بخشی از مقاله
چکیده:
بهمنظور بررسی اثر کودهای آلی اسید هیومیک و کمپوست چای بر خصوصیات برگ گیاه ریحان، شامل تعداد برگ، کلروفیل کل برگ، نیتروژن برگ، وزن تر برگ، وزن خشک برگ، سطح برگ و وزن مخصوص برگ، آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالبطرح کاملاً تصادفی در 4 تکرار در شرایط گلدانی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج اجرا شد. فاکتورهای آزمایشی شامل، مقادیر مختلف اسید هیومیک - HA - - صفر، 50 و 150 میلیگرم در کیلوگرم - و کمپوست چای - CT - - صفر، 0/5 و 1 درصد وزنی خاک - بود. مطابق نتایج اثر متقابل هیومیک اسید و کمپوست چای بر صفات تعداد برگ در سطح احتمال یک درصد و بر صفات کلروفیل کل برگ، نیتروژن برگ وزن تر و خشک برگ در سطح پنج درصد معنیدار بود.
همچنین بیشترین میزان کلروفیل برگ در مصرف 100 میلیگرم در کیلوگرم اسید هیومیک و بیشترین میزان نیتروژن برگ، وزن تر برگ، وزن خشک برگ، سطح برگ و وزن مخصوص برگ در مصرف 50 میلیگرم در کیلوگرم اسید هیومیک و کمترین میزان صفات مذکور در تیمار عدم مصرف اسید هیومیک مشاهده شد. همچنین بیشترین میزان تعداد برگ، کلروفیل برگ، درصد نیتروژن، وزن تر برگ، وزن خشک برگ و وزن مخصوص برگ در تیمار 1 درصد از وزن خاک مصرف کمپوست چای مشاهده شد.
مقدمه:
در سالهای اخیر تلاش برای افزایش تولید در واحد سطح و مصرف زیاد و نامتعادل کودهای شیمیایی، علاوه بر افزایش هزینههای تولید و بازدهی کم، پیامدهای منفی زیستمحیطی را به همراه داشته است مطالعات بلندمدت نشان میدهند که استفاده بیش از حد کودهای شیمیایی، عملکرد گیاهان زراعی را کاهش میدهد که این کاهش نتیجه اسیدی شدن خاک، کاهش فعالیتهای بیولوژیکی خاک، افت خصوصیات فیزیکی خاک و عدم وجود ریزمغذیها در کودهای شیمیایی میباشد.
- Adediran, 2004 - در بسیاری از موارد کاربرد کودهای شیمیایی باعث آلودگیهای زیستمحیطی و صدمات اکولوژیکی میشود که خود هزینه تولید را افزایش میدهد . - Ghost & Bhat, 1998 - برای کاهش این مخاطرات باید از منابع و نهادههایی استفاده کرد که علاوه بر تأمین نیازهای فعلی گیاه، پایداری سیستمهای کشاورزی را در درازمدت نیز به دنبال داشته باشد . - Murty & Iadha, 1988 - مباحث پایداری در تولید محصولات کشاورزی، در جریان انتقادات وارده بر پیامدهای انقلاب سبز و کشاورزی مدرن و بروز اثرات مخرب زیست محیط مطرح شد. از آنجا که در اینگونه از نظامهای کشاورزی، کیفیت تولید بر کمیت آن ارجحیت دارد.
تولید گیاهان، بهویژه گیاهان دارویی که کیفیت در آنها از اهمیت بالایی بر خوردار است، در این سیستمها میتواند مطلوب باشد . - Karthikeyan et al., 2008; Koocheki et al., 2008 - با توجه به استفاده روزافزون از گیاهان دارویی در سطح جهان، اهمیت کشت و پرورش گیاهان دارویی بهخصوص در سیستمهای اکولوژیک، بیشتر آشکار میشود . - Hecl & Sustrikova, 2006 - ریحان - Ocimum basilicum L . - از گیاهان مهم متعلق به تیره نعناع بوده که اکوتیپهای آن تنوع مورفولوژیکی زیادی دارند وقریباًت در تمام مناطق گرم و معتدل کشت و کار میشود. این گیاه به لحاظ اقتصادی اهمیت فراوانی داشته و بهعنوان گیاه دارویی، ادویهای و همچنین بهعنوان سبزی تازه استفاده میشود و در صنایع غذایی، داروسازی، عطرسازی و دندانپزشکی کاربرد فراوان دارد.2006 -
در نظامهای کشاورزی پایدار کاربرد کودهای زیستی از اهمیت ویژهای در افزایش تولید محصول و حفظ حاصلخیزی پایدار خاک برخوردار است - حمیدی و همکاران، . - 1384 در این راستا اسید هیومیک یک نوع کود آلی هوموسی است که دارای خواص شبه هورمونی و کلات کننده میباشد، بهطوریکه در دهههای اخیر استفاده از این ماده در بین کشاورزان بسیار مرسوم شده است. مواد هومیک از نظر ساختاری بسیار پیچیده بوده - Kuckersan et al., 2005 - و اثر شبه هورمونی بر رشد و متابولیسم گیاه دارند. - - Chen & Aviad , 1990
استفاده از ضایعات آلی در کشاورزی یکی از مهمترین راههای تأمین ماده آلی خاک و بازچرخ طبیعی این ترکیبات بوده - خاوازی و همکاران، - 1384، کمپوست کردن آنهامعمولاً در اثر فعالیت ریز جانداران در شرایط هوازی صورت میگیرد، منجر به حذف بوهای نامطلوب، افزایش محتوی عناصر غذایی و حذف اثرات سمی مواد زائد درگیاهان میشود . - Jashankar & Wahab, 2004 - هرساله صدها هزار تن از این ضایعات در باغات چای شمال کشور برجای میماند که استفاده بهینه از آن میتواند بر کیفیت محصولات کشاورزی مؤثر باشد.
