بخشی از مقاله
چکیده
دستیابی به توسعه پایدار کشاورزي ازمهم ترین اهدف برنامه ریزان روستایی به شمارمیرود.در این بین آب از دیرباز مهمترین عامل توسعه روستایی در ایران بوده و به عنوان مهمترین و محدودکننده ترین نهاده تولید کشاورزي ایران شناخته شده است. با توجه به اینکه آب در کشاورزي منطقه نهادهاي مهم و بسیار محدود به شمار میآید و نیز به دلیل تنگناهاي اقلیمی - خشکسالی هاي پی در پی - و عدم مدیریت آب ، استفاده پایدار از آن به یک امر الزامی تبدیل شده است. مسائلی از قبیل فرسایش شدید آبی و خاکی، افت آب هاي سطحی و زیرزمینی، مصرف بیش از اندازه آب در بخش کشاورزي، فقدان زیر ساخت هاي مناسب تهدید کننده توسعه پایدار کشاورزي در روستاهاي منطقه مورد مطالعه هستند. این در حالی است که اقتصاد منطقه و روستاییان حوزه به شدت به منابع آبی موجود در منطقه وابسته اند.
از طرفی اقدامات آبخیزداري در حوزه هاي آبخیز - محل زندگی روستاییان - که در واقع مدیریت و بهره برداري هماهنگ، یکپارچه و قانونمند منابع طبیعی، کشاورزي، انسانی و اقتصادي یک آبخیز است داراي هدف اصلی حفظ آب و خاك و منابع آبی حوزه و افزایش آن است.در این تحقیق به شناخت شاخص هاي پایداري منابع آبی روستاهاي یکی از زیر حوزه هاي سد بارزو شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی پرداخته و سپس به بررسی و ارزیابی وضعیت پایدار منابع آبی روستاهاي واقع در آن پرداخته شده و در مرحله بعد، اثرات اجراي اقدامات آبخیزداري در افزایش منابع آب روستا مورد بررسی قرار گرفته است. بنابراین براي حفظ آینده کشاورزي منطقه، وضعیت آن مورد ارزیابی قرار میگیرد و محدودیتها، عوامل ناپایداري منابع آب شناسایی و در جهت رفع این موانع ضوابط، مقررات، مدیریت صحیح مورد بررسی و در پایان پیشنهادهایی ارائه می گردد.
کلیدواژهها: توسعه پایدار کشاورزي، روستا، حوزه آبخیز سد بارزو .
مقدمه
اقتصاد کشاورزي روستایی به طور مستقیم وابسته به منابع آب است. کمبود منابع آب و کیفیت نازل منابع آب و خاك روستاها نقش موثري در کاهش راندمان و بازده اقتصادي کشاورزي دارد.همگام با رشد جمعیت جوامع روستایی و تنگناهاي مربوط به منابع آب در این مناطق، لزوم استفاده پایدار از این منبع حیاتی بیشتر احساس می گردد. کمبود آب همراه با تغییر الگوهاي مصرف، فرسایش منابع موجود، افت آبهاي سطحی و زیرزمینی، فقدان زیرساختهاي مناسب، عدم مدیریت صحیح منابع آب، توسعه اراضی آبی، شیب بالا و تخلیه منابع آب از منطقه و غیره، تداوم زندگی روستاییان و فعالیت هاي بخش کشاورزي حوزه آبخیز سد بارزو را به طور جدي تهدید می کند.
نظر به اینکه آب در کشاورزي منطقه نهادهاي مهم و محدود به شمار می آید و نیز به دلیل تنگناهاي اقلیمی و ویژگیهاي جغرافیایی - خشکسالیهاي پی در پی و شیب منطقه - و عدم مدیریت صحیح آب، استفاده پایدار از منابع آبی منطقه از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. شواهد حاکی از آن است که توسعه پایدار کشاورزي با اجراي عملیات آبخیزداري شامل عملیات مکانیکی شامل احداث سیل بندها وعملیات بیولوژیکی و بیومکانیکی شامل بذرکاري، بذرپاشی ، احداث بانکت و تراس ، علوفه کاري - با درنظر گرفتن عامل اصلی حفظ و افزایش منابع آبی روستاها در حوزه هاي آبخیز - ممکن می گردد.
اساسا توانمندي هر جامعه به میزان دسترسی افراد آن جامعه به منابع بستگی دارد. از این رو سیاستگذاري در جهت بهبود منابع عمده روستا یکی از ضروري ترین زمینه هاي مداخله در امر توانمندي جوامع روستایی محسوب می شود.در این راستا بررسی پایداري آب روستایی در بخش کشاورزي، شناخت عوامل مؤثر در پایداري آنها و ارائه راهکارهاي لازم براي پایداري منابع آب نواحی روستایی بسیار ضروري بوده و داراي ارزش و اهمیت بسیار زیادي است. در این مقاله در راستاي موارد فوق سعی بر آن است به فرضیه ذیل پاسخ داده شود:به نظر می رسد بین مدیریت منابع آب در منطقه و ناپایداري کشاورزي در روستاها رابطه معناداري وجود دارد.
مبانی نظري تحقیق
توسعه پایدار
تاکنون تعریف جامعی از توسعه پایدار که مورد قبول همگان باشد به سبب اینکه به ایدئولوژي هاي مختلف زیست محیطی مرتبط هستند ارائه نشده و با یکدیگر مغایرت دارند. تعریفی که بیش از همه مورد استفاده قرار گرفته تعریف کمیسیون برانتلند است که این کمیسیون توسعه پایدار را بعنوان الگویی از توسعه که نیازهاي بشر را بدون از بین بردن توانایی نسلهاي آینده تامین کند تعریف کرده است - پاپلی یزدي، 1381، - 50کمسیون جهانی محیط زیست و توسعه در سال 1987 ، توسعه پایدار را چنین تعریف کرد: »توسعه اي که بدون مخاطره انداختن توان نسلهاي آینده براي رفع نیازهاي خود، پاسخگوي نیازهاي حال حاضر باشد.« این مفهوم طی
