بخشی از مقاله
چکیده:
ارزیابی کیفی آبهای زیرزمینی به منظور استفاده در صنعت، شرب و کشاورزی از اهمیت ویژهای برخوردار است. کیفیت آبهای زیرزمینی براساس مقدار و نوع مواد تشکیل دهنده شیمیایی، بیولوژیکی، مواد رسوبی و درجه حرارت آن تعیین میگردد. هدف از انجام این مطالعه ارزیابی کیفیت آب زیرزمینی دشت بشرویه برای استفاده در مصارف شرب است، در این مطالعه آب زیرزمینی دشت بشرویه براساس هفت پارامتر کلراید - - CL ، نسبت جذبی سدیم - - SAR، هدایت الکتریکی - - EC، سختی - TH - ، بیکربنات - - ، سولفات - - ، سدیم - - Na و کل جامدات حل شده - - TDS پهنه بندی شده است. سپس با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی AHP این عناصر مورد مقایسه گرفتهاند و در نهایت برای هر کدام از آنها وزنی در نظر گرفته شده است.
سپس هر کدام از پارامترها براساس مقدار آنها به پنج طبقه تقسیم شدهاند و طبقات نیز با استفاده از AHP مورد مقایسه قرار گرفتهاند و سپس وزن هرکدام از زیر مجموعهها به صورت نرمال در آمده و برای هرکدام از پارامترها با استفاده از نرم افزار GIS یک نقشه تهیه شده است و در نهایت نقشه نهایی از جمع کردن نقشههای هر کدام از پارامترها بدست آمدهاست و آب های زیرزمینی دشت به پنج طبقه بسیار خوب، خوب، متوسط، ضعیف و بسیار ضعیف برای استفاده شرب تقسیم شده است. دشت بشرویه که در شما غرب استان خراسان جنوبی واقع شده و باتوجه به نقشه های بدست آمده و باتوجه به اینکه شهر بشرویه در غرب آبخوان قرار دارد مناطق شمالی آبخوان از لحاظ شرب بهتر بوده و میزان املاح و همچنین شوری در مناطق شمالی کمتر بوده و در محدودهی قابل قبول استانداردهای بین المللی کیفیت آب شرب قرار دارد.
مقدمه
بخش اعظمی از کشور ایران به علت قرار گرفتن در ناحیه آب و هوایی خشک و نیمه خشک از میانگین بارش سالانه خیلی پایینی برخوردار است بنابراین به دلیل عدم دسترسی به آبهای سطحی در بخشهای زیادی از کشور آب زیر زمینی در تامین آب مصرفی در بخشهای کشاورزی، شرب و صنعت نقش اساسی دارد به طوری که براساس آخرین آمار، 55 درصد از نیاز کشور از آبهای زیرزمینی تامین میشود - صداقت،. - 1372 کیفیت آب زیرزمینی که براساس مقدار و نوع مواد تشکیل دهنده شیمیایی، بیولوژیکی، مواد رسوبی و درجه حرارت آن تعیین میگردد، از اهمیت ویژهای در تعیین مناسب بودن آن جهت مصارف خاص - به خصوص در آب شرب شهری - برخوردار است - توسلی،. - 1379 هدف از این مطالعه، استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS در برآورد آسیب پذیری آبخوان دشت بشرویه و تهیه نقشه های کیفی آب زیرزمینی میباشد تا براساس آن بتوان مدیریتهای لازم را برای تعیین منطقه مطلوب برای استفاده از آب شرب در محدوده منطقه مورد مطالعه اعمال کرد. استانداردهای متفاوتی برای بررسی کیفیت آب آشامیدنی وجود دارد که یکی از این استانداردها نمودار شولر می-باشد.
