بخشی از مقاله
چکیده
هدف این تحقیق، رابطهی بین مولفههای حاکمیت شرکتی و توانایی پیش بینی سود است. برای اندازهگیری حاکمیت شرکتی از پنج معیار اندازه اع ضا ی هیات مدیره، در صد سرمایهگذاران نهادی، ا ستقلال اع ضای هیات مدیره و دوگانگی وظیفه مدیر عامل استفاده شد. برای آزمون فرضیههای تحقیق از دادههای مربوط به 40 شرکت از صنعت پتروشیمی و شیمیایی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به عنوان نمونهی آماری و برای دورهی زمانی 1387-1392 به روش تحلیل دادههای ترکیبی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاند. برای برآورد مدلهای مناسب آزمون فرضیهها در دادههای ترکیبی از آزمون چاو و هاسمن استفاده شده است . نتایج تحقیق نشان داد که سود خالص به تنهایی در شرکتهای مورد مطالعه برای پیش بینی جریان نقد عملیاتی آتی مفید است. همچنین، نتایج نشان داد که با اضافه شدن متغیرهای اندازهی هیات مدیره، استقلال اعضای هیات مدیره و درصد سرمایهگذاران نهادی به مدل رگرسیون، شدت ارتباط بین سود و جریان نقد عملیاتی به صورت رابطهی مثبت افزایش یافته است.اما اضافه شدن متغیر دوگانگی وظیفهی مدیرعامل منجر به افزایش توانایی پیش بینی سود نمیشود.
کلمات کلیدی: حاکمیت شرکتی، ویژگیهای هیات مدیره، پیش بینی سود
.1 مقدمه
صحنه ی جهانی به وا سطهی پی شرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات، دنیای کوچک و ف شردهای را بوجود آورده ا ست. جهانی شدن نه تنها به تجارت، بلکه به حرفههای مختلف نیز تسری یافته است. حرفهی حسابداری نیز از این امر مستثنا نشده و سعی کرده است همقدم با محیط خود که به سرعت در حال تغییر است، گام بردارد. طی سالهای گذشته، با افزایش رقابت بین بنگاههای اقتصادی، این حرفه دستخوش تحولات زیادی گردیده است. رشد بورس اوراق بهادار تهران نیز در سالهای اخیر منجر به انجام تحقیقات تجربی مفیدی در رشتهی مالی و حسابداری شده است. مقررات حاکمیت شرکتی1، - شامل ویژگیهای حاکمیت شرکتی - مهمترین ابز ار برای ایجاد اعتماد در رشتهی حسابداری است - اسماعیلی،. - 1385 یکی از وظایف مهم حاکمیت شرکتی، اطمینان از کیفیت فرآیند گزارشگری مالی میباشد.
در صورت وجود ساختار منا سب و عملکرد مطلوب اع ضای هیأت مدیره و نقش نظارتی آنها بر کیفیت گزارشهای مالی، میتوان تا حدودی از تخلفات کا ست. در این تحقیق، سعی می شود تا تاثیر برخی از مولفههای حاکمیت شرکتی و ساختار مالکیت بر قابلیت پیش بینی سود در شرکتهای پتروشیمی و شیمیایی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شود. اهمیت سود و پیش بینی آن برای سهامداران بافعل و بالقوه یکی از انگیزههای مهم انجام تحقیق حا ضر ا ست. در تحقیقهای مختلفی در داخل کشور و سایر کشورها در زمینهی عوامل موثر بر توانایی پیش بینی سود انجام شده است. با توجه به نقش حاکمیت شرکتی و ایجاد نظارت بر گزار شگری مالی از طریق ایجاد ساز و کارهای مالکیتی و حکمرانی بر شفافیت اطلاعات مالی، انجام تحقیق حاضر مفید خواهد بود.
