بخشی از مقاله
چکیده
بهنظر میرسد کشت مخلوط یک ابزار مفید براي به حداقل رساندن ریسک تولیدات کشاورزي در بسیاري از مناطق، از جمله در مناطق توسعه نیافته است. از این رو، امکان افزایش رشد و عملکرد اسفناج را در کشت مخلوط با نخود ارزیابی کردیم.آزمایش در منطقه همدان و در سال زراعی 1396 با 4 تیمار و سه تکرار اجرا شد. کشت خالص اسفناج، کشت خالص نخود، کشت مخلوط افزایشی 20 درصد نخود با اسفناج - 100:20 - و کشت مخلوط جایگزینی 60:40 - نخود:اسفناج - تیمارهاي آزمایشی بودند. نتایج نشان داد که نسبتهاي مختلف کاشت اثر معنیداري بر عملکرد دانه هر دو گونه گیاهی داشتند، بطوري که بیشترین عملکرد دانه اسفناج مربوط به تیمار کشت مخلوط افزایشی بود. ولی، این تیمار با کشت خالص اسفناج از نظر عملکرد دانه تفاوت معنیداري نداشت. بیشترین عملکرد دانه نخود از کشت خالص حاصل شد و در کشت مخلوط عملکرد دانه نخود به طور معنیداري کاهش یافت. در تیمارهاي کشت مخلوط شاخصهاي نسبت برابري زمین1 و مجموع ارزش نسبی2 بیشتر از یک بود که نشاندهنده برتري کشت مخلوط نسبت به کشت خالص اسفناج و نخود است.
واژههاي کلیدي: اسفناج، عملکرد، کشت مخلوط، نسبت برابري زمین، نخود.
مقدمه
امروزه بدلیل اثرات سوء حاصل از کشاورزي رایج نظیر تخریب خاك و آلودگیهاي زیست محیطی، توجه به سیستمهاي پایدار افزایش یافته است. در این گونه سیستمها هدف کاهش استفاده از نهادههاي خارجی، تأمین بخش اعظم انرژي مورد نیاز از داخل خود سیستم، ثبات عملکرد در دراز مدت و حداقل تأثیر سوء بر محیط زیست است . - 3 - از فن زراعی مناسب براي دستیابی به سیستمهاي کشاورزي پایدار، استفاده از کشت مخلوط است - . - 5 مافی3 و موکسیارلی - 2003 - 4 گزارش کردند که در کشت مخلوط سویا و نعناع، عملکرد وکیفیت نعناع در مقایسه با کشت خالص افزایش مییابد. گیاهان تیره لگومینوز علاوه بر حاصلخیزي خاك، نیتروژن تثبیت شده را به گیاهان همراه خود انتقال میدهند و میتوانند به پایداري عملکرد در کشاورزي کم نهاده کمک کنند . - 1 - نخود5 از مهمترین حبوبات دنیاست که در مناطق نیمه خشک به طور وسیعی کشت میشود.اسفناج6 گیاهی یکساله، روز بلند، محصول نواحی سرد و در آب و هواي خنک بهتر رشد و نمو میکند.
این سبزي برايکاهش وزن، رفع یبوست، هضم غذا، رفع تشنگی ، سرطان، کاهش کلسترول، کم خونی و رماتیسم مفید است. این گیاه داراي عناصر غذایی مانند کلسیم، آهن و منیزیم میباشد و در رژیم غذایی مصرف زیادي دارد . - 2 - یافتههاي زند و غفاري خلیق - 1381 - حاکی از آنستکه نسبت الگوي کشت 50: 50 براي لوبیاي چشم بلبلی و سورگوم دانه اي نسبت به کشت خالص، 19درصد سودمندي دارد. باقري و همکاران - 1393 - در بررسی نسبتهاي مختلف کشت مخلوط جایگزینی سویا با دو گیاه ریحان و گاوزبان اروپایی دریافتند که عملکرد اقتصادي و بیولوژیک سویا در تمامی نسبتهايکشت مخلوط با ریحان، در مقایسه با کشت مخلوط با گاوزبان اروپایی از مقدار بیشتري برخوردار بود. عباسی علی کمر و همکاران - 1385 - در طی آزمایشی، تراکمهاي مختلف کشت مخلوط زیره سبز و نخود را مورد بررسی قرار داده و مشاهده کردند که براي تمامی تیمارها نسبت برابري زمین بالاتر از یک بود که این موضوع نشان از برتري کشت مخلوط داشت.
