بخشی از مقاله
چکیده:
پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه بین بکارگیری سیستمهای اطلاعاتی با تفکر سیستمی و مفهومی مدیران در شرکت ذوب آهن اصفهان، به روش توصیفی و از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری پژوهش را مدیران، معاونان و سرپرستان شرکت ذوب آهن اصفهان به تعداد 310 نفر تشکیل دادند که از این تعداد با استفاده از فرمول حجم نمونه کوکران و به روش نمونه گیری تصادفی ساده، تعداد 175 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بکارگیری سیستم های اطلاعاتی و پرسشنامه استاندارد تفکر سیستمی و مفهومی - گلدمن، - 2005 بود. روایی صوری پرسشنامه ها به تایید تعدادی از پاسخگویان و روایی محتوایی آن به تایید استاد راهنما و تعدادی از متخصصین و صاحبنظران رسید.
ضریب پایایی هر دو پرسشنامه نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه بکارگیری سسیتم های اطلاعاتی 0/967 و برای پرسشنامه تفکر سیستمی 0/764 و تفکر مفهومی 0/734 به دست آمد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، از آمار استنباطی شامل ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. یافته های پژوهش حاکی از آن بود که بین بکارگیری سیستم های اطلاعاتی با تفکر سیستمی - r=0/642 - و تفکر مفهومی - r=0/718 - مدیران در شرکت ذوب آهن اصفهان رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
1 مقدمه
سیستم اطلاعاتی مجموعه ای از اجزای به هم وابسته است که اطلاعات را جمع آوری یا بازیابی، پردازش، ذخیره و توزیع می کند تا از فرآیند تصمیم گیری و کنترل سازمان پشتیبانی کند. سیستم های اطلاعاتی فراتر از رایانه ها هستند و استفاده موثر از آنها نیازمند شناخت سازمان، مدیریت و فناوری اطلاعات است که شکل دهنده سیستم ها می باشد. لوسی سیستم اطلاعات مدیریت را سیستمی تعریف می کند که داده های حاصل از منابع درونی و بیرونی را به اطلاعات تبدیل می کند و این اطلاعات را به شکل مناسب، به مدیران در تمام سطوح و در تمام وظایف برای توانمند ساختن آنان در تصمیمات موثر و به موقع در برنامه ریزی، هدایت و کنترل فعالیت هایی که مسئول آن ها هستند می رساند .
[1] امروزه مدیران ارزش رقابتی و استراتژیکی سیستم های اطلاعاتی را در سازمان ها به خوبی تشخیص می دهند. در میان سرمایه های یک سازمان اعم از نیروی انسانی، سرمایه های مالی، ماشین آلات و تجهیزات، اطلاعات با ارزش ترین آنهاست و این مساله به این دلیل است که تمام امکانات فیزیکی و محیطی از طریق اطلاعات توجیه می شوند. اطلاعات می تواند به صورت استراتژیک مورد استفاده قرار گیرد و امتیازات قابل رقابت برای سازمان کسب کند یا زمینه های رقابت را بین سازمان ها تغییر و یا بین آن ها گسترش دهد .[2]
رشد سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث شده است روش های انجام کارها و ارائه خدمات در سازمان ها تغییر کند. امروزه، سازمان ها به مدد به کارگیری سیستم های اطلاعات، سریع تر، کاراتر و با دقت بیشتری به اهداف خود نایل خواهند آمد. بنابراین، در شرایط رقابتی، بکارگیری سیستم ها و فناوری اطلاعات به عنوان سیاستی راهبردی، به منظور ایجاد مزیت رقابتی برای سازمان الزامی است. بدیهی استصِرف استقرار سیستم های اطلاعاتی کافی نیست، موفقیت در به کارگیری سیستم های اطلاعاتی باعث ایجاد مزیت رقابتی برای سازمان ها می شود.
به عبارتی، با توجه به رشد سریع فناوری اطلاعات و لزوم به کارگیری آن در تمامی سطوح سازمانی و برای انجام وظایف متعدد، موفقیت این سیستم ها در عمل بسیار اهمیت دارد. نتایج تیقیقات نیز، نشان می دهد که عوامل انسانی به طور قابل ملاحظ های بر موفقیت سیستم های اطلاعاتی تأثیر دارد .[3] از طرفی مطالعات اخیر نشان می دهد فقدان تفکر استراتژیک به عنوان یک کمبود اصلی در عملکرد سازمان ها خودنمایی می کند و این نوع تفکر به طور فعال بر سودرسانی به سازمان ها تصریح دارد.
