بخشی از مقاله
چکیده:
در دهههاي اخیر با توسعه و رشد فضایی و کالبدي شهرها و افزایش شدید جمعیت آنها، مشکلات زیادي گریبانگیر شهروندان و مدیران شهري شده است. از آنجایی که شهر بهعنوان یک منبع توسعه مطرح است و جایگاه مدیریت شهري درروند توسعه شهر و بهبود سکونتگاه هاي شهري نقش بسیار مهم و تعیینکننده دارد، میتوان مدیریت شهري را در مسیر یک توسعه قانونمند و پایدار موردتوجه قرارداد. مدیریت شهري در صورتی میتواند موفق باشد که از پایینترین سطح تا بالاترین سطح در آن مدیریت کلانشهري، مدیریت شهري مناطق شهري، نواحی شهري و محلات شهري بهعنوان لایههاي سیاست گذاري و تصمیم گیري وجود داشته باشند.
در تحقیق حاضر که به دو صورت مطالعه اسنادي- کتابخانه اي و نیز مصاحبه انجام شده است نتایج به دست آمده گواه این است که با توجه به چالش هاي مهمی که شهر هوشمند با آن روبه روست می توان گفت که نقش مدیریت شهري در حل این چالشها بسیار مورد توجه است و راهکارهایی را شامل 1: - تأکید بر پارادایم شهر هوشمند - 2رفع موانع جهت نیل به مدیریت یکپارچه - 3تعیین حدودوثغور اختیارات و وظایف نهادهاي مرتبط با فناوري اطلاعات شهرها - 4ایجاد بسترهاي مناسب جهت دسترسی مدیران شهري به اطلاعات موردنیاز شهروندي - 5آموزش و ارتقاء سطح فرهنگ شهروندي، در جهت تحقق پارادایم شهر هوشمند ارائه می دهد.
.1 مقدمه
شهر بهعنوان یک منبع توسعه مطرح است و جایگاه مدیریت شهري درروند توسعه شهر و بهبود سکونتگاههاي شهري نقش بسیار مهم و تعیینکننده دارد. از دیدگاه دیگر، میتوان مدیریت شهري را در مسیر یک توسعه قانونمند و پایدار موردتوجه قرارداد. روشن است که مشخصات و ساختار نهادهاي قانونی ادارهکننده شهر از کشوري به کشور دیگر تفاوت دارد و هر جامعهاي با توجه به ساختار اقتصادي، اجتماعی و سیاسی خود تعریف یا تلقی خاصی از مدیریت شهري دارد. مدیریت شهري بهتمامی نهادها، سازمانها و افرادي گفته میشود که بهصورت رسمی یا غیررسمی در فرآیند مدیریت شهر اثرگذار هستند. پس مدیریت شهري فقط شهرداري و شوراي شهر نیست و هر عنصري که به شکلی در فرایند مدیریتی شهر اثري دارد در این حیطه قرار دارد - لطفی، . - 105 : 1388
قوانین و مقررات شهري را میتوان بهعنوان یکی از مهمترین نقاط اتصال بین مدیریت شهري و شهروندان قلمداد نمود. به تعبیر بهتر بازیگران عناصر اصلی مدیریت شهري در پرتو قوانین و مقررات شهري ضمن تعریف نقش براي خود و سایر اعضا میتوانند شهروندان را در اداره امور مشارکت دهند و مفهوم شهروندي را محقق سازند. .رشته مدیریت شهري بهعنوان رشتهاي نوین، در دهه اخیر موردتوجه جوامع علمی قرارگرفته است - بد و همکاران، . - 12 :1387 بحث مربوط به حضور و ایجاد شهرهاي هوشمند در جهان مدتزمانی است که به راه افتاده است و در این میان کشورهاي توسعهیافته سعی بر این دارند که در این زمینه پیشتاز بوده و زودتر بتوانند زمینه پیشرفت خود را با به وجود آوردن شهر هوشمند فراهم آورند.
