مقاله جایگاه زیست فناوری در نقشه جامع علمی کشور

چکیده

نقشه جامع علمی کشور مجموعهاي جامع و هماهنگ و پویا و آیندهنگر، شامل مبانی، اهداف، سیاستها و راهبردها، ساختارها و الزامات تحول راهبردي علم و فناوري مبتنی بر ارزشهاي اسلامی براي دستیابی به اهداف چشمانداز بیستساله کشور است. بر اساس ابلاغیه نقشه جامع علمی کشور لازم است کلیه دستگاهها اجرایی و نهادها با بهره گیري از تمامی امکانات و ظرفیت ها نهایت تلاش خود براي اجراي کامل برنامهها و انجام اقدامات مربوط مبذول دارند. بر این اساس آگاهی از تکالیف و تاکیدات این نقشه بعنوان نقشه راه اصلی توسعه علمی کشور راجع به زیست فناوري ضروري به نظر رسید. با توجه به بررسی بعمل آمده مشخص شد این سند مهم در بخشهاي ارزشهاي بنیادین، اهداف بخشی و اولویتهاي علم و فناوري بالصراحه به زیست فناوري و شاخه هاي آن تاکید نموده است. در این مقاله ضمن تبیین و معرفی موارد یاد شده، برخی از راهبردهاي کلان نقشه جامع علمی کشور متناسب و متناظر با زیست فناوري مطرح شده است تا در تنظیم برنامه ها و اقدامات مسئولان ذیربط مورد توجه قرار گیرد.

کلمات کلیدي: جایگاه و اهمیت، زیست فناوري، نقشه جامع علمی کشور

مقدمه :

جایگاه ایران اسلامی در سند چشمانداز، عبارت است از: »جمهوري اسلامی ایران با اتکال به قدرت لایزال الهی و با احیاي فرهنگ و برپایی تمدن نوین اسلامی- ایرانی براي پیشرفت ملی، گسترش عدالت و الهامبخشی در جهان، کشوري برخوردار از انسانهاي صالح، فرهیخته، سالم و تربیتیافته در مکتب اسلام و انقلاب و با دانشمندانی در تراز برترینهاي جهان؛ توانا در تولید و توسعه علم و فناوري و نوآوري و به کارگیري دستاوردهاي آن و پیشتاز در مرزهاي دانش و فناوري با مرجعیت علمی در جهان.« بیگمان تحقق اهداف مزبور مرهون برنامه ریزي دقیق و حکمت بنیان و تلاش همهجانبه، بویژه در عرصه هاي علم و فناوري است. همچنین باید گفت تحقق این هدف نیازمند ترسیم نقشه راهی است که در آن نحوة طی مسیر، منابع و امکانات لازم، تقسیم کار در سطح ملی و الزامات طی این مسیر به طور شفاف و دقیق مشخص شده باشد و این نقشه راه همانا نقشه جامع علمی کشور است. لذا با توجه به اهمیت و جنبه فوق و فرا سندي آن و ضرورت تحقق این نقشه بررسی وضعیت، جایگاه و اولویتهاي زیست فناوري ضروري به نظر می رسد.

تعریف نقشه جامع علمی کشور

از آنجا که علم و فناوري زیر بنا و مدار پیشرفت و توسعه در عصر کنونی و ابزار جدي رقابت در عرصههاي مختلف به شمار می آید، از این رو تدوین و اجراي برنامههاي پیشرفت همهجانبه علم و فناوري معبر خطیر دستیابی به آرمانهاي متعالی انقلاب اسلامی ایران است. تحقق این هدف نیازمند ترسیم نقشه راهی با عنوان نقشه جامع علمی کشور است. نقشه جامع علمی کشور با توجه به تاکیدات و رهنمودهاي رهبر معظم انقلاب اسلامی 1386/06/12 - دیدار صدها نفر از افتخار آفرینان المپیادهاي کشوري، دانشجویی، دانش آموزي و جهانی، 87/7/9 در دیدار صدها نفر از استادان دانشگاهها، 1387/09/24 دیدار هزاران نفر از دانشجویان پرشور دانشگاه علم و صنعت، 88/3/8 در دیدار جمعی از اساتید و اعضاي هیات علمی، نخبگان، و رؤساي دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، 1389/06/14 دیدار صدها نفر از استادان دانشگاهها و مراکز آموزش عالی ،1389/07/14دیدار بیش از هزار نفر از نخبگان جوان، 1387/10/21ابلاغ سیاستهاي کلی برنامه پنجم توسعه در چارچوب سند چشم انداز بیست ساله - در5 فصل و در 16 جلسه شوراي عالی انقلاب فرهنگی بررسی و تصویب شده است که از این حیث کم نظیر است.

