بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین اهدافی که در طراحی سامانهها و محصولات صنعتی دنبال میشود حفظ ایمنی و سلامت استفاده کنندگان از آن محصول است. در این خصوص میبایست با شناسایی خطرات احتمالی که ایمنی انسانها را تهدید میکند، برای کاهش آن ها تدابیری اندیشیده شود. برای این منظور در دفاتر طراحی محصولات صنعتی میبایست برنامه ریزی جامعی در خصوص شناسایی خطرات انسانی و کاهش اثرات آنها صورت پذیرد.
در این مقاله برنامه ایمنی و پیاده سازی تفکر ایمنی در طراحی محصول بیان و با استفاده از تکنیکهای گفته شده، رویه های تجزیه و تحلیل خطر و ریسکهای احتمالی تدوین شده است. علاوه بر این، ایمنی تمامی ذی نفعان یک محصول اعم از کاربران، تعمیرکاران و ... در تمام مراحل چرخه عمر طراحی و توسعه اعم از طراحی مقدماتی، نهایی و تست محصول در نظر گرفته شده است.
-1 مقدمه
قبل از دهه 1940معمولاً برای دستیابی به ایمنی، خطرات آشکار در مراحل اولیه سیستم شناسایی و کنترل میشوند و مشکلات دیگر در مراحل بعدی کار سیستم یعنی در مراحل تولید و یا حداقل در مرحله آزمایش اصلاح میگشتند که این سبک به روش آزمون خطا معروف است. در سیستمهای هواپیمایی نیز این شیوه بهعنوان پرواز – تعمیر – پرداز شناخته میشود. طبق این روش هواپیما با بهترین دانش موجود طراحی شده و تا زمانی که مشکلی پیش نیامده به پرواز خود ادامه میدهد و در صورت بروز حادثه مشکلات موجودمجدداً برطرف و هواپیما دوباره به پرواز ادامه میدهد.
واضح است که چنین روشی برای بعضی از برنامههای خاص از قبیل تولید محصولهای هستهای و نیروگاههای اتمی و موشکهای فضایی قابلقبول نیست زیرا در صورت بروز خطا در اینگونه سیستمها عواقب بسیار وخیمی ایجاد خواهد نمود. بنابراین روش آزمونوخطا و یا پرواز – تعمیر – پرواز برای آن دسته از سیستمهایی که میبایست از ابتدا دارای قابلیت اطمینان بالا و قابلقبول باشند مناسب نبوده و بدین ترتیب علم ایمنی سیستمها ابداع گردید و یا دقیقتر رشد نمود. بنابراین رویکرد مهندسی سیستم در بحث ایمنی میبایست به جد بررسی و بر روی محصولات دفاعی پیادهسازی شود. ایمنی در طراحی یک مفهوم و یک حرکت میباشد که طراحان محصول را به طراحی بر مبنای ریسکهای سلامتی و ایمنی در هنگام طراحی وامیدارد.
این مفهوم بر این مسئله دلالت دارد که در راستای کیفیت، برنامه و زمان ایمنی نیز در مراحل طراحی انجام میپذیرد. درواقع مهندسی ایمنی شاخهای از علم است که ترازهایی قابلقبول از ایمنی را برای سیستمهای مهندسیشده فراهم میکند. این مسئله رابطه تنگاتنگی با مهندسی سیستم و مهندسی صنایع دارد.
درواقع این شاخه این اطمینان را به وجود میآورد که سیستم حیاتی همانطور که موردنیاز است رفتار کند حتی اگر اجزاء عمل نکنند.
هدف ایمنی در طراحی مدیریت ریسک، ازبینبردن و یا کاهش دادن آن تا سطح قابلقبول در چرخه طراحی محصول است. این ریسک شامل ترکیبی از احتمال رویداد نقض و آسیبهای احتمالی به نیروی انسانی میباشد. ایمنی در طراحی میکوشد تا بسامد شکست را کاهش داده و اطمینان خاطر را ایجاد کند که نتیجه شکست در اجزاء منجر به شکست محصول نشود.
بهطور مثال در طراحی پل، طراحی بر مبنای ماکزیمم بار ممکن صورت میگیرند؛ بنابراین اگر در مرحله بهرهبرداری در حین کار یکی از اجزاء پل با شکست روبهرو شود، پل به کار خود ادامه میدهد.
ایمنی در طراحی درواقع تشخیص یکپارچگی مخاطرات و همچنین ارزیابی روشهای ریسک در مراحل طراحی جهت حذف و یا کاهش ریسکهای جراحت در حین چرخه از ساخت تا استفاده، نگهداری و تعمیر و تخریب است.
طراحان میبایست این مسئله را در نظر بگیرند که چطور ایمنی بهطور کامل و با بهترین فرم ممکن در هریک از فازهای چرخه عمر طراحی به دست میآید.
-2 مزایای ایمنی در طراحی
مزایای استفاده و به کا گیری تفکر ایمنی در طراحی عبارتند از:
- جلوگیری از آسیب و بیماری برای کسانی که در ساخت، استفاده و نگهداری و تعمیرات دخیل هستند.
- بهبود استفاده پذیری از محصول، سیستمها و امکانات
- بهبود بهره وری و کاهش هزینهها
.1-2 دیدگاه ایمنی در طراحی
دیدگاه، برای طراحان است تا در مورد سلامت ایمنی در ساختپذیری، نگهداری و تعمیرات و استفادهپذیری در تمام مراحل طراحی فکر کنند و بنابراین این مسئله یک قسمت طبیعی از طراحی شود.