مواد و روشها
این آزمایش در سال 1396در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعهاي واقع در شهرستان تویسرکان - همدان - اجرا شد. کشت خالص اسفناج، کشت خالص نخود، کشت مخلوط افزایشی 20 درصد نخود با اسفناج - 100:20 - وکشت مخلوط جایگزینی 60:40 - نخود:اسفناج - تیمارهاي آزمایشی بودند. بذر اسفناج از توده بومی و بذر نخود از مؤسسهتحقیقات دیم سرارود کرمانشاه تهیه شد. تراکم نهایی در کشت خالص اسفناج بیست بوته در مترمربع و براي نخود چهل بوته در مترمربع بود. ابعاد کرتها 6 × 3/5 متر، فاصله بین کرتها یک متر و فاصله بلوكها از یکدیگر دو متر در نظر گرفته شد.کاشت اسفناج و نخود بصورت همزمان در بیست و هشتم اسفند ماه سال 95 به صورت جوي و پشته انجام شد.
بذر نخودقبل از کاشت با باکتري ریزوبیوم1 مخصوص که از شرکت فناوري زیستی مهر آسیا تهیه شده بود تلقیح گردید. عملیات وجین علفهايهرز در چهار مرحله به صورت دستی و آبیاري به روش بارانی انجام گرفت. برداشت نخود بیست تیرماه سال 96زمانی که رنگ غلاف ها زرد شده بود، صورت گرفت و برداشت اسفناج ده تیرماه 96 هنگامی که رنگ بوته ها کاملا زرد شده بود انجام شد.برداشت و نمونه برداري با حذف اثر حاشیه از هر واحد آزمایشی براي تعیین عملکرد انجام گرفت. براي ارزیابی کشت مخلوط اسفناج و نخود در مقایسه با کشت خالص از شاخصهاي نسبت برابري زمین و مجموع ارزش نسبی به ترتیب از روابط زیر استفاده شد:
دراین رابطه، Y1 و Y2 بهترتیب عملکرد گونههاي نخود واسفناج در کشت مخلوط ؛ و F1 و C2 نیز عملکرد گونههاي نخود واسفناج در کشتخالص است.a وb بهترتیب قیمت اسفناج 40000 - ریال - ، و قیمت نخود 70000 - ریال - ، P1 و P2 به ترتیب عملکرد اسفناج و نخود درکشت مخلوط و m عملکرد اسفناج در کشت خالص است. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزارآماري SAS ومقایسهمیانگینها با استفاده از آزمون LSD در سطح احتمال پنج درصد صورت گرفت.
نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که عملکرد دانه تحت تأثیر نسبتهاي مختلف کشت مخلوط معنیدار بود - جدول. - 1 بیشترین عملکرد دانه در گیاه اسفناج در تیمار افزایشی 100% - اسفناج %20+نخود - و بیشترین عملکرد دانه نخود در کشتخالص مشاهده گردید - جدول . - 2 پاندیاتا 2و همکاران - 2000 - گزارش کردند که برتري عملکرد در کشت مخلوط ممکن است بر اثر تلفیقی از عوامل مختلف همچون استفاده بهتر از رطوبت خاك، نور و عناصر غذایی باشد، آنها وجود اختلاف درساختار ریشه، توزیع کانوپی و احتیاجات غذایی گیاهان در کشت مخلوط را علت این کارآمدي تشخیص دادند. به نظر میرسد که جدا بودن آشیانهاي اکولوژیک در استفاده از منابع و کاهش رقابت بین دو گیاه اسفناج و نخود از جمله عواملی هستند که سبب سودمندي کشت مخلوط این دو گیاه و تولید عملکرد دانه بالاتر نسبت به تک کشتی شده است. مقایسه میانگینهاي عملکرد دانه، در نسبتهاي مختلف کشت نشان داد که در هر دو گیاه با جابجایی از تراکمهاي کمتر به سمت تراکمهاي بیشتر عملکرد دانه افزایش مییابد.
نتایج آزمایش کوچکی و همکاران - 1393 - نشان داد که کشت سیاهدانه بصورت مخلوط با دو گیاه نخود و لوبیا میتواندافزایش عملکرد دانه این گیاه را به دنبال داشته باشد که این امر احتمالا" بدلیل بهرهمندي این گیاه از نیتروژن تثبیت شدهتوسط آنها و نیز پوشش مناسب سطح زمین توسط کانوپی مخلوط و در نتیجه کنترل علفهايهرز است . - 3 - که این گزارشات با نتایج این تحقیق مطابقت داشت. حمزهئی و همکاران - 1395 - در بررسی شاخص مجموع ارزش نسبی کشت مخلوط باقلا با ذرت گزارش کردند که مزیت اقتصادي کشت مخلوط در مقایسه با تک کشتی، در کشت مخلوط افزایشی 45 درصد باقلا باذرت بالاتر از یک بود - 1/45 - که نشان از برتري کشت مخلوط نسبت به کشت خالص است. درالگوي کشت مخلوط اسفناجو نخود نسبت برابري زمین و مجموع ارزش نسبی بزرگتر از یک شد که نشان از برتري کشت مخلوط نسبت به تککشتی دراین الگوي کشت است - جدول . - 3 در مطالعهاي سودمندي کشت مخلوط ذرت با ماش نسبت به تک کشتی آنها گزارش شدهاست . - 4 -
