بخشی از مقاله
چکیده
روشهای ژئوفیزیک هوابرد که توسط هواپیما یا هلیکوپتر انجام میگیرد، از جمله روشهای اکتشافی است که امکان اجرای آنها در مناطق وسیع و صعبالعبور و در مدت زمانی کوتاه میسر است. یکی از روش های برداشت هوابرد، مغناطیس سنجی میباشد. نکته قابل توجه در مورد این روش آشکارسازی گسلهای پنهان است؛ که با کمک شیوههای زمینشناسی قابل آشکارسازی نیست و نیاز به روشهای ژئوفیزیکی است. در این مقاله با پردازش دادههای مغناطیس هوابرد به کمک نرمافزار سعی شده تا گسل های احتمالی موجود در محدودهایی از منطقه کلاته رشم دامغان، مشخص شوند.
تفسیر نقشههای مغناطیسی رسم شده حاکی از آن است که چندین گسل نسبتا بزرگ و تعدادی گسل فرعی و کوچکتر در منطقه وجود دارد؛ که به احتمال زیاد عامل جابجایی آنومالی موجود در منطقه و قرارگیری آن در نزدیکی سطح زمین می باشند.
واژههای کلیدی گسل، ژئوفیزیک هوابرد، Montaj Oasis، کلاته-رشم.
مقدمه
ژئوفیزیک هوایی یکی از علوم نوین جهت انجام مطالعات ژئوفیزیکی و زمینشناسی میباشد. به کمک این علم میتوان به اطلاعات با ارزشی در مورد زمینشناسی منطقه دستیافت. هنر اصلی این علم در حل بسیاری از ابهامات زمینشناسی به خصوص در راستای اکتشاف مواد معدنی و نیز تعیین ساختارهاست. زیرا به کمک آن میتوان عواملی که باعث ایجاد ساختارهای عمده و نیز تشکیل کانههای معدنی شدهاند ولی از دید زمین-شناسان و یا مکتشفین معدنی پنهان ماندهاند؛ را به راحتی شناسایی نمود.
بهعنوان مثال تعیین تودههای نفوذی مدفونی که نقش اساسی در تشکیل آلتراسیونهای هیدروترمال دارند، تعیین شکستگیهای بزرگ و عمیق ناحیهای که میتوانند در تشکیل کانسارها نقش عمده ایفا کنند، تهیه نقشه زمینشناسی اولیه به کمک جدایش کنتاکتها و تعیین ساختارها با دقت بالا، تعیین پهنه خطر برای مناطق مختلف، شناسایی سفرههای زیرزمینی آب به صورت غیرمستقیم به کمک دادههای الکترومغناطیس، بررسی مسائل زیستمحیطی منطقه، اکتشاف کانسارهای رادیو اکتیو، اکتشاف کانسارهای فلزی نظیر طلا، مس، آهن و ... به کمک این علم قابل مطالعه و بررسی است.
برای نواحی با گسترش قابل توجه، انجام عملیات شناسایی در خشکی و دریا به راحتی با مغناطیسسنجی هوابرد میسر است. استفاده از روشهای مغناطیس هوابرد به اندازهای گسترش یافته است که در ابتدا به عنوان روش صحرایی راهنما مورد بحث قرار میگیرد. در کانادا دستگاههای دولتی بیش از نیمی از کشور را تا سال 1971 با این روش نقشهبرداری کردند. دستگاههای مغناطیسسنجی که در برداشتهای هوابرد استفاده می-شود به دو دلیل بسیار دقیقتر و حساستر از نوع زمینی آن است. هزینه زیاد هواپیما و وجود فضای کافی برای دستگاه هوابرد ایجاب میکند که دستگاه پیشرفتهتری نسبت به قابل حمل زمینی استفادهشود. حساسیت بیشتر یکی از مزایای اندازهگیری در چند صد فوتی بالای سطح زمین است.
البته یکی دیگر از دلایلی که باعث توجه بیشتر به این روش ژئوفیزیکی شده، هزینه کم و سرعت اندازه-گیری بالای روشهای هوابرد نسبت به برداشتهای زمینی است . در این پژوهش سعی شده با شناسایی خطوارههای مغناطیسی به ویژه گسلهای موجود در منطقه، عامل قرار گرفتن آنومالی مغناطیسی در نزدیکی سطح زمین شناسایی شود. هر چند که امروزه شناسایی ساختارهای خطی در مطالعات زمینساختی و کاربرد آن در تحلیل خطر زمینلرزه بر کسی پوشیده نیست. از سوی دیگر کشف این ساختارها در تکمیل نقشههای زمینشناسی بسیار مفید است. در این میان دادههای مغناطیس هوابرد، برای شناسایی ساختارهای خطی مناسبترین پاسخ را میدهند.
منطقه برداشت دادههای ژئوفیزیک هوابرد - معلمان- ترود - در فاصله 120 کیلومتری جنوب شهر دامغان واقع است. منطقه معلمان- ترود از دیدگاه زمینشناسی دارای پتانسیل بالای ذخایر معدنی مانند طلا، مس، سرب و ... میباشد. این منطقه در محدوده چهارگوش 1:250000 ترود قرار دارد و جزئی از زون ساختاری ایران مرکزی است. از نظر موقعیت جغرافیایی، محدوده رشم که در محدوه مورد مطالعه در این تحقیق واقع شده نیز در استان سمنان قرار دارد.
برای دسترسی به محدوده مورد مطالعه دو جاده وجود دارد. یکی از مسیرها جاده آسفالته دامغان به جندق است؛ این راه از شهر دامغان به سوی جنوب و از طریق معلمان به جندق می پیوندد. روستای رشم در مسیر این جاده قرار دارد و منطقه برداشت، در سمت غرب روستای رشم، جای دارد. مسیر دیگر راه ارتباطی از شاهرود به ترود، معلمان و رشم است.
نتایج و بحث
دادههای هوابرد منطقه کلاته رشم در امتداد 15 پروفیل با فاصله خطوط پرواز 200 متر برداشتشدهاند. برای پردازش و تفسیر این اطلاعات از نرمافزار Montaj Oasis استفاده شدهاست. اندازه سلولهای انتخاب شده برای رسم شبکهبندی اولیه 50 متر 1/4 - فاصله خطوط پرواز - اختیار شد.
برای رسیدن به اطلاعات دقیقتر و نتیجهگیری مناسبتر لازم است تعدادی فیلتر بر روی دادههای برداشت اعمال گردد؛ که اولین آنها فیلتر برگردان به قطب است. شدت میدان مغناطیسی اندازهگیری شده دارای یک انحراف و جابجایی از منبع بوجود آورنده آن میباشد؛ که این جابجایی بر اثر زاویه میل و زاویه انحراف بردار مغناطیسی در آن منطقه بوجود میآید. برای آنکه اثر توده مغناطیسی بر روی توده منتقل شود و این جابجایی حذف گردد؛ از این فیلتر استفاده میشود.
با اعمال این فیلتر نقشه شدت میدان مغناطیسی کل اندکی دچار تغییر و جابجایی میشود؛ که این بیهنجاریها اندکی به سمت شمال منطقه جابجا شده و شدت برخی از آنها تغییر مینماید. بنابراین بیهنجاریها پس از اعمال این فیلتر بر روی منبع بوجود آورنده خود قرار میگیرند. به این ترتیب میتوان موقعیت منبع بیهنجاریها را دقیقتر تعیین نمود. بدیهی است که این فیلتر که در واقع یک رابطه ریاضی است، عاری از خطا نمیباشد .
