بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر در پی بررسی پتانسیلها و چالشهای گردشگری شهرستان یاسوج به منظور تعیین راهبرد مناسب توسعه گردشگری با استفاده از روش ترکیبی SWOT و AHP بوده است. پژوهش مورد نظر در شهرستان یاسوج انجام گرفته است. این پژوهش به روش کیفی-کمی و با استفاده از ابزار مصاحبه- پرسشنامه انجام گرفت. پژوهش حاضر در دو مرحله انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کهگیلویه و بویراحمد، بودند
. در مرحله اول شناسایی نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصتهای گردشگری شهرستان به کمک الگوی SWOT مورد بررسی قرار گرفت. در مرحله دوم با استفاده از الگوی AHP اولویتبندی راهبردهای توسعه گردشگری تعیین شد. نتایج نشان داد که مهمترین استراتژیها به ترتیب عبارتند از: ایجاد بستر مناسب جهت سرمایهگذاری بخش خصوصی در منطقه، ایجاد تنوع در امکانات، خدمات و فعالیتهای گردشگری جهت جذب گردشگر، استفاده از تبلیغات جهت اطلاع رسانی و آگاه کردن مردم از ویژگیهای منطقه و تدوین قوانین و مقررات ویژه جهت استفاده بهینه از جاذبههای گردشگری و جلوگیری از تخریب محیط زیست.
واژههای کلیدی: گردشگری، تکنیک SWOT، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی . - AHP -
مقدمه
گردشگری به عنوان سومین صنعت و پویاترین صنعت از لحاظ تحرک، ایجاد زمینههای اشتغال و توسعه در جهان به خودنمایی پرداخته و توانسته اثرات عمیقی درچشماندازهای جغرافیایی، زندگی افراد و جوامع بر جای بگذارد - امیدوار و همکاران، . - 1394 این صنعت بهعنوان یکی از صنایع، از بخشهای اقتصادی با رشد بسیار بالا در جهان، به خصوص درکشورهای در حال توسعه یاد میشود - Rinzin et al., . - 2007 امروزه گردشگری بهقدری در توسعهی اقتصادی- اجتماعی کشورها اهمیت پیدا کرده که اقتصاددانان آن را صنعت نامرئی نامیدهاند . - Shaw & Williams, 2004 - در این راستا گردشگری نقش مهمی را دراحیاء و متنوعسازی اقتصادی جوامع ایفا میکند، اما در عین حال میتواند باعث ایجاد تغییراتی در محیط اجتماعی، اقتصادی و فضای زیستی نواحی نیز بشود - Matzarakis, 2007 -
همچنین اهمیت این صنعت در سطح بین المللی هم از لحاظ تعداد گردشگران و هم از لحاظ درآمدزایی، همواره در حال افزایش بوده است - Sambrook et al., - 2005 که در عصر حاضر بهعنوان یکی از عوامل مؤثر در گسترش رشد روابط بین ملتها به شمار میرود - سبحانی، - 1389 بهطور کلی، این صنعت بهعنوان یکی از مهمترین شکلهای نیرو در جهان، بهعنوان بزرگترین صادرات سودآور، مهمترین تأمین کنندهی ارز خارجی و اشتغال به شمار میآید . - Higgins, 2006 -
تاکنون مطالعات زیادی درزمینهی گردشگری صورت گرفته است که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره شده است . - Fons et al., 2011 - با استفاده از تحلیل swot، بهعنوان ابزاری برای سنجش وضعیت پایدار گردشگری روستایی منطقهی آراگون اسپانیا، نشان دادهاند که علیرغم مشکلات موجود، گردشگری روستایی این منطقه دارای دوام و پایداری در آینده خواهد بود . - Scott, 2000 - توسعهی صنعت گردشگری را متکی بر مشارکت میان دولت و بخش خصوصی میداند . - Fons et al., 2011 -
- 2007 - Jacquelin et al.,، در مطالعهی خود نشان میدهند که در سالهای آینده در بریتانیا و ایرلند، جاذبههای توریسم حرکتی آرام به سمت شمال خواهد داشت و در آلمان به علت گرمتر شدن هوا و ایجاد شرایط مساعدتردر نواحی داخلی، جذب توریسم به سمت جنوب خواهد بود. - 2008 - Uzam، در مطالعهی خود نشان میدهد که توسعهی گردشگری در برگیرندهی توجه به ابعاد توسعه در تمامی سطوح فردی، هدایت سرمایهها، جهتگیری پیشرفت فن آوری و تغییر ساختاری و نهادی است که سازگار با نیازهای حال و آیندهی گردشگران باشد.در مطالعات داخلی ، نیز هادیانی و همکاران - 1391 - ، در مطالعهی خود به این نتیجه رسیدند که راهبرد محافظه کارانه WO2 با امتیاز 6/16 نشان دهندهی بهترین راهبرد در توسعه گردشگری شهر شیراز تلقی میشود.
