود صفر درصد خواهد بود و محقق یا اصلاحگر براحتی و با داشتن این اطلاعات می تواند از فضاي مزرعه با مدیریت بهتر در برنامه هاي اصلاح از طریق سلکسیون استفاده نماید.
جدول مقایسه میانگین صفت درصد دگرگشنی مارکر A در فواصل ایزولاسیون
