بخشی از مقاله

چکیده

مناطق خشک و نیمهخشک در سراسر جهان به سبب عدم بارش و الگوهاي غیرقابل پیشبینی بارش با مشکل کمبود آب مواجه میباشند. براي مقابله با مشکل کمبود آب از هزاران سال قبل جمعآوري آب باران انجام شده است. در دهه اخیر، محققان از روشهاي مختلفی براي تعیین مکانهاي مناسب جمعآوري آب باران استفاده کردهاند. هدف از مقاله حاضر تعیین مکانهاي مناسب جمعآوري آب باران در حوزه آبخیز کن با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی - AHP -   در محیط GIS2 می باشد.

در ابتدا، عوامل مؤثر در مکان یابی جمعآوري آب باران مشخّص و لایه هاي اطّلاعاتی در محیط GIS وارد شدند. سپس وزندهی به معیارها با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی - AHP - صورت گرفت و با اضافه کردن وزنهاي بهدست آمده به لایه هاي اطّلاعاتی در محیط GIS، تحلیل مکان یابی انجام پذیرفت. در نهایت با تلفیق لایههاي اطّلاعاتی و وزنهاي بهدست آمده، نقشه مکانیابی حاصل شد. براساس نتایج بهدست آمده، 9 مکان جهت جمعآوري آب باران در این حوزه آبخیزکاملاً مناسب تشخیص داده شدند.

-1 مقدمه

کمبود بارش و بهدنبال ان کمبود آب یکی از مهمترین مشکلات مناطق خشک و نیمهخشک است. با توجه به فقدان یا کمبود پوشش گیاهی، در بیشتر این مناطق مشکل رواناب سطحی و سیلاب مناطق شهري را تهدید میکند. از طرفی افزایش بیرویه جمعیت و تقاضاي آب، کارشناسان و متخصصین را بر آن داشته است تا جهت رفع این مشکل چاره اندیشی کرده و به راهکارهاي نوینی روي آورند. یکی از روشهاي مقابله با مشکل کمآبی به ویژه در مناطق خشک جمعآوري و انتقال نزّولات جوي کنترل نشده و استفاده بهینه از آنها در مصارف مختلف از جمله کشاورزي، شرب، بهداشت و صنعتاست. با توجه به این موضوع تعیین مکانهاي مناسب جمعآوري آب باران از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و پرداختن به آن یکی از نیازهاي اساسی میباشد.

روشها و معیارهاي مختلفی جهت ارزیابی مکانهاي مناسب جمعآوري آب باران استفاده شده است. خاشعیسیوکی و همکاران [1] به منظور تعیین مکانهاي مناسب جمعآوري آب باران از تحلیل سلسله مراتبی - AHP - و GIS در حوزه آبخیز بیرجند استفاده کردند. معیارهاي مورد استفاده آنها جهت مکان یابی شامل: شیب، بارش، عمق و بافت خاك، شبکه آبراههها، فاصله از مناطق مسکونی، فاصله از زراعات آبی و دیم بود. لایههاي اطّلاعاتی مربوط به این عوامل در محیط GIS و با کمک نرمافزار Expert Choiceتهیه گردیدند. در نهایت هر کدام از این لایهها روي هم انداخته شدند و نقشه نهایی مکانهاي مناسب جمعآوري آب باران ایجاد گردید. براي نشان دادن استعداد این حوزه در تعیین مکان مناسب جمعآوري آب باران، نقشه به چهار کلاس ضعیف، متوسط، خوب و بسیار خوب در محیط GIS طبقه بندي گردید.