تفکر استراتژیک نگاهی جدید به سازمان و روابط مرسوم و حاکم بر آن را ارایه می دهد و اثرات محیط و تغییرات آن را جدی می گیرد و به جای روش سنتی و ماشینی و بروکراتیک در اداره سازمان ها، از طریق کشف فرصت های پنهان و بی رقیب با کمک ساختارهای نوین و ابتکاری و تخصص محور اداره سازمان را به عهده می گیرد. سازمان هایی که با دیدگاه تفکر استراتژیک اداره می شوند، هم رضایت مشتری خارجی را مهم می دانند و هم رضایت کارکنان به عنوان مشتریان داخلی سازمان را در نظر می گیرند. این سازمان ها در برابر هر تغییر غیرمنتظره آمادگی لازم را دارند .[4] این توانایی استراتژیک می تواند به مدیران کمک نماید که بتوانند وقایع آینده را درک، تشخیص، پیش بینی و کنترل نمایند و به جای آنکه تحت تأثیر تغییرات قرار بگیرند، تغییرات آتی را تحت تأثیر خود قرار دهند .
[5] از دیدگاه کلی، تفکر استراتژیک یک بصیرت و فهم از وضعیت موجود و بهره برداری از فرصت هاست. این بصیرت کمک می کند تا واقعیت های بازار و قواعد آن به درستی و به موقع شناخته شود و برای پاسخگویی به این شرایط راهکارهایی بدیع و ارزش آفرینی خلق شود .[6] تفکر استراتژیک براساس مدل گلدمن، از مولفه های تفکر سیستمی، تفکر مفهومی، فرصت طلبی هوشمندانه و آینده نگری تشکیل شده است .
[7] تفکر سیستمی، یک رویکرد منحصر به فرد برای حل مسئله است که در آن به مسائل مشخص به عنوان بخشی از سیستم های کلی نگریسته می شود. تفکر سیستمی شامل ویژگی های متعددی است که از آن جمله می توان به وابستگی متقابل بین اجزای سیستم، کل نگری، جستجوی هدف، تبدیل داده ها به ستاده ها، آنتروپی منفی، بازخور، همپایانی، چندپایانی و هم افزایی اشاره کرد. تفکر مفهومی نیز شامل تفکر خلاق، تفکر جانبی، استدلال استقرایی و ریسک پذیری است .[8]
شرکت ذوب آهن اصفهان به عنوان اولین و بزرگ ترین کارخانه تولیدکننده فولاد ساختمانی و ریل در ایران، اهمیت قابل توجهی در صنعت و اقتصاد کشور داشته و محصولات کارخانجات این شرکت، به بیش از 23 کشور اروپایی، آسیایی و آفریقایی صادر می گردد. به منظور افزایش و بهبود اثربخشی فعالیت های کسب و کار در این شرکت، همواره استفاده از تکنولوژی های نوین اطلاعاتی و ارتباطی از جمله وظایف مدیریت ارشد سازمان بوده است.
ذوب آهن اصفهان با رشد و توسعه تکنولوژی سخت افزار، نرم افزار و شبکه از امکانات متناسب با نیازمندی های کسب و کار در جهت بهبود و توانمندسازی فرآیندهای کسب و کار و افزایش توان رقابتی استفاده نموده است. هم اکنون تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات در بسیاری از فرآیندهای سازمان جاری شده و در مواردی هم در حال جاری سازی و استقرار می باشد. لذا با توجه به این که اجرای سیستم های اطلاعاتی به عنوان یکی از اقدامات اصلی سازمان ها در گام نهادن به عرصه رقابت جهانی و رویارویی با چالش های جدید کسب وکار مطرح بوده و تفکرسیستمی و مفهومی نیز عاملی برای رهبری موثر یک سازمان در جهت افزایش فرآیندهای مدیریتی و بهبود بحران های سازمان با چشم اندازهایی متفاوت و با توجه به محرک های محیط بیرونی و درونی است، این تحقیق به دنبال تعیین رابطه بین بکارگیری سیستم های اطلاعاتی با تفکر سیستمی و مفهومی مدیران در شرکت ذوب آهن اصفهان می باشد.
