بخشی از مقاله
چکیده
ادبیات کودکان از گونههاي مهم در ادبیات است و یکی از انواع آن داستان است. تعالیم اخلاقی و اجتماعی اگر در قالب داستان بیان شوند؛ تاثیرگذارتر است. داستانهاي با شخصیتهاي حیوانی در جذب کودکان به این نوع داستانها و انتقال مفاهیم اخلاقی به آنها تاثیر زیادي دارد.در این پژوهش 65 داستان بازنویسی - گروه سنی»ب و ج - « با شخصیتهاي حیوانی مورد بررسی قرار می گیرد. ویژگیهاي رفتاري و فیزیکی ذکر شده در این آثار براي هر یک از حیوانات با ویژگی هاي فیزیولوژي و زیست شناسی آنها مقایسه می شود. بسامد حیوانات، صفت هاي ذکر شده براي آنها و ارتباط بین صفات و ویژگیهاي حیوانات در داستان ها با باورهاي مردم در خصوص بعضی از آنها، مباحث دیگر این پژوهش است.تقریبا همهي ویژگیهاي ذکر شده در داستانها براي حیوانات مطابق با طبیعت آنهاست. در همهي داستانها روباه، گرگ، شیر، شغال، گربه، کلاغ، مار، میمون، خرگوش، سگ و موش بیشترین فراوانی را داشتند.
واژگان کلیدي: حیوانات، داستان، صفات، کودکان.
مقدمه:
استفاده از جانوران در آثار ادبی و شخصیت بخشیدن به آنها پیشینهي درازي دارد و در قلمرو ادبیات، نوعی ویژه را به وجود آورده است که از آن با عنوان »فابل« یاد کردهاند. »فابل از ریشه لاتین Fabula به معنی بازگفتن است. در اصطلاح ادبی، فابل داستان ساده کوتاهی است که معمولا شخصیتهاي آن حیوانات هستند و هدف آن آموختن و تعلیم یک اصل و حقیقت اخلاقی یا معنوي است.« - تقوي، - 96-90:1376در پیشینه ادب فارسی، آثار نسبتا فراوانی وجود دارد که به نحوي از حیوانات استفاده کردهاند. بخش برجسته ادبیات کودك با شخصیتپردازي حیوانات ساخته شده است. داستانهاي با شخصیتهاي تمثیلی توجه کودك را به خود جلب میکند. »شخصیتهاي تمثیلی، شخصیتهاي جانشین شونده هستند، به این معنا که شخصیت یا شخصیتهایی جانشین فکر، خلق و خو و خصلتی می شوند.« - میرصادقی، - 104 : 1376 این داستانها می توانند آنچه را جنبه انتزاعی دارد، به شکلی محسوس به نمایش بگذارند.
پیشینهي پژوهش :
تاکنون کتابها، مقالهها و پایاننامههاي زیادي در زمینهي ادبیات نوشته و تألیف شده؛ اما در تعداد محدودي از آنها به حیوانات پرداخته شده است. از جمله کتاب »فرهنگ نامه جانوران در ادب فارسی« نوشته منیژه عبداللهی - - 1381، »حکایتهاي حیوانات در ادب فارسی« نوشته محمد تقوي - - 1376، »نقش حیوانات در داستانهاي مثنوي معنوي« نوشته بهروز خیریه - . - 1389 همچنین مقالههاي »نگاهی به نقش حیوانات در ادبیات« از محمدرضا رهبریان - - 1391، »فابل درمرزبان نامه« از ناهید ملک محمدي - - 1388 و ... . اما تاکنون دربارهي توصیف و تحلیل ویژگیهاي حیوانات در داستان هاي کودك پژوهش مستقلی انجام نگرفته است.جامعهي پژوهش: 65 داستان بازنویسی شده از کلیله و دمنه، مرزبان نامه و مثنوي که مخاطبان آنها گروه هاي سنی »ب و ج« هستند.
هدف همهي داستانهاي مورد بررسی علاوه بر سرگرمی و لذت کودکان، انتقال مفاهیم اخلاقی، تعلیمی و اجتماعی در قالب تمثیل است؛ اما در کنار این تعالیم می توان به شناخت انواع حیوانات و ویژگی هاي ظاهري و رفتاري آنها و رابطه آنها با یکدیگر دست یافت. اگرچه نویسندگان از جذابیت شخصیتهاي حیوانی براي انتقال مفاهیم مورد نظر به کودکان در این داستانها استفاده کردهاند؛ اما اعمال و رابطهي بین این شخصیتهاي حیوانی نیز باید مطابق با عالم حیوانی و واقعیت باشد تا داستان از حالت عادي و منطقی خارج نشود. جانوران به شش گروه پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان، ماهیها و بیمهرگان تقسیم شدند. پس از بررسی هر یک از داستانها و استخراج انواع حیوانات و ویژگیهاي فیزیولوژي و رفتاري ذکر شده براي آنها، این حیوانات در گروههاي مذکور طبقه بندي شده اند؛ اما با توجه به محدود بودن ویژگیها و نقش کمتر بی مهرگان و محدودیت تعداد صفحات مقاله فقط به پستانداران پرداخته می شود.
-1پستانداران: نویسندگان در داستانهاي بررسی شده از 14 گونه پستاندار براي شخصیتپردازي استفاده کرده اند.
-1-1 شیر: »شیر به غیر از انسان هیچ دشمنی ندارد و به همین دلیل به سلطان جنگل معروف است.« - ویلکس، - 86 :1383 بعضی از خصلتهاي شیر عبارتند از »بی باکی و نترسی، تنهاروي، خشونت، خون خواري، زیان کاري، سخاوت، شجاعت، صلابت، کینه توزي، همت بلند و .... « - عبداللهی، - 569 : 1381 همهي ویژگیهاي فیزیکی ذکر شده در جدول شمارهي یک، قدرت