.2 ادبیات تحقیق
یکی از مهمترین اهداف سی ستم گزار شگری مالی این ا ست که به سرمایهگذاران، ب ستانکاران و همهی گروه-های ذینفع در شرکت اطلاعات مربوط ارائه شود تا آنان را در ارزشگذاری شرکت و ارزیابی عملکرد مالی مدیران یاری کند - Yuan and . - Jiang,2010 رقم سود ح سابداری به عنوان بخش مهمی از اطلاعات ح سابداری باید دارای یک سری ویژگیهای کیفی با شد تا به سرمایهگذاران و دیگر ا ستفادهکنندگان اطلاعات ح سابداری در فرآیند ت صمیمگیری کمک کند. مربوط بودن و قابلیت اتکا دو ویژگی اصلی سود حسابداری هستند. برای اینکه سود مربوط باشد، علاوه بر سایر ویژگیها، باید دارای ارزش پیشبینی کنندگی باشد Al- - . - Dhamari and KuIsmail,2013
یکی از مهمترین و ا صلیترین عوامل نظام حاکمیت شرکتی، ترکیب اع ضای هیأتمدیره 1 ا ست. م سئولیت هیأت مدیره فراهم کردن نظارت مستقل بر عملکرد مدیران اجرایی و الزام مدیران به پاسخگویی در قبال سهامداران است. اعمال کنترل و نظارت از سوی سهامداران، به ویژه سهامدارانی که به طور مستقیم دارای عضویت در هیأت مدیره شرکت باشند، میتواند به عنوان ابزار نظارتی مؤثری برای بهبود کیفیت گزارشگری مالی - کیفیت سود - مورد توجه قرار گیرد - اسماعیلی، . - 1385
باور عمومی بر این است که زمانی که هیأتمدیره از استقلال بیشتری - عدم وجود دوگانگی مسئولیت مدیر عامل - 2 برخوردار باشد، نظارت مؤثرتری بر مدیران اجرایی اعمال میکند. ارتباط اعضای هیأتمدیره و مدیر عامل که مسئولیت تهیه صورتهای مالی را ب ر عه ده دارند، با اث رگذاری ب ر سطح کیفیت گزارشگری مالی، منجر به تأمین منافع کاربران شده و باعث اخذ تصمیمات راهگشا توسط آنها میشود - حساس یگانه، . - 1385 ضرورت انجام این تحقیق از دو بعد حائز اهمیت است: اول اینکه پیش بینی سود برای ذینفعان شرکت به خصوص سهامداران بالفعل و بالقوه همی شه از اهمیت خاصی برخوردار بوده است زیرا، تصمیمات آنان برای خرید، فروش یا نگهداشت سهام در شرکت به میزان سودآور ی و بازدهی شرکت ب ستگی دارد. لذا، همواره به دنبال پیش بینی سودآوری آتی ه ستند. نکتهی دوم اهمیت مولفههای حاکمیت شرکتی و نظارتی در فضا ی ایران است. نظارت بر عملکرد مدیران و شفافیت اطلاعات مالی به ویژه سود از کارکردهای اصلی حاکمیت شرکتی است و انجام تحقیقات در این ضمینه، منجر به تدوین مقررات مفیدتری خواهد بود. بنابراین، با اجرای تحقیق حاضر میتوان به سوالات تحقیق که دغدغهی سهامداران نیز به شمار میرود پاسخ داد.
1 .2 سود و پیشبینی آن
سود عبارت است از مازاد درآمدها نسبت به هزینهها برای یک دوره حسابداری معین که معرف افزایش خالص در حقوق صاحبان سهام و نا شی از فعالیتهای انتفاعی م ستمر واحد تجاری و عملیات فرعی، رویدادهای ت صادفی و سایر عملیات، رویدادها و شرایط موثر بر واحد تجاری است که طبق اصول پذیرفته شده حسابداری شناسایی و اندازهگیری میشود. بهطورکلی میتوان گفت هدف اندازهگیری سود عبارت است از تعیین اینکه وضعیت یک واحد تجاری در نتیجهی عملیاتی که طی یک دورهی معین انجام داده به چه میزان بهبود یافته ا ست - ا سماعیلی، . - 1385 از دیدگاه ح سابداری به دلیل ابهامات موجود در مورد میزان جریانهای نقدی آتی و عدم د ستر سی به نرخ تنزیل منا سب، سرمایه بر مبنای خالص داراییهای مو س سه مالی اندازهگیری میگردد. بهعبارتی دیگر سود در حسابداری ناشی از تفاوت بین سرمایه واحدتجاری در آغاز و پایان دوره مالی است. در این مفهوم سرمایه معادل خالص داراییها بوده و اندازهگیری سود تحت تاثیر مبانی اندازهگیری داراییها و بدهیها قرار میگیرد - - .
