بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر، بررسی تولیدات علمی بینالمللی کشور ایران در قرن 21 می باشد. روش پژوهش پیمایشی با رویکرد علمسنجی است. جامعه مورد مطالعه شامل تولیدات علمی ایران نمایه شده در پایگاه وب آو ساینس طی سال های 2000 تا 2015 میباشد. یافتهها نشان داد که طی دوره مورد بررسی، 265908 مدرک بهوسیله پژوهشگران ایرانی تولیدودر پایگاه وب آو ساینس نمایه شده است. 49/51 درصد از تولیدات علمی ایران طی دوره مورد بررسی، مربوط به چهار سال اخیر - 2015-2012 - بوده است. دانشگاه های آزاد اسلامی، تهران، علوم پزشکی تهران، صنعتی شریف، تربیت مدرس و شیراز به ترتیب با تولید 14/41 درصد، 9/75 درصد، 7/40 درصد، 5/86 درصد، 4/68 درصد و 3/59 درصد از کل مدارک پرتولیدترین موسسه ایرانی طی دوره مورد بررسی بودهاند. مجله PROCEDIA SOCIAL AND » «BEHAVIORAL SCIENCES با چاپ 2209 مقاله، بیشترین تولیدات علمی ایران را منتشر کرده است. حوزههای
پژوهشی مهندسی، شیمی و فیزیک به ترتیب با 22/95 درصد، 14/47 درصد و 8/34 درصد از کل مدارک، بیشترین تولیدات علمی ایران را به خود اختصاص داده اند. کشورهای ایالات متحده، کانادا، انگلستان، آلمان، استرالیا و مالزی بیشترین همکاری علمی را با پژوهشگران ایرانی داشتهاند.
واژگان کلیدی: تولیدات علمی، ایران، پایگاه وب آو ساینس
.1 مقدمه
در جهان امروزی، جامعه ای را پیشرفته می دانند که نه به لحاظ قدرت اقتصادی یا نظامی بلکه از جهات اطلاعاتی بر دیگر جوامع برتری داشته باشد. پیشرفت اطلاعاتی زمینهساز غنای اقتصادی، صنعتی و پیشرفت نظامی به حساب میآید - عصاره و مصطفوی، . - 1389 وضعیت تولیدات علمی نمایه شده کشورها در نمایههای معتبر بینالمللی، بخشی از مهم ترین شاخص های توسعه علمی و جزء شاخص های بروندادی علم و فناوری آن ها محسوب می شود - نوروزی چاکلی و همکاران، . - 1387 بر اساس سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، ایران اسلامی کشوری توسعه یافته با جایگاه اول علمی و فناوری در سطح منطقه است. در نقشه جامع علمی کشور نیز اهداف توسعه علمی از طریق شاخصهایی همچون کسب رتبه نخست منطقه از نظر تولید علم، مرجعیت علمی و توسعه و ترویج و انتشار علم و فناوری مشخص گردیده است - نقشه جامع علمی کشور - .
با وجود فراز و نشیب های تولید علم ایران در دوره های مختلف، در سال های اخیر شاهد رشد قابل توجه تولیدات علمی کشورمان هستیم - مرادی مقدم و همکاران، . - 1394 اطلاعات مستخرج از پایگاه وب آو ساینس1 در تاریخ دوم شهریور ماه سال 1395 و مقایسه کمیت تولید علم 25 کشور دنیا که بیشترین کمیت تولید علم را در سال های 2014 و 2015 میلادی تولید کرده اند، نشان میدهد که جمهوری اسلامی ایران از لحاظ رشد کمیت تولید علم در سال 2015 میلادی نسبت به سال 2014 میلادی با یک پله صعود به جایگاه دوم دنیا دست یافت - وبگاه پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، اخبار - .با توجه به ضرورت مطالعه وضعیت تولید علم ایران، پژوهش حاضر درصدد است تولید علم جهانی جمهوری اسلامی ایران در قرن 21 در پایگاه وب آو ساینس را مورد بررسی قرار دهد.