2 ادبیات تحقیق
1-2 پیشینه تحقیق
رستمی در تحقیقی با عنوان رابطه بین تفکر سیستمی کارکنان و بکارگیری سیستم های اطلاعاتی در شهرداری مرکزی شاهین شهر به این نتایج رسید که بین کلیه ابعاد تفکر سیستمی کارکنان شامل: کل نگری ،سلسله مراتب سازمانی ،چندپایانی، هم پایایی و وابستگی اجزابه هم، با بکارگیری سیستم های اطلاعاتی رابطه مثبت ومعنا داری وجود دارد و در مدل برازش رگرسیونی مولفه های کل نگری و هم پایانی از تفکر سیستمی در پیش بینی بکارگیری سیستم های اطلاعاتی بیشترین تاثیر را دارند .[9]
حسینی و همکاران با هدف تبیین عوامل موثر بر موفقیت برنامهریزی سیستمهای اطلاعاتی استراتژیک، سازمانهای دولتی شهر بوشهر را مورد بررسی قرار دادند و نقش دو متغیر عدم اطمینان محیطی و فرآیند برنامهریزی سیستمهای اطلاعاتی استراتژیک را بر روی موفقیت برنامهریزی این سیستمها مورد بررسی قرار دادند. تجزیه و تحلیل دادههای گردآوری شده از 66 سازمان دولتی نشان میدهد تاثیر فرآیند برنامهریزی سیستمهای اطلاعاتی استراتژیک بر روی موفقیت برنامهریزی این سیستمها به طور مستقیم مورد تایید قرار گرفته است، اما تاثیر مستقیم عدم اطمینان محیطی بر روی موفقیت برنامهریزی سیستمهای اطلاعاتی استراتژیک رد شده و رابطه غیرمستقیم این دو متغیر از طریق تاثیرگذاری بر فرآیند برنامهریزی مورد تایید قرار گرفته است .[10]
طبرسا و گیلانی در پژوهشی در خصوص تبیین رایطه سیستم های اطلااتی و فرایند تصمیم گیری مدیران میانی نظام بانکداری خصوصی نشان دادند که سیستم های اطلاعاتی تا حد بسیار زیادی اثر بخشی فرایند تصمیم گیری و نتیجتا تصمیمات مدیران میانی را افزایش داده اند و کاربرد آنها برای اتخاذ تصمیمات مناسب و اثر بخشی در سازمان امری حیاتی می باشد .[11] کیان فر در مقاله ای با عنوان نقش سیستم های اطلاعاتی مدیریت استراتژیک در فرآیند تصمیم گیری های راهبردی سازمان، فرآیند تصمیم گیری و مبانی آن در ارتباط با سیستم های اطلاعات مدیریت را مورد بررسی قرار داد.
همچنین به بررسی انواع سیستم های اطلاعات سازمانی و نقش آن ها در تصمیم گیری های راهبردی سازمان پرداخت. این فنون در زمینه سیستم های اطلاعات مدیریت و با استفاده از داده های سیستم های اطلاعات مدیریت که کاربرد آن ها را آسان می سازد، ارایه می شود. در این پژوهش وی به این نتیجه رسید که همه فنون مورد بحث، اطلاعات مورد نیاز خود را از دریافت سیستم های اطلاعات مدیریت به کار می گیرند و سیستم های اطلاعات مدیریت، روش های تجزیه وتحلیل را با یکدیگر ادغام می کنند. این فنون مفاهیم اساسی را از درون اطلاعات اولیه بیرون آورده و آن ها را به شکل قابل تصمیمی در می آورد. این فنون با توجه به این مفاهیم، چارچوب نظری برای توسعه دانش و تجربه سیستم های اطلاعات مدیریت ارایه می دهند .[1]
صادیق و همکاران در پژوهشی با عنوان تاثیر سیستمهای اطلاعاتی بر عملکرد دپارتمان منابع انسانی، با هدف بررسی میزان استفاده از سیستمهای اطلاعاتی منابع انسانی در افزایش کارکرد اجرایی و استراتژیک دپارتمان منابع انسانی، 18 مدیر بخش منابع انسانی شرکتهای بخش خصوصی در لاهور پاکستان را مورد مطالعه قرار دادند. سیستم اطلاعات منابع انسانی، فرصتی برای سازمانها جهت مشارکت اداری و استراتژیکی بخش منابع انسانی در سازمان میباشد.
