بخشی از مقاله
چکیده
تداوم انقلاب صنعتی در اروپای قرن نوزدهم، ایجادکارخانههای بزرگ و بزرگتر و صنایع مادر نیاز به سرمایه های کلان داشت. تامین چنین سرمایههایی ازامکانات مالی یک یا چند سرمایهگذار فراتر بود. از این رو، سرمایههای کوچک راه حل مناسبی برای تامین سرمایههای کلان و توزیع مخاطرات تجارتی بود.این امر منجر به ایجاد شرکتهای سهامی شد که باعث جدایی مالکیت از مدیریت شد و این وظایف حسابداری را گستردهتر کرد و تهیه و ارائه گزارشهایی لازم شد که بتواند سهامداران را از چگونگی اداره سرمایههایشان مطلع کند و این امر سبب پیدایش حرفه حسابرسی شد. با مرور ادبیات گذشته محققین دریافتند که امکان دستکاری نسبتهای مالی که در مطالعات پیش بینی بکار گرفته می شوند، وجود دارد. در پاسخ به این محدودیت نسبت های مالی محققین نقش اطلاعات حسابرسی را در پیش بینی ورشکستگی شرکت ها مورد مطالعه قرار دادند. تحقیقات محققین نشان داد که اطلاعات حسابرسی راهنمای با ارزشی در پیش بینی می باشند و مدل هایی که ترکیبی از نسبت های مالی و اطلاعات حسابرسی هستند، توانایی پیش بینی بالاتری را از خود نشان می دهند.
واژگان کلیدی: حسابرسی، نقش حسابرسی، مدلهای پیش بینی ورشکستگی
-1مقدمه
افزایش شمار شرکتهای سهامی و توسعه و رونق بازارهای سرمایه و پول، هدف حسابداری را از رفع نیازهای معدود صاحب سرمایه به پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی گروههای متعدد ذیحق، ذینفع و ذیعلاقه ارتقاء داد و به کار حسابداری نقشی اجتماعی بخشید. نقش اجتماعی حسابداری را حسابداران شاغل در موسسات نمیتوانستند به تنهایی ایفا کنند؛ زیرا، وجود رابطه استخدامی مستقیم، آنان را بهپذیرش نظرات مدیران شرکتهای سهامی و سایر واحدهای اقتصادی ملزم میکرد و از طرفی اشتغال آنان در موسسات، نوعی جانبداری طبیعی از موسسه را در بر داشت. چارهاین مشکل، انتخاب حسابداران خبرهای توسط مجامع عمومی صاحبان سهام بود که با رسیدگی به مدارک، اسناد و حسابهای یک واحد اقتصادی هرگونه تقلب و سوء استفادهای را کشف و نسبت به صورتهای مالی تهیه شده توسط موسسه بیطرفانه اظهار نمایند. این امر نخستین نظام حرفهای حسابداری را در اواخر قرن نوزدهمدر انگلستان پدید آوردکه مقارن همان سالها و در نیمه اول قرن بیستم در کشورهای دیگر نیز نظامهای حرفهای حسابداری ایجاد شد.
دربرخی دیگر از کشورها صنعتی اروپا، از جمله فرانسه، نیز ضرورت رسیدگی به حسابهای شرکت-های سهامی و شرکتهای با مسئولیت محدود به نحو دیگری طرح و راه حل متفاوتی اختیار شد. بدین معنا که مجمع عمومی صاحبان سهام هر یک از شرکتها، بازرس یا بازرسانی را انتخاب می کرد تا حسابهای شرکت را رسیدگی و نسبت به صورتهای مالی تهیه شده توسط مدیریت اظهار نظر کند. این راه حل با وجود اصلاحات متعدد بعدی و تکمیل آن با برقراری نظام حرفهای بازرسان قانونی، به علت عدم توجه به عامل محوری تخصص،تجربه و استقلال رأی چندان مؤثر واقع نشد و پس از راههای پر پیچ و خم در اواخر دهه1960کما بیش به همان راه حل پذیرش حسابداری حرفهای منتج شد.توضیح مختصر بالا نشان میدهد که حسابرسی به عنوان یک حرفه، یک تخصص و یک رشته عمر نسبتاَ کوتاهی دارد که به زحمت به بیش از یکصد سال می رسد.
در عین حال فرآیند تکاملی حسابرسی با بکارگیری علوم و فنون دیگر، مانند آمار و ریاضیات،مدیریت و سیستمهای اطلاعاتی در حسابداری و حسابرسی همراه بود. علاوه بر این با وضع قوانین و مقررات تازه حاکم بر واحدها و فعالیتهای اقتصادی،قوانین مالیاتی و تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی توسط مراجع حرفهای و نهادهای عمومی به ویژه از دهه 70 به بعد، رشته حسابرسی را به رشتهای پیچیده و پویاتبدیل کردهاست که دامنه آن به سرعت گسترده میشود و چشم انداز آتی آن به حسابرسی مدیریت و رسیدگی به آثار اجتماعی- اقتصادی فعالیت واحدها یا حسابرسی اجتماعی میرسد - رنجبر، . - 1389 با مرور ادبیات گذشته محققین دریافتند که امکان دستکاری نسبتهای مالی که در مطالعات پیش بینی بکار گرفته می شوند، وجود دارد. در پاسخ به این محدودیت نسبت های مالی محققین نقش اطلاعات حسابرسی را در پیش بینی ورشکستگی شرکت ها مورد مطالعه قرار دادند.