.2 پرسش های پژوهش
-1 روند تولیدات علمی ایران در پایگاه وب آو ساینس طی سالهای 2000 تا 2015 چگونه بوده است؟
-2 موسسات پرتولید در تولیدات علمی ایران در پایگاه وب آو ساینس طی سالهای 2000 تا 2015 کدامند؟
-3 مجلات هدف پژوهشگران ایرانی در پایگاه وب آو ساینس طی سالهای 2000 تا 2015 کدامند؟
-4 حوزههای پژوهشی برتر تولیدات علمی ایران در پایگاه وب آو ساینس طی سالهای 2000 تا 2015 کدامند؟
-5 کشورهای مشارکت کننده در تولیدات علمی ایران در پایگاه وب آو ساینس طی سالهای 2000 تا 2015 کدامند؟
-6 زبان غالب تولیدات علمی ایران در پایگاه وب آو ساینس طی سالهای 2000 تا 2015 کدامند؟
-7 قالب تولیدات علمی ایران در پایگاه وب آو ساینس طی سالهای 2000 تا 2015 کدامند؟
.3 پیشینه پژوهش
اهمیت روزافزون تولیدات علمی در سطح بین المللی، پژوهشگران را بر آن داشته تا درصدد بررسی میزان مشارکت علمی کشور در سطح جهانی برآیند - برای نمونه نگاه کنید به: صبوری، 1381؛ صبوری، 1382؛ صبوری و پورساسان، 1383؛ موسوی، 1383؛ معین، 1383؛ موسوی، 1384؛ صبوری، 1385؛ صبوری و پورساسان، 1385؛ نوروزی چاکلی و همکاران، 1386؛ صبوری، 1386؛ صبوری، 1387؛ اسکروچی و همکاران، 1388؛ علیجانی و کرمی، 1388؛ صبوری 1389؛ عصاره و همکاران، 1389؛ صبوری 1390؛ صبوری، 1391؛ عصاره و ویلسون2، 2002؛ صبوری، 1392؛ پیرحقی و صبوری، 1392؛ جوکار و عصاره، 1392؛ عزیزی، 1393؛ اولیاء و قانعی، 1393؛ اسدی و قادری سهی، 1394؛ مرادی مقدم و همکاران، . - 1394
از جمله در مطالعات اخیر، صبوری - 1393 - در مطالعه ای به بررسی تولید اسناد علمی ایران در سال 2014 پرداخت. نتایج نشان داد که ایران با 1/42 درصد تولید اسناد علمی بین المللی در مقام دوم در بین کشورهایمنطقه و مسلمان قرار داشته و دانشگاه های علوم پزشکی تهران، تهران، امیرکبیر، شریف، تربیت مدرس و صنعتی اصفهان به ترتیب شش دانشگاه برتر تولید اسناد علمی در سال 2013 بوده اند. نوزده درصد اسناد علمی سال 2013 متعلق به مجموعه دانشگاه های آزاد است. رشتههای فنی - مهندسی، شیمی، فیزیک، مواد و ریاضیات نقش اول را در تولید اسناد علمی داشته اند. آمریکا، کانادا، انگلستان، آلمان و مالزی به ترتیب بیشترین همکاری علمی را با ایران داشتهاند .
صبوری - 1394 - همچنین، در مطالعه دیگری به بررسی تولید اسناد علمی ایران در سال 2014 پرداخت. نتایج نشان داد که کشور ما از نظر تولید اسناد علمی بین المللی در مقام دوم بین کشورهای منطقه و مسلمان قرار داشته دانشگاههای تهران، علوم پزشکی تهران، امیرکبیر، تربیت مدرس و صنعتی شریف به ترتیب پنج دانشگاه برتر دولتی اسناد تولید علم در سال 2014 بوده اند. رشتههای فنی-مهندسی، شیمی، مواد، فیزیک و ریاضیات پنج موضوع نخست در تولید اسناد علمی کشور بوده اند. 18/5 درصد اسناد علمی تولید شده متعلق به دانشگاه آزاد است. آمریکا، مالزی، کانادا، آلمان، انگلستان و استرالیا به ترتیب بیشترین همکاری علمی را با ایران داشته اند .
کرامت فر، نوروزی چاکلی و اسپرایین - 1394 - در پژوهشی به ارزیابی تطبیقی تولید علم ایران، ترکیه و مالزی طی سالهای 1996 تا 2013 در پایگاه اسکوپوس پرداختند. نتایج نشان داد که بر مبنای تعداد تجمعی مدارک و استنادات، ترکیه در رتبه اول، ایران دوم و مالزی در رتبه سوم قرار دارند. با این وجود از سال 2011 بر اساس تعداد تولیدات علمی و نیز میانگین نرخ رشد سالیانه در سراسر دوره، ایران در رتبه نخست قرار گرفته است. بر مبنای شاخص هرش و تعداد مجلات نمایه شده در اسکوپوس به ترتیب کشورهای ترکیه، ایران و مالزی قرار دارند. اما بر اساس شاخص SJR، ترتیب ایران، ترکیه و مالزی برقرار است.
.4 روش پژوهش
پژوهش حاضر نوعی مطالعه مقطعی - توصیفی است که به صورت پیمایشی انجام شده است. جامعه مورد مطالعه شامل تولیدات علمی کشور ایران نمایه شده در پایگاه وب آو ساینس، از سال 2000 تا سال 2015 می باشد. گردآوری دادهها با استفاده از بخش جستجوی پایگاه استنادی اسکوپوس در نوامبر 2016 انجام شد. جهت شناسایی و استخراج پیشینههای موجود از راهبرد جستجوی CU=Iran با محدوده زمانی 2015-2000 در بخش جستجوی پیشرفته پایگاه وب آو ساینس استفاده شد. با توجه به اینکه جستجو پیش از پایان سال 2016 صورت گرفت، تولیدات علمی سال 2016 در جستجو لحاظ نگردید.
.5 یافتهها
بر اساس داده های پایگاه وب آو ساینس، ایران از سال 2000 تا سال 2015، در مجموع 265908 مدرک تولید نموده است که این تعداد، 86/68 درصد کل تولیدات علمی ایران را تشکیل میدهد. همانگونه که تصویر 1 نشان میدهد، روند تولید علم ایران در قرن حاضر رو به افزایش داشته است. رشد قابل توجه تولیدات به ویژه در ابتدای دهه دوم از این قرن کاملا مشهود است. 49/51 درصد از تولیدات علمی ایران طی دوره مورد بررسی، مربوط به چهار سال اخیر -2012 - - 2015 بوده است.
