بخشی از مقاله
مقدمه
خاک به عنوان یکی از منابع طبیعی ارزشمندی است که در مقیاس زمانی کوتاه تجدید ناپذیر میباشد. فرسایش به عنوان عامل اصلی تخریب خاک محسوب شده و اثرات آن معمولا غیر قابل جبران میباشد - رفاهی . - 1385 همچنین فرسایش خاک یکی از مهمترین معضلات زیست محیطی، کشاورزی و تولید غذا در جهان است که تاثیر مخربی در تمام اکوسیستمهای تحت مدیریت انسان دارد. هر چند فرسایش خاک در طول تاریخ وجود داشته، ولی در سالهای اخیر به دلیل کاربری نامناسب شدت یافته است - شکل آبادی . - 1382 اندازهگیری و تعیین رواناب در مقیاس کرت و حوزه آبخیز همواره به سهولت میسر نمیشود لذا استفاده از کرتهای دایمی یا موقتی برای اندازهگیری و مطالعه عوامل موثر در فرسایش خاک و تولید رواناب بسیار مفید میباشد - مورگان . - 2005
هرگاه شدت بارندگی از ظرفیت نفوذ آب به داخل خاک بیشتر باشد بخشی از آب حاصله از بارندگی در سطح حوضه باقی میماند این آب پس از پر کردن گودالهای سطح زمین که به آن چالاب گفته میشود در امتداد شیب زمین جریان پیدا کرده و از طریق شبکه آبراههها و سپس رود خانه اصلی از حوضه خارج میگردد و به این بخش از بارندگی که می توان مقدار آن را در رودخانهها اندازهگیری کرد رواناب سطحی میگویند با توجه به این که خصوصیات فیزیکی حوزه نسبتا ثابت است قاعدتا بین بارندگی و رواناب میتوان یک رابطه مستقیم را انتظار داشت - علیزاده . - 1382
تولید رواناب اثر مهمی در کاهش ذخیره رطوبتی خاک و افت محصول به ویژه در اراضی دیم نواحی نیمه خشک دارد - یونگر و همکاران . - 1998 مهار روانابها در مناطق نیمه خشک که تولید محصولات کشاورزی کاملا وابسته به بارندگی می باشد اهمیت زیادی دارد. سری و همکاران - - 2004 و یانگ و همکاران - 2005 - نشان دادند که بررسی عوامل موثر بر رواناب به منظور ارائه راهکاریی برای کاهش آن بسیار مهم می باشد. یکی از بهترین عوامل کنترل کننده رواناب پوشش گیاهی و تراکم آن میباشد که هدف این تحقیق بررسی تاثیر تراکم کشت دیم گیاه نخود بر رواناب در ایستگاه تحقیقاتی حفاظت آب و خاک - آذربایجان شرقی - میباشد.
مواد و روش ها
موقعیت منطقه مورد مطالعه
تحقیق حاضر در ایستگاه تحقیقاتی تیکمهداش در 16 کیلومتری شهرستان بستان آباد و در موقعیت طول شرقی بین 46 درجه و 30 دقیقه و 47 درجه و 14 دقیقه، و عرض شمالی37 درجه و 32 دقیقه و 38 درجه و 4 دقیقه اجرا گردید. ارتفاع منطقه مورد مطالعه از سطح دریا 1900 متر و میانگین بارندگی سالانه ایستگاه 380 میلیمتر و دارای تابستانهای معتدل و زمستانهای سرد بوده و در منطقه نیمه خشک قرار دارد، حداقل مطلق درجه حرارت آن در زمستان 25 درجه سانتی گراد زیر صفر و حداکثر مطلق آن در تابستان تا 32 درجه سانتی گراد بالای صفر می رسد.
روش انجام تحقیق
به منظور سنجش مقدار رواناب از کرت، به تعداد 12 عدد با ابعاد 4/8×40 متر صورت گرفت. این کرتها در اراضی دیم منطقه ایجاد شده که در جهت شیب شخم زده و بذر پاشی در این کرتها به صورت دست پاش صورت گرفت. این کرتها با 2 تیمار - آیش، نخود - و در 3 سطح 30 - ، 35 ، - 40 و هر تیمار در 3 تکرار انجام گرفت. در پایین کرتها از ورقهای گالوانیزه که جهت جلوگیری از تراوشهای جانبی به داخل کرت ها و بالعکس استفاده گردید، به نحوی که بتواند تمامی رواناب ایجاد شده در داخل کرتها را به مخازن جمع آوری کننده رواناب منتقل کند ودر نقطه خروجی از لولههایی برای انتقال رواناب درون کرت به مخازن جهت اندازه گیری رواناب استفاده گردید. آمار بارندگی منطقه مورد مطالعه به کمک نزدیکترین ایستگاه کلیماتولوژی منطقه و مجهز به باران نگار جمع آوری شد.
در پایان فصل زراعی رواناب جمع آوری شده در مخزنها را با ترازوی دیجیتالی وزن و توسط استوانه مدرج بر حسب میلی لیتر در هر کرت اندازهگیری شد.در مجموع از هر کرت اطلاعاتی نظیر حجم رواناب کل کرت و تراکم کشت - به وسیله نرم افزار فتوشاپ - به دست آمد.خصوصیات دیگری از خاک که محاسبه گردیده عبارت است از بافت خاک به روش هیدرومتر - گی و اور - 2002، مواد آلی به روش والکلی - بلک - نلسون و سومر - 1982، کربنات کلسیم معادل - CCE - به روش تیتراسیون، EC عصاره گل اشباع و pH گل اشباع با روشهای متداول آزمایشگاهی اندازهگیری شد.
نتایج و بحث
نتایج حاصل از بررسی عاملهای فیزیکی شیمیایی خاک لایه سطحی - 0 - 20 - کرتها: شن % 42 ، سیلت 32 % ، رس % 26 ، 7/6 PH، 0/34 ECدسی زیمنس بر متر، درصد ماده آلی 0/33،کربنات کلسیم 11/6 با روش-های آزمایشگاهی اندازهگیری و در پایان فصل زراعی درصد تاج پوشش گیاهی در سطوح نخود به ترتیب %27، %36/2، %41/9 اندازهگیری شد. دادهها ابتدا با استفاده از نرم افزار SPSS نرمال و پس از نرمال شدن دادهها تجزیه نتایج توسط نرم افزار Mstatc نشان داد - نمودار - 1 سطوح نخود به ترتیب % 25 ، % 36 ، % 44 نسبت به کرت شاهد رواناب را کاهش میدهد و سطح سه نخود با 42016 میلیلیتر کمترین مقدار رواناب را دارا میباشد