2. 2 حاکمیت شرکتی
ا صطلاح حاکمیت شرکتی، تا دو دههی گذ شته - تقریباً سال - 1980 در زبان انگلی سی وجود ندا شت. بنابراین، در دو دههی گذشته موضوعات مرتبط با حاکمیت شرکتی نه تنها در ادبیات آکادمیک بلکه در بحثهای سیاست عمومی اهمیت پیدا کرده است. در طول دورهی مذکور، حاکمیت شرکتی با فلسفهی قبضهی مالکیت، تجدید ساختار مالی و سرمایه گذاران نهادی شناسایی شده است . - Zingales,1997 - اصل اصطلاح حاکمیت شرکتی کلمهی یونانی "Kyberman" به معنی راهنمایی کردن یا اداره کردن میباشد و از کلمه یونانی به کلمه لاتین به صورت "Gubernare" و فرانسه قدیم "Governer" تبدیل شده است. اما این کلم ه به راههای مختلف توسط سازمانها یا کمیتهها مطابق علایق ایدئولوژیکی خود آنها تعریف شده است . - Abu-Tapanjeh,2009 - مدل حاکمیتی مبتنی بر بازار بر یک هیات مدیره م ستقل، مالکیت پراکنده، اف شای شفاف، بازارهای قب ضه مالکیت فعال و زیر بنای قانونی خوب توسعه یافته تمرکز دارد .در مقابل، رویکرد کنترل بر هیات مدیره داخلی، یک ساختار مالکیتی متمرکز، افشای محدود و اتکای بر تامین مالی خانوادگی یا سیستم بانکداری تاکید میکند. مطالعات آکادمیک در مورد برتری یکی از اینها بر دیگری به توافق نرسیده اند. مطالعات قبلی در خصوص حمایت از سرمایه گذاراساساً در مورد موضوعات در یک کشور بحث می کنند . - Chen,2008 -
3 .2 ارتباط حاکمیت شرکتی و پیش بینی سود
همان گونه که پیش تر بیان شد، حاکمیت شرکتی عبارت از مجموعهای از روابط بین مدیریت، هیات مدیره، سهامداران و سایر ذی نفعان شرکت است. نظارت در کل شامل مولفههای داخلی و خارجی میباشد. نظارت داخلی خود، شامل کنترلهای داخلی قوی و حسابرسی داخلی است. نظارت خارجی نیز شامل حسابرسی مستقل، تمرکز مالکیت و سهامداران نهادی است. یکی از دلایل مهم توجه به ساز و کارهای حاکمیت شرکتی، تئوری نمایندگی و تئوری ذینفعان میباشد. همسوکردن انگیزههای مدیران، به گونهای که به جای آن که به دنبال منافع خود باشند، در راستای منافع مالکان عمل کنند، چالش اصلی حاکمیت شرکتی است. در مبحث تئوری نمایندگی، مکانیسمهای حاکمیتی قوی در جهت افزایش صحت گزارشگری مالی و افزایش کیفیت سود گزارش شده به کاربران اطلاعات مالی، پذیرفته و حمایت میشوند. در این زمینه، حسیم و دیوی - 2007 - 1 بیان میکند که حاکمیت شرکتی مکانیزمی است نظارتی که قابلیت اتکای سود و اطلاعات حسابداری را افزایش میدهد. در این تحقیق به تاثیر چهار مولفهی اندازه هیات مدیره، استقلال اعضای هیات مدیره، دوگانگی وظیفهی مدیر عامل و سرمایهگذاران نهادی بر قابلیت پیش بینی سود پرداخته شده است.