طی تحقیقی، با استفاده از فرآیندهاي تحلیل سلسله مراتبی - AHP - و و نرمافزار GIS به تعیین مکانهاي مناسب جمعآوري آب باران براي شرایط واقعی در شمال کشور پرو پرداخته شد. در این تحقیق نقشههاي بارش ، شیب، رواناب، کاربري اراضی، بافت و عمق خاك براي مکان یابی استفاده؛ وزن نقشه توسط مدل AHP تعیین و در محیط GIS ترکیب و نقشه مکانهاي مناسب جهت جمعآوري آب باران استخراج گردید. مکانهاي مناسب جمعآوري آب باران در چهار دسته بسیارخوب، خوب، متوسط و ضعیف در محیط GIS دستهبندي شدند

هدف از تحقیق حاضر یافتن مناسبترین مکان جهت جمعآوري آب باران با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی - AHP - در محیط GIS میباشد. در ابتدا، عوامل موثر در مکانیابی جمعآوري آب باران مشخّص گردیدند. لایههاي اطّلاعاتی در محیط GIS وارد شدند و سپس وزندهی به معیارها با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی - AHP - صورت گرفت. در پایان، با اضافه کردن وزنهاي بهدست آمده به لایههاي اطّلاعاتی در محیط GIS، تحلیل مکانیابی انجام پذیرفت.

-2 منطقه مورد مطالعه

منطقه مورد مطالعه، حوزه آبخیز کن واقع در استان تهران میباشد - شکل . - 1 حوزه آبخیز کن یکی از حوضههاي شمالی حوضه تهران است که موقعیت جغرافیایی این حوضه در حد فاصل طول جغرافیایی 51º 10' تا 51º 23' و عرض جغرافیایی 35º 45' تا 35º 58' قرار دارد. این حوضه با مساحت 216 کیلومتر مربع به 10 زیرحوزه کوچک به نامهاي امامزاده داود - ع - ، طالون، رندان، سنگان، کشار، سولقان، کن میانی، دوآب، هریاس و پاییندست سولقان تقسیم شده است.

آبراهه اصلی این حوضه، رودخانه کن-سولقان است که از سرشاخه امامزاده داود - ع - در غرب و سرشاخههاي رندان و طالون در شمال و شمال غربی حوزه از ارتفاعات البرز سرچشمه گرفته و در محل ایستگاه آبسنجی دوآب - کیگا - بهم پیوسته و رودخانه کن- سولقان را بوجود میآورد. سرشاخه سنگان در شرق، از ارتفاعات کوههاي چالناجی، کوه کرکو، کوه قدم چال سرچشمه گرفته و در بالادست سولقان به رودخانه کن -سولقان میپیوندد و سرشاخه کشار در شرق از کوههاي پهنه حصار و لیچه و سرشاخه هریاس در شرق حوزه، از کوههاي لیزان، دیمالیز و ولهی سرچشمه گرفته و در پاییندست روستاي سولقان به رودخانه اصلی میرسند و در محل پل اتوبان شهید همت از محدوده مطالعاتی طرح خارج میشود. ارتفاع متوسط حوزه 2370 متر از سطح دریا، شیب متوسط کل حوزه 52/5 درصد است.

شکل :1 موقعیت حوزه آبخیز کن در استان تهران

-3 روش تحقیق

اولین مرحله جهت انجام مکانیابی، مشخّص نمودن عوامل مؤثر در مکانیابی است. این عوامل با بررسیهاي انجام گرفته در میان کار هاي تحقیقاتی، دستورالعملهاي کمیته یکپارچهسازي توسعه پایدار[6] 1و سازمان خواربار و کشاورزي ملل متّحد2 [5]،که در این رابطه ارایه شده است و نیز استفاده از تجارب کارشناسان مشخّص گردیدند. معیار هاي بارش، شیب، جهت شیب، شبکه آبراهه، کاربري اراضی و گروه هیدرولوژیکی خاك به عنوان معیارهاي موثر در مکانیابی جمعآوري آب باران تعیین شدند.

پس از مشخّص نمودن معیارها، دادههاي مورد نظر از موسسه تحقیقات آب تهیه با توجه به اطّلاعات به دست آمده، لایه هاي اطّلاعاتی هر کدام از معیارها در محیط GIS تشکیل شدند. - شکل - 2 لایه ایجاد شده براي بارش را نشان میدهد که با استفاده از GISتهیه شده است.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید