بخشی از مقاله
چکیده
پیشبینی ورشکستگی میتواند با ارائه هشدارهای لازم، شرکتها را نسبت به وقوع ورشکستگی هشیار تا در فرصت مناسب بتوانند دست به اقدامات متقتضی بزنند. تاکنون مدلهای متعددی برای پیشبینی ورشکستگی ارائه شده است که با توجه به اینکه توافق جامعی در مورد اینکه کدام یک از مدلها توانایی بهتری در پیشبینی دارند، وجود ندارد، بطورکلی هدف این مطالعه بررسی قدرت پیشبینی هر کدام از مدلهای رولینگ لوجیت و اسپرینگیت و مقایسه توانایی آنها در پیشبینی ورشکستگی شرکتهای فلزی بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 83 تا 87 میباشد.
درمدل رولینگ لوجیت ابتدا با استفاده از روش تحلیل عاملی تعداد 11متغیر - نسبتهای مالی - به 4 عامل کاهش یافت و سپس این 4 عامل به همراه دو شاخص مقیاسهای حسابرسی و احتمال ورشکستگی سال قبل وارد مدل رگرسیون لجستیک شدند. برای مدل اسپرینگیت نیز با وارد نمودن چهار شاخص معرفی شده به مدل و بهکارگیری آزمون کاپا توانایی پیشبینی ورشکستگی شرکتها تعیین شد. بطور کلی یافتهها نشان داد، برای هر سه سال قبل از ورشکستگی، مدل رولینگ لوجیت در مقایسه با مدل اسپرینگیت دارای دقت بالاتری در پیش بینی ورشکستگی شرکتها را دارد.
-1 مقدمه
در 40 سال اخیر موضوع پیشبینی ورشکستگی یکی از موضوعات عمده پژوهشی در ادبیات مالی تبدیل شده است. تحقیقات آکادمیک زیادی تلاش کردند بر اساس اطلاعات موجود و تکنیکهای آماری، بهترین مدلهای پیش بینی ورشکستگی را کشف کنند و نه تنها در کشورها ی توسعه یافته بلکه در کشورها ی در حال توسعه پژوهشگران به منظور ساخت مدلهای جدید، تلاش های زیادی نموده و مدلهای پیشبینی متعددی نیز با توجه به محیطهای اقتصادی و مالی مختلف، ارائه داده اند.
در ادبیات مالی واژههای غیر متمایزی برای ورشکستگی وجود دارد. برخی از این واژهها عبارتند از: وضع نامطلوب مالی ، شکست ، عدم موفقیت واحد تجاری، وخامت، ورشکستگی ، عدم قدرت پرداخت دیون و... - رزنبورک،. - 1993 آلتمن در سال 1968 از جنبه قانونی برای تعریف ورشکستگی در مطالعات خود استفاده کرد. بیور در سال 1996، دامپوس و زاپوندیس در سال 2000 و پیکر تامپسون نیز در سال 2000 ورشکستگی را از جنبه اعتبار دهندگان تعریف کردند، آنها بیان داشتند که شرکتهای ورشکسته، آنهایی هستند که نمیتوانند تعهدات بدهی خود را نسبت به اعتبار دهندگانشان انجام دهد . ورشکستگی یک شرکت فقط به حالت قانونی بر نمیگردد؛ بلکه به وضعیت فشار و تنگنای مالی در دوره قبل از آن هم ورشکستگی گفته می شود. - قدیری مقدم، - 1388
از نظر قانونی ناتوانی واحد تجاری می تواند ناشی از توقیف عملی یا ورشکستگی باشد، به هر حال طلبکار یا طلبکاران می توانند از طریق قانون علیه شرکت اقدام نمایند - عبداالله زاده و مدرس سبزواری ، - 1373 در بورس اراق بهادار ایران ملاک ورشکستگی و خروج شرکتها از تابلوی اصلی بورس ، ماده 141 قانون تجارت می باشد.طبق این ماده از قانون اصلاحی تجارت ایران ، چنانچه شرکتی میزان زیان انباشته اش بیشتر از نصف سرمایه آن گردد، شرکت باید سرمایه خود را کاهش یا فعالیت خود را متوقف نماید. - شریفیان ، - 1387
روشهای مختلفی برای پیش بینی ورشکستگی وجود دارد که از میان این روشها، روش تجزیه و تحلیل نسبتها و روش تجزیه و تحلیل ریسک بازار از اعتبار بیشتری برخوردار است. در روش تجزیه و تحلیل ریسک بازار، احتمال وقوع ورشکستگی شرکت از طریق تغییراتی که در ریسک بازار - مثل واریانس نرخ بازده یک سهم و ریسک سیستماتیک - رخ می دهد، تخمین زده می شود ولی در روش تجزیه تحلیل نسبتها، احتمال وقوع ورشکستگی به وسیله یک گروه از نسبتهای مالی که توسط صاحب نظران با هم ترکیب شدهاند تخمین زده می شود - رسول زاده ، - 1380 با استفاده از روش تجزیه وتحلیل نسبتها پژوهشگران دریافتهاند که سرمایهگذاران میتوانند تا 5 سال پیش از ورشکستگی شرکت، آن رویداد را پیشبینی کنند. بدیهی است که هر قدر شرکت به ورشکستگی نزدیکتر شود، دقت پیشبینی نسبتها بیشتر میشود.
-2 روش شناسی
پژوهش حاضر با توجه به موضوع، هدف، فرضیات و اطلاعات مربوط به آن به صورت ، تحلیلی B توصیفی و از نوع همبستگی می باشد. در این تحقیق به تناسب موضوع ودر جهت دستیابی به هدف، پس از انتخاب شرکتهای نمونه مورد تحقیق وجمع آوری اطلاعات مورد نیاز آنها از صورتهای مالی و دیگر منابع، همبستگی بین متغیرها بررسی می شود و در عین حال تحقیقات علی مقایسه ای به منظور بررسی رابطه علی احتمالی صورت می گیرد. در این تحقیق نیز برآنیم تا با مقایسه نسبتهای مالی در شرکتهای ورشکسته و غیرورشکسته مشخص کنیم که آیا رابطه علی احتمالی بین این نسبت ها با احتمال ورشکستگی وجود دارد یا خیر.
-3 جامعه و نمونه ی آماری
جامعه آماری این تحقیق دربرگیرنده شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در صنعت فلزی و معدنی است که طی دوره 6 ساله 82 تا 87 در بورس به طور فعال حضور داشته اند وشرایط ذیل را داشته باشند:
-1 صورتهای مالی آنها طی سالهای 82 الی 87 موجود باشد.
-2 اطلاعات مخدوش و ناقص نباشد.
-3در گروه شرکتها و مؤسسات مالی، سرمایه گذاری و بانکها نباشد - صورتهای مالی آنها متفاوت از صورتهای مالی دیگر شرکتها نباشد - . در مجموع از بین 46 شرکت موجود در صنعت فلزی تنها 22 شرکت در بین سالهای مذکور بودند که به دو گروه یعنی 11 شرکت ورشکسته و11 شرکت غیر ورشکسته تقسیم شدند و نیز از بین 12 شرکت موجود در صنعت معدنی هیچ شرکتی مشمول ماده 141 قانون تجارت نشد .لذا در این صنعت شرکت ورشکسته ای وجود نداشت.
-4 ابزارجمع آوری داده ها
به منظور جمعآوری دادههای مورد نیاز در تحقیق حاضر باید عنوان شود که اطلاعات مربوط به مسائل تئوریک از منابع کتابخانه ای نظیر مجلات، مقالات، گزارش های علمی و پایان نامه های تخصصی تهیه شده است. جهت جمع آوری اطلاعات و داده های مالی از گزارش های منتشره سایت بورس اوراق بهادار و نرم افزار شرکت تدبیرپرداز استفاده شده است. ابزار گردآوری اطلاعات نیز، صورت های مالی و گزارش های حسابرسی می باشد.
-5 روش تجزیه و تحلیل داده ها
در این پژوهش جهت توصیف داده های جمع آوری شده، به منظور تجزیه و تحلیل داده های آماری پژوهش، ابتدا اطلاعات حاصل از صورت های مالی شرکت ها استخراج و در جدول اطلاعات کلی یا جدول مادر تنظیم شد، سپس کلیه اطلاعات با استفاده از کامپیوتر و از طریق نرم افزارهای آماریSpss از دو روش آماری توصیفی و استنباطی استفاده شده است در روش آمار توصیفی ، استفاده از شاخص های آماری مانند، میانگین ،انحراف معیار وترسیم نمودار،متغیرهای تحقیق توصیف گردید در بخش روش های استنباطی به منظور آزمون فرضیه ها از رگرسیون لجستیک، ضریب توافق کاپا استفاده شد .لازم به ذکر است که پیش از تحلیل داده های آماری به منظور یکپارچه سازی نسبت های مالی ، از تحلیل عاملی استفاده شد وتحلیل های آماری مبتنی بر نتایج حاصل از تحلیل عاملی به روش تحلیل مولفه اصلی - PCA - است.
-6 یافته ها
-1-6 فرضیه اصلی
✓ مدل پیش بینی ورشکستگی رولینگ لوجیت، توانائی پیش بینی ورشکستگی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را به طور معنیداری دارد. در این روش بر اساس متغیرهای توضیحی یا پیشگو کننده ورشکستگی که شامل چهار مولفه C1، C2، C3 و C4 و دو مقیاس حسابرسی AO وAC و احتمال ورشکستگی، آزمون رگرسیون لجستیک برای مدل رولینگ لوجیت بهصورت زیر اجرا شده است:
-از آنجایی در این مطالعه قصد داریم از سه سال قبل از ورشکستگی یعنی 1384 اقدام به پیشبینی ورشکستگی نماییم، بنابراین در مرحله اول مدل رگرسیون لجستیک را برای چهار سال قبل از ورشکستگی یعنی سال 1383 با ورود تمام متغیرهای پیشگو - بجز احتمال ورشکستگی سال قبل یعنی سال 82 که آنرا نداریم - محاسبه نموده و از این مدل، احتمال ورشکستگی را تحت نام PBPt-3 برای مدل سال 1384 بدست میآید.
-به همین ترتیب در مرحله دوم، سوم و چهارم مدل رگرسیون رولینگ لوجیت را با وارد نمودن متغیرهای C1، C2، C3، C4، AO، AC و متغیر PBPt-i که در آن: 1وi=2 است و مقدار آن برای هر سال از سال قبل از آن بدست میآید، اجرا شده است .