شاید تصویري که از یک شهر هوشمند در ذهن بسیاري از کاربران یا مردم وجود دارد با آن چیزي که در اصل هست تفاوتهاي بسیاري داشته باشد.شهر هوشمند درواقع در مفهوم باید شش برگ خرید اصلی را داشته باشد که عبارتاند از: اقتصاد هوشمند، حملونقل هوشمند، محیط هوشمند، مردم هوشمند، زندگی هوشمند و حکمرانی هوشمند. مفهوم شهر هوشمند زمانی به حقیقت نزدیک خواهد شد که سرمایهگذاريها در عرصه سرمایههاي انسانی و اجتماعی در عرصه سنتی و مدرن به یکمیزان صورت نگیرد و سرمایهگذاريها همه در عرصه مدرن شدن یک شهر صورت گیرد - 8 بایت، فناوري و شهرهاي هوشمند - .
از دیدگاه برنامه ریزان شهري، یکی از راهبردهاي دستیابی به توسعهي پایدار و ارتقاي کیفیت محیطزیست شهري، متعادل ساختن توزیع فضایی کاربريها از طریق"شکل پایدار شهر"است. در اواخر قرن بیستم با الهام از بنیانهاي علمی توسعهي پایدار، رویکرد جدیدي با نام شهرسازي نوین و رشد هوشمند براي پایدار ساختن فرم فضایی شهرها موردتوجه قرارگرفته است. طبق فرض اساسی این دیدگاه، توزیع متناسب کاربريها و شکل فشردهي شهر ضمن حفظ محیطزیست، باعث استفاده کمتر از خودرو براي حملونقل میشود - . - www.smartgrowth.org در حقیقت راهبرد رشد هوشمند، سعی در شکلدهی مجدد شهرها و هدایت آنها بهسوي اجتماع توانمند با دسترسی به محیطزیست مطلوب دارد - پورمحمدي و قربانی، :1382 . - 102
به دنبال جنبش "نوشهرگرایی" و تا حدي بهموازات آن، مدیریت هوشمندانه رشد شهر و تثبیت راهبرد"رشد هوشمندانه" از جمله جدیدترین و مهمترین انگارههاي شهرنشینی و شهر گرایی پایدار است . این اصطلاح براي اولین بار توسط پریس.ان.گلندنینگ فرماندار دموکرات مریلند - بین سالهاي 1995 تا - 2003 بهکاربرده شد و پس از وي در رویکردهاي برنامهریزي شهري عمومیت یافت. وي در سال 1997 بهمنظور اعمال محدودیت بر پدیده پراکندگی شهري مریلند، برنامه حفاظت از محلات، فضاهاي سبز و باز، اجراي "رشد هوشمندانه" را در این ایالت آغاز نمود - . - Frece,2005 and 2008 ازنظر گلندنینگ"هدف رشد هوشمندانه نه متوقف سازي و نه حتی کند نمودن روند رشد است، بلکه بیشتر هدف آنیک رشد معقول است که بین نیازهاي ما به مشاغل و توسعه اقتصادي با میل ما به حفاظت از محیط طبیعیمان یک نوع توازن برقرار میکند - . - SGN,2001: 1
بهطورکلی، پیروي الگوي رشد شهري از اصول رشد هوشمندانه، اثرات محیطی و هزینههاي اجتماعی توسعه پراکنده را کاهش میدهد. الگوهاي کاربري زمین با تراکم بالا و فشرده از طریق تشویق و بهبود سبکهاي زندگی مبتنی بر پیادهروي، موجب بهبود کیفیت زندگی خواهد شد. شهرداريهاي شهرهاي بزرگ، گروههاي تجاري بخش مرکزي شهري و سرمایهگذاران غیردولتی، اغلب رشد هوشمندانه را بهعنوان ابزاري جهت بازآفرینی محلات و مراکز شهري، بدون تأثیرات منفی بر روي شرایط اجتماعی یا محیطزیست، موردتوجه قرار دادهاند - . - Litman, 2005: 5
شهرهاي هوشمند، به دنبال ابتکاراتی در برابر محیطزیست هستند - . - Giffinger & all, 2007 هسته مفهوم از شهر هوشمند استفاده از فنّاوري، افزایش پایداري و مدیریت بهتر منابع طبیعی است. علاقه خاص به حفاظت از منابع طبیعی و زیرساختهاي مرتبط مانند آبراه و فاضلاب و فضاهاي سبز مانند پارك است. همه این عوامل تأثیري بر پایداري و سرزندگی شهر دارند. بنابراین باید در هنگام بررسی شهر هوشمند در نظر گرفته شوند.