کل مواد جامد محلول مجاز برای آبهای آشامیدنی 500 میلی گرم در لیتر است - کندون 1،. - 1993 مقادیر بیشتر در پختن غذا و خوراک مشکل ایجاد میکند. برای شستشوی لباس و استفاده در دیگهای بخار نیز نباید باقیمانده تبخیر بیشتر از 300 میلی گرم در لیتر باشد.بدن انسان میتواند آبهای سخت تا 350 میلیگرم در لیتر را به راحتی و آبهای با سختی 500 میلیگرم در لیتر را نیز در صورت ضرورت برای مدت کوتاهی به مصرف رساند. میزان کلسیم موجود در آب آشامیدنی نباید از250 ppm بیشتر گردد. با توجه به استاندارد 1053 آب ، حداکثر مقدار مجاز سدیم 200 میلی گرم در لیتر است. نظر به اینکه بین یون منیزیم و سولفات از نظر تغییر طعم و امکان اختلال در هاضمه وجود دارد از این رو در شرایطی که مقدار منیزیم از 30 میلی گرم در لیتر تجاوز کند مقدار سولفات نباید بیش از 250 گرم در لیتر باشد.
با توجه مطالب ذکر شده، مطالعه دقیق کیفیت آب شرب و چگونگی بهتر استحصال از منابع آب زیر زمینی برای این هدف از اهمیت ویژهای برخوردار است.منطقه مورد مورد مطالعه براساس تقسیم بندی کشوری در استان خراسان جنوبی و شهر بشرویه و از نظر حوضه آبریز جزء حوضه آبریز رود کشف رود می باشد. بشرویه در موقعیت جغرافیایی مرکز کشور ، غرب ناحیه مرکزی خراسان جنوبی در 57 درجه تا 57 درجه و 59 دقیقه طول جغرافیائی از نصفالنهار مبدا و 33 درجه و 31 دقیقه تا 34 درجه و 54 دقیقه عرض جغرافیائی از خط استوا قرار گرفته است و از شمال به بخش دستگردان شهرستان طبس و بخش بجستان شهرستان گناباد، از جنوب به بخش دیهوک شهرستان طبس محدود می گردد شکل - 1 - موقعیت شهر بشرویه را در این حوضه نشان میدهد.
مواد و روشها:
برای تهیه نقشههای موقعیت شهری، از لایههای GIS و با استفاده از نرم افزار Google Earth و تعیین منطقه شهری استفاده گردید. موقعیت چاهها براساس مختصات نقطهای - - UTM هر یک از آنها اط شرکت آب منطقهای خراسان جنوبی تهیه شد که در شکل شماره - - 2 نشان داده شده است.
به منظور بررسی وضعیت کیفی منابع آب زیرزمینی در دشت بشرویه، از اطلاعات سال 1385 ، تعداد 19 نمونه کیفی آبهای زیرزمینی از شرکت آب منطقهای خراسان جنوبی استفاده گردید. ابتدا نقشههای حوضه آبریز و دشت بشرویه براساس پراکندگی چاهها و نقشه توپوگرافی در محیط GIS استخراج گردید . در مرحله اول پارامترهای مورد استفاده برای ارزیابی کیفیت آب توسط نرم افزار Expert Choice با هم مورد مقایسه قرار گرفتهاند و برای هرکدام از پارامترها وزنی در نظر گرفته شد، در مرحله بعد وزن هر کدام از زیر پارامترها نیز توسط نرمافزار Expert Choice برآورد گردید و سپس وزنهای زیر معیارها با توجه به وزن پارامترهای اصلی نرمال گردیدند.
سپس نقشهی هر کدام از پارامترها با توجه به وزنهای نرمال تهیه گردید و در مرحله آخر همهی نقشهها با هم جمع گردیده و نقشه نهایی تهیه گردید. تهیه نقشهها با نرم افزار GIS از طریق منحنیهای هم تغییر تک تک پارامترها با روش کریجینگ و مدل Exponential رسم گردید. در تحقیقات انجام شده نشان داده شد استفاده از ابزارهای زمین آمار مثل کریجینگ برای شبیهسازی متغیرهای کیفیت آب زیرزمینی بهتر است و نتیجهی مطلوبتری دارد - جاگر، . - 1990 سپس به بررسی روند تغییر پارامترهای مهم، براساس استاندارد شولر در سطح دشت پرداخته شد.
