بخشی از مقاله
چکیده
نبود آگاهی و دانش کافی انسان در طول تاریخ، عدم توانایی او در شناخت علل واقعی انواع بیماریها و حوادث طبیعی و نیز ضعف و ناتوانی در مواجهه با مشکلات و سختی ها، او را به ورطه جادو و جادوگری کشاند و این باور را در ذهن او جای داد که با تمسّک به نیروهای ناشناخته دیگری توانایی مقابله با انواع بلاها و ناگواریها وجود دارد. استفاده از انواع جادوی سفید راهی برای مبارزه با جادوی سیاه و پلیدیها شناخته شد که در این میان برخی از حیوانات با داشتن قدرتی ماورایی که از خواستگاه الهی آنها سرچشمه میگیرد، یکی از نیروهای مقابله کننده با جادوی سیاه جادوگران و دیوان می باشند. این مقاله با معرفی حیوانات اهورایی چون انواع پرندگان، سگ گاو، خوک و خر، برمبنای متون پهلوی مشخص می سازد که هریک از این حیوانات برای چه جادوی سیاهی مورد استفاده قرار می گرفته اند.
واژگان کلیدی: متون پهلوی، جادوی سیاه، جادوی سفید، جادوی حیوانات.
.1 مقدمه
وجود انواع آیینهای جادوگری در بین اقوام و ملتهای مختلف از نخستین روزهای زندگی انسان تا به امروز، حاکی از وجود خصیصهای مشترک در میان تمامی آنها است، و آن اعتقاد به وجود ماوراءالطبیعه در ابعاد گوناگون و کارکردهای مختلفی است که برای آن قائل هستند. برای جادو و سحر نویسندگان مختلفی تعابیر گوناگون بیان کرده اند. ابن خلدون در تعریف جادو گفته است:»آگاهی به چگونگی استعدادهایی است که نفوس بشری به وسیله آنها بر تثیر کردن در عالم عناصر توانا میشود خواه مستقیم و بی واسطه باشد یا به وسیله یادگیری از امور آسمانی، گونه نخستین ساحری و دوم طلسمات است« - ابن خلدون،. - 1039 :1347
همچنین در فرهنگ نامه مزدیسنا در تعریف سحر آمده است:»چیزی یا کاری که در آن فریبندگی و گیرندگی باشد، کاری که آدمی به وسیله نفوذ و تکرار بعضی کلمات با انجام اعمالی، قوای جهان را به نفع خود قبضه نماید، سحر را به معنی تغییر یا گردانیدن ماهیت و صورت واقعی شیء به امری غیر حقیقی یا خیالی نیز پنداشتهاند و گاه نشان دادن صوری است بر خلاف واقع،چنانکه گویی حقیقت شیء دگرگون شده است مانند ریسمانی را به مار مبدل ×کردن - اوشیدری، - 322 :1371
در واقع جادو به معنای استفاده از انواع دعاها و وردها، اشیاء و گاه موجودات زنده و عناصر طبیعی و نیز انجام کارهای خارق عادت است که انسان در مواجهه با بلایا و آسیبها و مشکلات، دست به دامان آنها میشود تا دفع شر کند و طلب خیر و نیک سرانجامی.در دنیایی که بشر اولیه با انبوهی از مشکلات و خطرات که دائماً با آن مواجه است ، مانند طوفان،سیل و سایر بلاهای طبیعت که در یک روز و حتی کمتر از آن، حاصل زحمات روزهای طولانی و کار سخت او بر روی زمین کشاورزیاش را در طی سال از بین میبرد، و یا بیماریهای مختلف که جان او و یا عزیزانش را در بسیاری از موارد تا قبل از رسیدن به سن بلوغ میگیرد وبسیاری از بلاها و آفتهای دیگر،اعتقاد به جادو و تأثیرات آن توانی مضاعف به او میدهد تا با باور به اینکه نیروهایی خارج ازطبیعت در کنار و همسو با تلاش او سعی در بهبود کیفیت زندگی او دارند، خود نیز در این راه کوشاتر و ثابت قدمتر باشد.
»جادو به مردم دل و جرأت میدهد که در وضع هر قدر نامساعد به کوشش خود ادامه دهند. کشاورزی که در فصل خرمن محصول کمی برداشت میکند، تسلیم یأس و ناامیدی نمیشود. شاید علت یک نوع آفت گیاهی باشد که در مورد آن کاری از دست او ساخته نیست اما او گمان میکند طلسم شده است در اینجا کاری از او ساخته نیست. او در جوار اقدام به جادو، تلاش خود را دو برابر میکند، صمیمانه تمام آداب و مراسم را بهجا میآورد و در عین حال آنچه از دستش بر میآید برای بهبودی و افزایش محصول خود دریغ نمیکند. سخت کوشی و جادو متحدین خوبی هستند« - گریگور، . - 86 - 85 :1361در واقع آنچه که انسان را به ورطه جادو میکشاند، ضعف و ناتوانی او در اداره اموری است که او قدرتی برای کنترل آنها ندارد، و با توسل به انواع طلسمها و افسونها سعی می کند تا آنچه را که با نیروی طبیعی خود قادر به تغییر آن نیست، تغییر دهد.
تفاوت در نیازها، موجب بهوجود آمدن کارکردهای مختلف برای جادو می شود. این کارکردها در هر جامعه و منطقه جغرافیایی و برای نقشهای اجتماعی مختلف افراد در آن جامعه، متفاوت است. در واقع کاربردهایی که جادو دارد، بسته به شرایط اقلیمی، محیطی و فردی تفاوت دارد.» انسان بدوی از جادو در فعالیتهای روزمره از قبیل به عمل آوردن محصول خوب در زراعت، به چنگ آوردن شکار فراوان،محافظت درختان میوه از دستبرد دزدان،جلب نظر لطف معشوق،خلاصی از درد سر و یا برای تسویه حساب با یک همسایه ی نابکار استفاده می کند« - گریگور، . - 14 :1361به تدریج و با رشد آگاهی و دانش انسان و شناخت وسیعتر و عمیقتر او از خود و جهان اطرافش، او متوجه ناکارآمد بودن جادو شد، و به این نکته پیبرد که او