برای دستیابی به این مهم، آشنا کردن مدیر هتلها و دفاتر خدمات مسافرتی با روشهای نوین تبلیغات و بازاریابی گردشگری، در اولویت است و موجب افزایش آگاهی علاقهمندان به گردشگری از جاذبههای منحصر به فرد این منطقه میگردد. در عین حال راهبرد تهاجمی SO2 با امتیاز 7/3 بهعنوان مؤثرترین راهبرد پس از راهبرد محافظه کارانه، قلمداد میشود. راست قلم و همکاران - 1388 - ، در مطالعهی خود در بررسی مزیتها و محدودیتهای توسعهی کانونهای گردشگری با استفاده از تحلیل SWOT نشان میدهند که، میزان محدودیتها - شامل نقاط ضعف و تهدید - با امتیاز 57/96 در سطح بالاتری نسبت به میزان مزیتها - شامل فرصتها و نقاط قوت - با امتیاز 55/31 میباشد اگر چه مولفهی بوجود آمدن مراکز گردشگری پذیر در نقاط دیگر بهعنوان مهمترین مولفهی تهدید توسعهی کانونهای گردشگری مشخص شد.
اما به دلیل نامناسب بودن زیرساختهای گردشگری در مناطق میزبان مورد مطالعه، همین مؤلفه موجب تخفیف آسیبپذیری و تخریب طبیعت بکر و چشماندازهای زیبا بهعنوان مهمترین مؤلفهی قوت توسعهی کانونهای گردشگری شده است. همچنین، نتایج حاصل از پژوهش شماعی و موسیوند - 1390 - ، در سطح-بندی شهرستانهای اصفهان از لحاظ زیر ساختهای گردشگری با استفاده از مدل TOPSIS و AHP حاکی از این است که شهرستانهای اصفهان، شاهین شهر و کاشان از طریق مدل TOPSIS به ترتیب در سطح یک تا سه از نظر دارا بودن زیر ساختهای گردشگری قرار دارند. و با ترکیب دو مدل فوقالذکر، شهرستان اصفهان و کاشان به ترتیب به عنوان نواحی اول و دوم گردشگری بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده اند.
بدری و یاری حصار - 1388 - ، نیز در تحقیق خود با عنوان انتخاب مناطق نمونهی گردشگری با استفاده از روش AHP در استان کهگیلویه و بویر احمد نشان میدهند که مناطق گردشگری چشمه بلقیس، کوهگل و منطقهی دریاچه سد کوثر، مناسبترین گزینهها برای انتخاب بهعنوان مناطق نمونهی گردشگری و تهیهی طرح جامع گردشگری هستند. صاحبی و همکاران - - 1394، در مطالعهی خود
تحت عنوان نقش صنعت گردشگری در توسعهی روستاهای ایران، مشکلات -1 فقدان مهارتهای مدیریتی، -2 بازاریابی، -3زیرساختها، -4فصول محدود گردشگری روستایی و -5 اطلاعات محدود روستائیان از خواستههای گردشگران را بهعنوان مهمترین مشکلات گردشگری روستایی را طبقهبندی کردهاند.