عامل اول مورد بررسی در این تحقیق، اندازهی هیات مدیره است. ترکیب اعضای هیأتمدیره2 یکی از مهمترین و اصلیترین مولفههای حاکمیت شرکتی است. مسئولیت هیأت مدیره فراهم کردن نظارت مستقل بر عملکرد مدیران اجرایی و الزام مدیران به پاسخگویی در قبال سهامداران است. اعمال کنترل و نظارت از سوی سهامداران، به ویژه سهامدارانی که به طور مستقیم دارای عضویت در هیأت مدیره شرکت باشند، میتواند به عنوان ابزار نظارتی مؤثری برای بهبود کیفیت گزارشگری مالی - کیفیت سود - مورد توجه قرار گیرد - اسماعیلی، . - 1385 هر چه تعداد اعضای هیات مدیره بیشتر باشد، اندازهی هیات مدیره بزرگتر بوده و اخذ تصمیمات در شرکت با همفکری تعداد بیشتری از مدیران انجام میشود و از تصمیمات فردی جلوگیری به عمل میآید. انتظار بر این است که اعضای بیشتر در ترکیب هیات مدیره، تصمیمات کاراتری در خصوص مدیریت شرکت و شفافیت اطلاعات اخذ شود.
شفافیت اطلاعاتی نیز به نوبهی خود منجر به پیش بینی بهتر اطلاعات آتی از جمله سود خواهد شد. عامل دوم و سوم مورد بررسی در این تحقیق، استقلال اعضای هیات مدیره و دوگانگی مسئولیت مدیرعامل است. باور عمومی بر این است زمانی که هیأتمدیره از استقلال بیشتری - بالا بودن نسبت اعضای غیر موظف در هیات مدیره - برخوردار باشد، نظارت مؤثرتری بر مدیران اجرایی اعمال میکند. زیرا، مدیران غیر موظف نسبت به عملکرد شرکت استقلال بیشتری دارند و نظارت آنان بر شرکت و گزارشگری با دغدغهی کمتری همراه است. به گفتهی حساس یگانه - 1385 - ارتباط اعضای هیأتمدیره و مدیر عامل که مسئولیت تهیه صورتهای مالی را بر عهده دارند، با اثرگذاری بر سطح کیفیت گزارشگری مالی، منجر به تأمین منافع کاربران شده و باعث اخذ تصمیمات راهگشا توسط آنها میشود.
از سوی دیگر، دوگانگی مسئولیت مدیران - یعنی مدیرعامل رئیس یا نائب رئیس هیات مدیره نیز باشد - باعث نفوذ زیاد مدیرعامل در هیات مدیره و تصمیمات آن میشود. لذا، با توجه به تئوری نمایندگی، در این شرایط ممکن است مدیران بیشتر در جهت منافع خود یعنی کسب پاداش بیشتر و بقای سمت گام بردارند. این موضوع منجر به گزارش سودهایی غیر واقعی شده که پیش بینی سودهای آتی را کاهش میدهد. عامل چهارم مورد بررسی در این تحقیق، سرمایهگذاران نهادی است. سرمایهگذاران در سهام شرکت معمولاً به دو گروه سهامداران جزء و سهامداران عمده تقسیم میشوند. سهامداران نهادی جزء گروه سهامداران عمده هستند. سرمایه گذاران نهادی3 - شامل سرمایه گذاران بزرگ نظیر بانکها، شرکتهای بیمه ، شرکتهای سرمایه گذاری، صندوقهای بازنشستگی و ... - یکی دیگر از سازو کارهای حاکمیت شرکتی هستند که میتوانند بر مدیریت شرکت نظارت داشته باشند زیرا، آنان هم میتوانند بر مدیریت نفوذ چشمگیر داشته باشند و هم منافع سهامداران را تامین کنند. اگرچه میتوان در حاکمیت شرکتی از تمرکز مالکیت به عنوان سازوکار مهم یاد کرد که مشکلات نمایندگی را کنترل میکند و حمایت از سرمایه گذاران را بهبود میبخشد، با این حال چنین تمرکزی می تواند اثرات منفی هم داشته باشد. به عنوان مثال دسترسی سهامداران عمده به اطلاعات محرمانه سبب عدم تقارن اطلاعاتی بین آنان و سهامداران کوچکتر میشود یعنی تضاد منافع مدیران و سهامداران به تضاد منافع بین سهامداران اکثریت و اقلیت تغییر مییابد - مهدوی و رستگاری،. - 1386 از این جهت، سهامدارن