ضایعات چای باعث تحریک رشد ریشهها و رشد رویشی - Hibar et al., 2006 - همچنین باعث افزایش عملکرد و تولید محصول میشود . - Haggag & Saber, 2007 - کمپوست چای در شرایط مطلوب دارای دامنه فعالیت متنوعی از باکتریها، قارچها، پروتوزوا و نماتدها است. زمانیکه تنوع میکروارگانیسمهای مفید بالا باشد، کنترل بیماری بیشتر خواهد بود، نگهداری مواد غذایی بالاتر و دسترسی گیاه به عناصر غذایی در دامنه مفیدی بیشتر خواهد شد . - Robin et al ., 2001 -
تحقیقات در زمینه کاربرد کودهای آلی نظیر کمپوست در سالهای اخیر روبه افزایش بوده است. در تحقیقی منا و همکاران 2008 - گزارش کردند که کاربرد کودهای آلی سبب افزایش عملکرد رازیانه شد. چلیک وهمکاران - Celik et al., 2010 - با کاربرد اسید هومیک دریافتند که این ماده سبب افزایش وزن خشک و جذب عناصر غذایی روی، مس، آهن، نیتروژن، فسفر، پتاسیم و سایر عناصر غذایی گیاه ذرت می شود. در مطالعه اییانگ و همکاران - Yang et al., 2004 - مشاهده کردند که اسید هیومک باعث افزایش فعالیت کلروفیل میشود.
فرناندز اسکوبار و همکاران - Fernandez -Escobar et al., 1996 - در یک آزمایش مزرعهای دریافتند که کاربرد مواد هیومیکی انباشتگی پتاسیم، کلسیم، منیزیم و آهن را در برگهای زیتون افزایش داد، در حالی که بر محتوای نیتروژن برگها بی تأثیر بود. توجه به لزوم تحقیقات بیشتر در زمینه کاربرد مواد آلی و نیز اهمیت گیاه ریحان بهعنوان یک گیاه دارویی، این تحقیق بهمنظور بررسی اثر کاربرد اسید هیومیک و کمپوست چای بر خصوصیات برگ ریحان انجام شد.
مواد و روشها:
بهمنظور بررسی اثر اسید هیومیک و کمپوست چای بر خصوصیات برگ ریحان، آزمایشی در سال 1395 بهصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در 4 تکرار در شرایط گلدانی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج اجرا شد. فاکتورهای آزمایشی شامل، مقادیر مختلف اسید هیومیک - HA - - صفر، 50 و 150 میلیگرم در کیلوگرم - و کمپوست چای - CT - - صفر، 0/5 و 1 درصد وزنی خاک - بود.
صفات مورد بررسی شامل تعداد برگ، کلروفیل کل برگ، نیتروژن برگ، وزن تر برگ، وزن خشک برگ، سطح برگ و وزن مخصوص برگ بود. صفت تعداد برگ که نشاندهنده وضعیت تغذیهای مناسب گیاه است، شمرده و برای هر تیمار یادداشت شد. بهمنظور محاسبه کلروفیل برگ به میزان 0/5گرم از بافت تازه برگ برداشته شد و سپس سائیده و جذب محلول در طول موج-های 645 و 663 نانومتر قرائت گردید و با استفاده از فرمولهای زیر کلروفیل کل برگ بر حسب میلیگرم بر گرم وزن تازه به دست آمد. - Arnon, 1967 -
W وزن تر نمونه بر حسب گرم
بعد از آمادهسازی نمونههای برگی، نمونهها در دمای 72 درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت در آون قرار گرفتند تا خشک شدند. آنگاه آسیاب شده تا نمونههای یکنواخت به دست آید. سپس میزان نیتروژن با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. وزن تر برگ با ترازوی دقیق با دقت 0/01 گرم توزین شد. سپس این نمونهها در داخل پاکتهای کاغذی قرار گرفته و در خشک کن با دمای 72 درجه سلسیوس به مدت 48 ساعت خشک شده و سپس وزن خشک آنها ثبت گردید.
برای تعیین سطح برگ، 2 بوته از هر تیمار انتخاب و تمام برگهای موجود در بوته را جدا کرده و سپس سطح برگ، توسط کاغذ شطرنجی محاسبه گردید. برای تعیین وزن مخصوص برگ در هر نمونه برداری 2 بوته از هر تیمار انتخاب کرده و 3 برگ در بوته را جدا کرده پس از محاسبه سطح برگ آنها با استفاده از کاغذ شطرنجی و محاسبه وزن نمونهها بعد از خشک شدن در آون به مدت 48 ساعت در دمای 75 درجه سانتیگراد، با استفاده از فرمول زیر وزن مخصوص برگ محاسبه شد. کلیه محاسبات آماری شامل تجزیه واریانس و مقایسه میانگینها، با استفاده از نرمافزار آماری SAS صورت گرفت. مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون حداقل اختلاف معنیداری دانکن در سطح احتمال خطای پنج درصد انجام شد.
نتایج و بحث:
نتایج آماری تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که اثر اسید هیومیک بر نیتروژن برگ، وزن خشک برگ و سطح برگ در سطح احتمال یک درصد و بر کلروفیل کل برگ در سطح احتمال پنج درصد و اثر کمپوست چای بر صفات نیتروژن برگ، وزن تر و وزن خشک برگ در بوته و سطح برگ در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود. همچنین اثر متقابل اسید هیومیک و کمپوست چای بر صفات تعداد برگ در سطح احتمال یک درصد و بر صفات کلروفیل کل برگ، نیتروژن برگ وزن تر و خشک برگ در سطح پنج درصد معنیدار بود.