آیا میبایست تمامی ریسکها در مرحله طراحی حذف شوند؟
خیر، طراح میبایست خطرات ناشی را هر جا که ممکن است حذف کند. ولی در بعضی شرایط امکان حذف تمامی ریسکها وجود ندارد. درجایی که اجتناب از ریسک امکانپذیر نمیباشد میبایست تا حد امکان ریسک را کاهش داد.
پنج اصل ایمنی در طراحی عبارتند از:
1 - ایمنی در طراحی وظیفه همه است و میبایست اطمینان خاطر حاصل شود که تمامی زیرسیستمهای دخیل در سازه ایمنی در طراحی را رعایت نمودهاند.
2 - ایمنی در طراحی مفاهیم چرخه عمر را شامل میشود و میبایست در تمام فازهای چرخه عمر محصول به کار گرفته شود.
3 - ایمنی در طراحی مدیریت ریسک را تکمیل میکند.
4 - ایمنی در طراحی نیاز به دانش و توانایی دارد که میبایست افرادی که در طراحی تأثیر گزار هستند فرابگیرند.
5 - ایمنی در طراحی به اطلاعات وابسته است؛ بنابراین نیاز است اسناد و مدارک و رابطه بین هر کس که در چرخه عمر محصول دخیل است، ردوبدل شود.
-3 برنامه ایمنی محصول
در راستای فازهای چرخه عمر طراحی و از همان ابتدا برنامهایمنی محصول نیز شروع میشود. بنابراین میبایست در تمامی فازها برنامهایمنی نمود داشته باشد
در فاز طرحریزی میبایست تیم ایمنی مشخص شده و مسئولیتها به افراد ابلاغ گردد. در این فاز توسط رئیس دفتر طراحی مدیرپروژه مشخص و رسماً شروع به کار میکند. مدیر پروژه نیز بهنوبه خود مسئول ایمنی پروژه را تعیین و سپس به کنترل پروژه ارجاع میدهد. کنترل پروژه با تشکیل جلسهای که با حضور افراد تعیینشده جهت تیم ایمنی و همچنین رئیس دفتر طراحی و مدیر پروژه رسمیت پیدا میکند، اعضای تیم ایمنی را مشخص و مسئولیتهای آنها را ابلاغ میکند.
پس از معرفی تیم ایمنی میبایست ابتدا آموزشهای لازم توسط مسئول ایمنی به افراد داده شده و سپس با همکاری تیم ایمنی جلسهای آموزشی برای طراحان پروژه برگزار گردد که در این دوره آموزشی میبایست مطالب زیر به طراحان آموزش داده شود:
مطالب موجود در دستورالعمل ایمنی آموزش روش PHA
نحوه پر کردن فرمها انتقال تجربیات افراد باتجربه درزمینه ٔ ایمنی
در فاز امکانسنجی که میبایست الزامات پروژه مشخص شود که این الزامات شامل الزامات مشتری و الزامات قانونی میباشد. الزامات مشتری میبایست توسط کارفرما مشخص و در اختیار دفتر طراحی قرار داده شود تا تیم ایمنی فنی را استخراج کند. یک سری الزامات قانونی که درواقع حد تماس شغلی است نیز میبایست توسط ایمنی بهداشت صنعت در اختیار دفتر طراحی قرار داده شود تا بتوان الزاماتی فنی از آن استخراج کرد.
الزامات ایمنی نیز میبایست توسط تیم ایمنی استخراج شده و در اختیار طراحان قرار گیرد. برای این کار ابتدا با توجه به چکلیست ایمنی محصول، الزامات ایمنی محصول استخراج میشود و طراحان میبایست جهت طراحی مجموعهها و قطعهها این الزامات را برآورده کنند. چکلیست ایمنی برای پروژههای مهندسی معکوس نیازی به پر کردن ندارد. الزامات ایمنی نیز با توجه به دید طراحی عوامل دخیل در پروژه مشخص و پر میگردد.
در فاز طراحی مفهومی طراح میبایست الزامات ایمنی را در واریانتهای ارائهشده پیادهسازی کند و چکلیست الزامات ایمنی در واریانتهای ارائهشده را پر کرده و در صورت لزوم در صورت کافی نبودن الزامات، پیشنهادات لازم را ارائه دهد. در پروژههایی که بهصورت مهندسی معکوس به انجام میرسد، این فعالیت از دستور کار ایمنی خارج میگردد.
طراح میبایست مجموعههای که در دست دارد را ازلحاظ ایمنی بررسی و مشخص کند کدامیک از الزامات ایمنی به مجموعه خود مربوط میشود. درصورتیکه مجموعه موردنظر شامل نکتهای میشود که میبایست برای آن برنامهای خاصی در نظر گرفت و در الزامات کلی دیده نشده، طراح میبایست پیشنهادات خود را به تیم ایمنی ارائه دهد تا ورژن جدیدی از الزامات ارائه شود.
طراحان میبایست در این فاز با توجه به طبقهبندی انجام شده برای ایمنی مجموعههای خود را به سه گروه A,B,C,D طبقهبندی کنند تعیین گروههای چهارگانه میبایست بر اساس خبرگی طراح و همچنین با کمک گرفتن از پیکره مبنا تعیین شود.
پس از تعیین حساسیت مجموعهها میبایست دستورالعمل PHA برای گروههای A,B نوشته شود. راهنمای روش PHA در دستورالعمل بهطور کامل توضیح دادهشده است. با پر کردن فرم مخصوص رتبهبندی واریانت بر مبنای ایمنی طراحان با امتیازدهی به سؤالات، واریانت برتر را ازلحاظ ایمنی را شناسایی میکنند. لازم به ذکر است در پروژههای مهندسی معکوس این آیتم از دستور کار خارج میگردد. جلسهای با حضور طراحان پروژه و همچنین تیم ایمنی تشکیل و به بررسی واریانتهای ارائهشده پرداخته میشود