نقشه جامع علمی کشور مجموعهاي جامع و هماهنگ و پویا و آیندهنگر، شامل مبانی، اهداف، سیاستها و راهبردها، ساختارها و الزامات تحول راهبردي علم و فناوري مبتنی بر ارزشهاي اسلامی براي دستیابی به اهداف چشمانداز بیستساله کشور است. در این سند تلاش شده بر مبانی ارزشی و بومی کشور، تجربیات گذشته و نظریهها و نمونههاي علمی و تجارب عملی تکیه شود. بر اساس ابلاغیه نقشه جامع علمی کشور لازم است کلیه دستگاهها اجرایی و نهادها با بهره گیري از تمامی امکانات و ظرفیت ها نهایت تلاش خود براي اجراي کامل برنامهها و انجام اقدامات مربوط مبذول دارند. - - 1

مبانی و ارزشهاي بنیادین نقشه جامع علمی کشور و تاکید بر محیط زیست

توسعه و پیشرفت علم و فناوري بدون توجه کافی به مبانی و ارزشهاي بنیادین ما را به سرانجام مطلوب نخواهد رساند، بعبارت دیگر توسعه بی مبنا به منزله حرکت در یک بیابان تاریک و وسیع است. مبانی و ارزشهاي بنیادین در حکم چراغ راه و اصول و چارچوب اساسی جریان علمی به شمار می آیند. مبانی و ارزشهاي بنیادین نقشه جامع علمی کشور به مثابه روح حاکم بر حرکت علمی کشور است و مشخص کنندة جهتگیریهاي نظام و اولویتها و باید و نبایدها در عرصههاي آموزش، پرورش، پژوهش و فناوري است. این ارزشها عبارتند از:

-1 حاکمیت جهانبینی توحیدي اسلام در کلیه ابعاد علم و فناوري؛

-2 علم هدایتگر و هدفمندي آخرتگرایانه علم و فناوري؛

-3 عدالتمحوري، پرورش استعدادها و دستیابی همگان به خصوص مستضعفان در حوزة علم و فناوري، و تقویت خلاقیت، نوآوري و خطرپذیري در علم؛

-4 کرامت انسان با تکیه بر فطرت حقیقتجو، عقلگرا، علمطلب و آزادگی وي؛

-5 آزاداندیشی و تبادل آراء و تضارب افکار - جدال احسن - ؛

-6 توجه به اصل عقلانیت، تکریم علم و عالم، ارزشمندي ذاتی علم و ضرورت احترام حقوقی و اخلاقی به آفرینش هاي فکري-علمی؛ ودستاوردهاي علمی بشري و بهرهگیري از آنها در چارچوب نظام ارزشی اسلام؛

-7 علم و فناوري کمال آفرین، توانمندساز، ثروت آفرین و هماهنگ با محیط زیست و سلامت معنوي و جسمی و روانی و اجتماعی آحاد جامعه؛

-8 ایجاد تحول بنیادین علمی بخصوص در بازبینی و طراحی علوم انسانی در چارچوب جهانبینی اسلامی؛

-9 تعامل فعال و الهامبخش با محیط جهانی و فرآیندهاي توسعه علم و فناوري در جهان؛

-10 اخلاق محوري، تقدم مصالح عمومی بر منافع فردي و گروهی، تقویت روحیه تعاون و مشارکت و مسئولیتپذیري آحاد جامعه علمی و نهادهاي مرتبط با آن.

چنانکه در بند 7 مشاهده می شود یکی از ارزشهاي بنیادین نقشه مزبور علم و فناوري کمال آفرین، توانمندساز، ثروتآفرین و هماهنگ با محیط زیست و سلامت معنوي و جسمی و روانی و اجتماعی آحاد جامعه است. این تاکید زیر بنایی و بنیادین نقشه بر سازگاري و هماهنگی توسعه علمی با محیط زیست اهمیت قابل توجهی دارد و از مولفه هاي توسعه پایدار در عصر حاضر به شمار می آید.