.2 اهمیت و ضرورت:
در دنیا نظام مدیریت شهري به سمت تلفیق هرچه بیشتر حرکت میکند. در این زمینه دو مدل ارائهشده است، دریک طیف حکومت شهري مطرحشده است و در طیف دیگر مدیریت مردمی شهرها. به عبارتی بحث مشارکت ازنظر کیفیت و کمیت مطرح است - رجبعلی پور، . - 4 :1392 در نظام مدیریت مردمی، هدف این است که همه حضورداشته باشند، همه عناصري که در مدیریت شهري مؤثر هستند ازجمله عناصر دولتی، محلی و بخش خصوصی باید بتوانند به سهم خود در این امر مشارکت کنند به این منظور باید شرایط زیر مهیا باشد.
مهمترین هدف مدیریت شهري را میتوان در ارتقاي شرایط کار وزندگی جمعیت ساکن در قالب اقشار و گروههاي مختلف اجتماعی و اقتصادي و حفاظت از حقوق شهروندان، تشویق به توسعه اقتصادي و اجتماعی پایدار و حفاظت از محیط کالبدي دانست - سعیدنیا، . - 46 :1379 شهرها باید بهگونهاي مدیریت شوند که جاي ترس و اضطراب براي شهر و مردم باقی نگذارند - . - Lees,etal,1976: 1815- 1914 نظریه هایی که به موضوع جایگاه زمین در توسعه شهري پرداختهاند، زیرمجموعه دو طیف از رویکردها میباشند.
گروهی دسترسی به زمین را براي گسترش شهر ضروري دانسته، گسترش را جز طبیعت شهر میدانند در این نظریه تأکید بر آن است که شهرها همواره آستانهاي از اندازه و رشد دارند که در صورت رسیدن به این مرحله متوقف خواهند شد - سعیدنیا، . - 6 :1380 در مقابل، برخی سیاستهاي محدودسازي رشد شهري را در برنامهریزي کاربري اراضی پیشنهاد کرده و نظریه شهر فشرده را تجویز میکنند. و آن را ازجمله راهحلهایی میدانند که ممکن است به توسعه پایدار شهري منجر شود - . - Dawkins & nelson, 2002: 1
.3 پیشینه تحقیق
بهزادفر - - 1382، در تحقیق خویش بامطالعه زمینههاي پیدایش شهر اطلاعاتی و بررسی فعالیتهاي مردمی در عصر اطلاعات و ارتباطات دیجیتال، نتیجه میگیرند که برنامهریزیان و طراحان شهري نهتنها با پدیدههاي جدیدي در فرایند شهرسازي از قبیل طراحی محلههاي مسکونی، شبکه راهها و مکانهاي همگانی مواجه میشوند بلکه بهسوي مجازي کردن قالب فرایند شهرسازي نیز پیش میروند، چراکه فرم و فضاهاي شهري، قالبهاي هندسی، ادراکی و مفهومی جدیدي پیدا میکنند.
شیعه - - 1382، در مقالهاي تحت عنوان لزوم تحول مدیریت شهري در ایران ابتدا به بررسی مشکلات شهرهاي امروزي ایران و تنگناهاي موجود میپردازد . سپس با بررسی مبانی نظري در عرصههاي شهرسازي و مدیریت شهري، اهداف مدیریت شهري در دنیاي امروز موردبررسی قرار میدهد. درنتیجه گیري، ضمن تأکید بر تخصصی کردن مدیریت شهري و تحولاتی که در این عرصه باید معمول گردد. به لزوم تحول در قوانین و تشکیلات مدیریت شهري بهمنظور بهبود ساختار کالبدي، اجتماعی و اقتصادي شهرها اشارهشده و به پیشنهاد براي بهبود وضعیت آنها پرداخته میشود. قربانی و نوشاد - - 1387 ، در مقالهاي تحت عنوان راهبرد رشد هوشمند در توسعه شهري اصول و راهکارها به دنبال ارائهي چارچوبی از راهبرد رشد هوشمند، مشتمل بر اصول و راهکارهاي برنامهریزي بهمنظور ایجاد راهکارهاي کارآمد براي بهبود حملونقل و کاربري اراضی شهري می باشند.