نتایج پژوهش نشان داد که سیستم اطلاعات منابع انسانی به عنوان ابزاری برای اثربخشی و کارایی بیشتر اجرایی این بخش، مورد استفاده قرار گرفته است، اگرچه همه مزایای آن برای بهشمار آوردن مشکل است. همچنین استفاده از سیستم اطلاعات منابع انسانی به عنوان ابزاری استراتژیک، هنوز زیاد مورد توجه قرار نگرفته است و این مسئله مانع استفاده از تمام پتانسیل سیستم شده است .[12] وناک و پونیسیو در مطالعه ای با عنوان مدیریت پروژه فناوری اطلاعات از دید تفکر سیستمی، یک روش تفکر سیستمی برای مدیریت پروژه فناوری اطلاعات پیشنهاد دادند و نشان دادند که چگونه این روش می تواند به مدیران در کنترل پروژه هایشان کمک می کند.
تفکر سیستمی یک روش حل مسئله به صورت کلی نگر است به گونه ای که رفتار سیستم از تعامل اعضای سیستم نمایان می شود. در این پژوهش آن ها با استفاده از یک مدل نمونه فناوری اطلاعات پویا که از بیرون سازمان منبع یابی شده و بازخوردها از حلقه های علت و معلولی که در منبع بیرونی گزارش شده است بدست می آیند، طرح پیشنهادی خود را ارائه نمودند. مدل پیشنهادی بینشی را ایجاد می کند که چگونه هماهنگی، اعتماد، تبادل اطلاعات و امکانات برای رفتار فرصت طلبانه، بر یکدیگر اثر می گذارند و کیفیت را نتیجه می دهند که این به نوبه خود بر اعتماد اثرگذار است. مجموعه این بینش ها به شرط بکارگیری تفکر سیستمی به مدیران پروژه کمک می کند که نحوه اثرگذاری تصمیم های خود را بر خروجی پروژه ها تحلیل کنند و در نتیجه پروژه های خود را بهتر کنترل کنند .[13]
2-2 سیستم های اطلاعاتی
سیستم اطلاعاتی مجموعه ای از اجزای وابسته به هم می باشد که اطلاعات را جمع آوری یا بازیابی، پردازش، ذخیره و توزیع می کند تا از فرایند تصمیم گیری و کنترل سازمان پشتیبانی کند. سیستم های اطلاعاتی فراتر از رایانه ها هستند، استفاده موثر از سیستم ها یا اطلاعاتی نیازمند شناخت سازمان، مدیریت و فن آوری اطلاعات است که شکل دهنده سیستم ها می باشد. برخی از صاحب نظران را مدیریت را مترادف با تصمیم گیری می دانند. لذا مدیر برای آنکه قادر باشد تصمیم خردمندانه ای برای سازمان اتخاذ نماید باید از همه اطلاعات، راجع به وضعیت یا مشکلات مربوط به موضوعی که می خواهد درباره آن تصمیم گیری نماید، آگاه باشد.
اگر تعریف مدیریت تصمیم گیری در نظر گرفته شود، آنگاه برخی از صاحب نظران معتقدند که یک تصمیم خوب، تصمیمی است که 80 تا 90 درصد متکی به اطلاعات و 10 تا 20 درصد متکی به مهارت، توان و تجربه و مدیر باشد. بدین ترتیب ارزش و اهمیت اطلاعات مشخص می گردد. سیستم های اطلاعاتی انواع مختلفی دارند و در جایگاه های مختلفی در سازمان از آن ها بهره گیری می شود. در تعیین انواع سیستم های اطلاعاتی و دسته بندی آن ها نگرش های متفاوتی وجود دارد. اما در اکثر این دسته بندی ها موارد زیر وجود دارد .[14]
سیستم اطلاعات مدیریت - M.I.S - سیستم اطلاعات مدیران عالی . - E.I.S -
سیستم اطلاعات پشتیبانی تصمیم گیری - تصمیم یار - - D.S.S - سیستم های خبره - متخصص - . - E.S -
سیستم های پشتیبانی گروه کار - W.G.S.S -
سیستم های اطلاعات پردازش عملیات - رخدادها - . - T.P.S - سیستم های اتوماسیون اداری . - O.A.S -
افزایش پیچیدگی و تغییر در محیط های کاری، تغییر ترکیب نیروی کار، جهانی شدن، رقابتی شدن محیط کسب و کار، ضرورت ایجاد یکپارچگی درون سازمانی و بین سازمانی از عوامل اصلی شکل گیری سیستم های اطلاعاتی بوده اند. پیاده سازی همه جانبه سیستم های اطلاعاتی مستلزم صرف هزینه و زمان قابل توجهی است و بر ابعاد مختلف سازمان، تأثیراتی را بر جای می گذارد. تأثیرات این سیستم بر سازمان ها به حدی بوده است.