اهداف کلان و بخشی نظام علم و فناوري در نقشه جامع علمی کشور با تاکید بر زیست فناوري

برخی از اهداف کلان نظام علم و فناوري در نقشه جامع علمی کشور که قابلیت انطباق در زیست فناوري دارد به شرح زیر است:

1 .دستیابی به جایگاه اول علم و فناوري}زیست فناوري{ در جهان اسلام و احراز جایگاه برجسته علمی و الهام بخش در جهان؛

2 .دستیابی به توسعه علوم و فناوریهاي نوین و نافع}زیست فناوري {، متناسب با اولویتها و نیازها و مزیتهاي نسبی کشور؛ و انتشار و بهکارگیري آنها در نهادهاي مختلف آموزشی و صنعتی و خدماتی؛

3 .افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر دانش و فناوري داخلی}زیست فناوري{ به بیش از 50 درصد تولید ناخالص داخلی کشور؛

.4 گسترش همکاري در حوزههاي علوم و فناوري}زیست فناوري{ با مراکز معتبر بین المللی.

اهداف بخشی نظام علم، فناوري و نوآوري کشور در برگیرنده اهدافی براي بخشهاي مختلف آموزش، مهارت، پژوهش و فناوري و نوآوري است. ضمنا ظرفیتهاي ملی و فناوریهاي راهبردي و نوین نیز مورد توجه قرار گرفته اند. این اهداف بخشی عبارتند از:

1.کسب رتبه نخست }زیست فناوري{در رتبهبندي دانشگاههاي جهان اسلام و احراز جایگاه شاخص در بین دانشگاههاي دنیا}زیست فناوري{ ؛

2.دستیابی به نسبت مطلوب تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی به کل دانشجویان}زیست فناوري{ متناسب با سطحبندي دانشگاهها و نیازهاي کشور؛

3.تثبیت جایگاه کشور در فناوري زیستی بهمنظور کسب 3 درصد از بازار جهانی مربوطه؛

بند سوم از اهداف بخشی با عنوان کسب 3 درصد از بازارهاي جهانی مربوطه هدفی جسورانه و البته دست یافتنی است. تحقق این هدف مرهون فراهم نمودن بسترها، الزامات و شرایط مورد نیاز است. برخی از فعالیتهایی که ما را در دستیابی به این هدف یاري می رسانند، عبارتند از: الف- توسعه پارکها و مراکز رشد زیست فناوري، ب- تسهیل ورود شرکتها و واحدهاي فناور به مراکز مزبور، ج-اعطاي تسهیلات مختلف جهت رشد و شکوفایی شرکتهاي دانش بنیان، د- تسهیل و ساده سازي مقررات جهت فعالیت واحدهاي زیست فناوري

جایگاه زیست فناوري در اولویتهاي نقشه جامع علمی کشور

نقشه جامع علمی کشور اولویتهاي علمی و فناوري را به تفصیل و با عناوین مشخص اعلام کرده است. این اولویتها در سه بخش الف، ب و ج به ترتیب اهمیت عنوان شده است. بدیهی است ضرورت دارد اقدامات وزارتخانه ها، سازمانها و نهادها و بخشهاي مختلف با عنایت به این اولویتها صورت پذیرد و بر اساس آنها اقدامات مختلف شامل تربیت نیروي انسانی، پژوهشهاي مختلف و توسعه فناوري بعمل آید. این اولویتها در بخشهاي دانشگاهی شامل موارد زیر است:

اولویتهاي الف

در فناوري:1 فناوري هوافضا - فناوري اطلاعات و ارتباطات - فناوري هستهاي– 2 فناوريهاي نانو و میکرو – فناوريهاي نفت و گاز - فناوري زیستی – فناوريهاي زیست محیطی– 3 فناوريهاي نرم و فرهنگی؛

١. علوم مورد نیاز هر دسته از فناوریها در همان سطح ار اولویتها قرار می گیرند.

٢. از جمله شکافت و گداخت.

٣. از جمله مدیریت و فناوري آب، خاك و هوا - کاهش آلودگی آب، خاك و هوا - مدیریت پسماند- بیابان زدایی - مبارزه با خشکسالی و شوري.