در این راستا اصول، راهبردها و مزایاي اقتصادي، اجتماعی و زیستمحیطی رشد هوشمند بررسیشده و درعینحال برخی از انتقادات وارده بر آن ازجمله افزایش تراکم، آلودگی هوا، افزایش خدمات عمومی پایین آمدن قدرت خرید مردم و... مورد تعمق قرارگرفته است لطفی و همکاران - - 1388، در مقالهاي تحت عنوان مدیریت شهري و جایگاه آن در ارتقاء حقوق شهروندان به بررسی ضوابط و مقررات شهر یا به تعبیر دیگر حقوق شهري در صورت انطباق با اصل بهرهمندي که در عبارت حقوق شهروندي خلاصه میگردد بسیار کارآمد ارزیابی میشوند. نتایج بررسی مجموعه مقررات شهري و طرحهاي توسعه و عمران مصوب شوراي عالی شهرسازي و معماري ایران از تاریخ تأسیس تاکنون، حاکی است که متأسفانه چنین رویکردي در مجموعه ضوابط و مقررات عمومی شهري کمتر دیدهشده است.
عابدي جعفري و همکاران - - 1390، در مقالهاي تحت عنوان تبیین مؤلفههاي تشکیلدهنده مدیریت شهري بر اساس مطالعه ساختار شهرداري ده شهر جهان به بررسی ابعاد و مؤلفههاي مدیریت شهري پرداختهاند یافتههاي تحقیق نشان میدهد مدل نهایی مدیریت شهري داراي مؤلفههاي: مدیریت، فنی و مهندسی، شهرسازي، حسابداري، مالی و اقتصاد، علوم اجتماعی، محیطزیست، اقتصاد، حقوق، علوم سیاسی، جغرافیا و نظامی و انتظامی است.
رجبعلی پور چشمه گز - - 1392، در مقالهاي تحت عنوان سابقه و مشکلات امروزه مدیریت شهري در ایران بیان کرد که مدیریت شهري اولین بار زمانی موردتوجه واقع شد که در سال 1976 در کنار مفاهیمی چون برنامه توسعه پایدار شهري و پروژه شهر سالم در دستور کار یکی از برنامههاي توسعه سازمان ملل - - unop با عنوان برنامهریزي مدیریت شهري قرار گرفت. این برنامه که بهمنظور کمک به توسعه شهرهاي جهان سوم مطرح شد، مجموعه سیاستها و برنامههایی است که براي شهرهاي کشورهاي درحالتوسعه بهخصوص شهرهاي بزرگ ارائه میشود.
سیفالدینی و همکاران - - 1392، در مقالهاي تحت عنوان بسترها و چالشهاي اعمال سیاست رشد هوشمند شهري - موردمطالعه خرمآباد لرستان - به بررسی توسعه ناهمگون بهویژه توسعه پراکنده پرداختهاند بر اساس نتایج این تحقیق نظام برنامهریزي غیرعلمی، اوضاع اقتصادي شهر، نگرشهاي شهروندان ناکارآمدي نظام ارزیابی و نظارت پروژههاي شهري از مهمترین بسترهاي پراکنده رویی و بدقوارگی کالبد شهر، نقصان در زیرساختها، تنزل کمیت و کیفیت ارائه خدمات مدیریت شهري به شهروندان و توزیع ناهماهنگ کاربريها از مهمترین چالشهاي فراروي مدیریت شهري براي اعمال سیاستهاي نوین شهري ازجمله سیاست رشد هوشمند است.
هاشمی و شکوهی بیدهندي - - 1392، در مقالهاي تحت عنوان راهبردهاي ارتقا جایگاه مدیریت شهري تهران به وضع مطلوب - شهرداري تهران بهمثابه نهادي اجتماعی و فرهنگی - به ارائه راهبردهایی جهت ارتقا جایگاه مدیریت شهري تهران به وضع مطلوب و تبدیل آن به نهادي اجتماعی پرداختهاند. نتایج این تحقیق نشان میدهد از بین راهبردهاي احصا شده در این تحقیق افزایش اعتماد شهروندان، ارتقا مشارکت شهروندي، تمرکز زدایی فعالیتها، ایجاد مدیریت یکپارچه شهري، آگاهسازي و آموزش شهروندي، بهبود وضعیت نیروي انسانی و ارتقا تعامل با نهادها، سازمانهاي مدنی، ایجاد شهر الکترونیک و ارتقا کیفیت از اهمیت ییشتري برخوردار بوده است.