-2 پیدایش حسابرسی و تحولات آن در ایران
قبل از انقلاب اسلامی اندیشه حسابرسی واحدهای اقتصادی در ایران زاده تغییرات وتحولات اقتصادی کشور نبود. به عبارت دیگر، پیدایش و گسترش شرکتهای سهامی یا با مسئولیت محدود وبا توسعه بازار سرمایه، نیاز به حسابرسی را پدید نیاورد بلکه دراقتباسی ساده و الگو برداری بدون مضمون از روابط اقتصادی- اجتماعی غرب، در قانون تجارت 1310 که به اقتباس از قانون تجارت بلژیک تهیه و تصویب شد در بحث راجع به شرکتهای سهامی مقرر گردید که مجمع عمومی هر شرکت سهامی یک یا چند بازرس - مفتش - را از بین صاحبان سهام برای سال بعد انتخاب نماید. آیین نامه مربوط به نحوه انتخاب حسابداران رسمی در سال 1346 و اساسنامه کانون در سال 1351 به تصویب رسید و حسابداران رسمی منتخب از بعد مالیاتی، رسیدگی به دفاتر حساب و سود و زیان و ترازنامه مودیان را درموارد ارجاعی به عهده گرفتند.
به موازات انجام اقداماتی درمورد ایجاد نظام حرفهای حسابداری درجهت استفاده ازخدمات حسابداران متخصص درامر حسابرسی مالیاتی، اصلاحیه قانون تجارت - راجع به شرکتهای سهامی - مصوب 1347، شرکتهای سهامی عام را مکلف کردکه به حسابهای سود و زیان و ترازنامهشرکت گزارش حسابداران رسمی را نیز ضمیمه نمایند. حسابداران رسمی نیز مکلف شدند که در گزارش خود علاوه بر اظهار نظر درباره حسابهای شرکت گواهی نمایند که صورتهای مالی تنظیم شده از طرف هیات مدیره وضعمالی شرکت را به نحو صحیح و روشن نشان میدهد. به این ترتیب موضوع حسابرسی شرکتهای سهامی عام درقانون تجارت نیز جایی باز کرد. در پی افزایش روزافزون شرکتها و موسسات انتفاعی دولتی و ایجاد انواع و اقسام موسسات مختلف توسط دولت، در سال 1350 شرکت سهامی حسابرسی که سهام آن تماماَ متعلق به دولت بود به منظور انجام خدمات حسابرسی شرکتهای تابعه وزارت آب و برق تشکیل شد.
با وجود الزامات قانونی مختلف - اما مبهم و گاه متعارض - حسابداری حرفهای دردوره مورد بحث بهکندی جای پایی در جامعه ایران باز کرد اما پیش ازآنکه به عنوان یک نهاد کلی در قالب شرایط اقتصادی- اجتماعی و تحت مناسبات حقوقی حاکم بر فعالیتها و واحدهای اقتصادی ساز و کار متناسبی بیابد در مدار اقتصاد و صنعت وابسته قرار گرفتو بسیاری از موسسات حسابرسی داخلی به صورت اقمار موسسات حسابرسی بینالمللی درآمدند. بدین معنا که تعدادی از بزرگترین موسسات حسابرسی خارجی با انتخاب حسابداران رسمی ایرانی به عنوان شریک، شعبههایی را در ایران دایر کردند و کار حسابرسی شرکتهای بزرگ را دراختیار و یا در واقع در انحصار خود گرفتند. در هر حال در این دوره از لحاظ ایجاد مؤسسات تشکل حسابداران حرفهای و به کار گیری روشها و تکنیکهای جدید حسابرسی پیشرفتهایی حاصل شد و نسل تازهای از حسابداران با تجربه ایرانی تربیت شدند - رنجبر، 1389، ص. - 40
در سال 1359، در لایحه قانونی مربوط به اصلاح پاره ای از مواد قانون مالیات های مستقیم، مواد راجع به حسابداران رسمی لغو و در نتیجه کانون حسابداران رسمی عملاً منحل گردید و تشکیل مؤسساتی را ضروری ساخت که حسابرسی شرکت ها و سایر واحدهای اقتصادی ملی یا مصادره شده را عهده دار شوند. تشکیل مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملیو سازمان برنامه مؤسسه حسابرسی بنیاد مستضعفان و مؤسسه حسابرسی شاهد در سالهای 1359 تا 1362 ناشی از این نیاز بود. در سال 1362 موضوع ادغام مؤسسات حسابرسی بخش عمومی مطرح شد و قانون تشکیل سازمان حسابرسی به تصویب رسید. با تصویب اساسنامه قانونی سازمان در سال 1366، مؤسسات حسابرسی موجود در بخش دولتی ادغام و سازمان حسابرسی تشکیل شد. در سال 1372 قانون »استفاده از خدمات تخصصی و حرفه ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی« به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
به موجب این قانون، دولت می تواند حسب مورد نیاز از خدمات حسابداران رسمی در مواردی چون: حسابرسی و بازرسی قانونی شرکت های سهامی عام، شرکت سهامی خاص، شرکت های غیرسهامی و شرکت های موضوع بندهای الف و ب ماده - 7 - اساسنامه قانونی سازمان حسابرسی و همچنین حسابرسیمالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی استفاده نماید. ضمناً در قانون فوق پیش بینی شده است که به منظور تنظیم امور و اعتلای حرفه حسابداری و حسابرسی و نظارت بر کار حسابداران رسمی، جامعه حسابداران رسمی ایران تشکیل گردد.در سال 74