با توجه به مطالب بیان شده، هدف کلی پژوهش تحلیل پتانسیلها و چالشهای گردشگری شهرستان یاسوج به منظور تعیین راهبرد مناسب توسعه گردشگری با استفاده از روش ترکیبی SWOT و AHP میباشد، که اهداف اختصاصی زیر نیز دنبال شد.شناسایی نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصتهای گردشگری طبیعی شهر یاسوج با استفاده از تکنیک SWOT؛ اولویتبندی عوامل زیر تکینک SWOT به روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - ؛
تعیین راهبرد مناسب توسعه گردشگری شهرستان یاسوج
روش شناسی
با توجه به اینکه هدف تحقیق تحلیل پتانسیلها و چالشهای گردشگری شهرستان یاسوج به منظور تعیین راهبرد مناسب توسعه گردشگری است. بر این اساس در این مرحله از تلفیق روشهای کیفی-کمی استفاده شد. در این تحقیق به منظور پی بردن به نظرات کارشناسان و متخصصان درباره پتانسیلها و چالشهای گردشگری از روش تحلیل سوات استفاده شده است که در دسته روشهای کیفی قرار میگیرد. همچنین روش کمی، استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - - AHP - Analytical Hierarchy process - میباشد. در تلفیق روشهای کیفی و کمی در این پژوهش در ابتدا با استفاده از روش ماتریس SWOT - روش کیفی - راهبردهای لازم بر طبق نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها استخراج گردید و پس از استخراج آنها با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی اقدام به کمی کردن آنها شد و راهبردها اولویتبندی شدند.
جهت شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای گردشگری طبیعی شهرستان یاسوج به کمک کارشناسان گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کهگیلویه و بویراحمد،که یک تیم 6نفره از افراد متخصص در سازمان متولی امر گردشگری شهریاسوج بودند،انجامگردید. در مرحله بعدی تحقیق که مرحله کمی کردن یافتهها بود، 6 نفر از کارشناسان در سازمان مربوطه برای پاسخ به پرسشنامهی اولویتبندی نقاط قوت، ضعف، تهدیدها، فرصتها و راهبردها انتخاب شدند.تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزارصورت گرفت.
تشریح مراحل کار و تلفیق دو روش کیفی- کمی
مدل SWOT یکی ازابزارهای استراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف درون سیستمی با فرصتها و تهدیدات برون سیستمی است. دیدگاه این مدل، یک استراتژی مناسب قوتها و فرصتها را به حداکثر و ضعفها و تهدیدها را به حداقل ممکن میرساند. SO، ST ، WO،WT به صورت زیرپیوند داده میشوند و گزینههای استراتژی از بین آنها انتخاب میشود - نصرتی و همکاران، . - 1394 بنابراین نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها در چهار حالت کلی SO، WO، ST و WT پیوند داده میشوند و گزینههای استراتژی از بین آنها انتخاب میشوند و تجزیه و تحلیل سوات در تقسیمات مربوط به انتخاب راهبردی مورد استفاده قرار میگیرد.
رایجترین کاربرد آن فراهم کردن یک چارچوب منطقی برای هدایت نظاممند بحثهای سیستم، راهبردیهای مختلف و در نهایت انتخاب راهبرد است - بهرامی، . - 1389راهبردهای رقابتی/ تهاجمی :SO در این راهبردها تمرکز نقاط قوت درونی و فرصتهای بیرونی استوار است.راهبردهای بازنگری :WO ضمن تاکید بر نقاط ضعف درونی، سعی بر بهرهگیری از فرصتهای بیرونی در جهت رفع نقاط ضعف منطقه بوده. راهبردهای تنوع :ST در تنوع بخشی بر نقاط قوت درونی و تهدیدهای بیرونی متمرکز بوده.راهبردهای تدافعی :WT بر رفع آسیب پذیری مورد مطالعه تاکید داشته است - سبحانی، . - 1389S و W یعنی جنبههایی که در راه دستیابی به اهداف برنامهریزی و اجرای تکلیفهای آن زمینههای مساعد یا بازدارنده دارد مد نظر می-باشد. O و T فرصتها و تهدیدهایی که ناحیه در ارتباط با گسترش گردشگری با آن مواجه است - رکن الدین افتخاری و مهدوی، . - 1385 تجزیه و تحلیل و سوات و ماتریس SWOT و نحوه تعیین استراتژیها به ترتیب در جداول 1 و 2 مشخص شده است.
