بخشی از مقاله
چکیده:
اولین مکانی که با حضور در آن به درک حسی از خصوصیات کلی فضا، آداب ورود بسیاری از ویژگی های و خصیصه فضاها قابل ملموس برای ما می شود، ورودی هر فضا می باشد . بنابراین، ورودی هر فضا یکی از مؤلفه های مهم در طراحی داخلی ساختمانها به خصوص اماکن عمومی ایرانی - اسلامی، فضاهای نمایشی وگاهاً مذهبی می باشد. با ورود به اینگونه اماکن شاید اولین چیزی که نظر ببینده را جلب کند، تزئینات خاص آن مکان است که در نتیجه تأثیر به سزایی بر روی ادرک حسی و وجودی بازدیدکنندگان، می گذارد. از این رو معماران به ساخت فضاهایی با تزئینات، گج بری ها، کاشیکاری، فرم هایی که تجربه مشابه از شکل معین، مدل های هندسه نقوش و شکل کاربردی مصالح در اماکن اسلامی - ایرانی می گذارد تا بیانگر تمامی خصیصه های وجودی مکانی با حفظ الگو واره های معماری بومی و نمود ر هُویت و سیمای شهری از اهداف متعالی و بسیار ضروری است.
در این مقاله، از روشهای توصیفی - تحلیلی ابتدا به پژوهش در باب حس تعلق در فضاهایی با رویکرد ایرانی - اسلامی در سایت طراحی "شهرک دانایی تجرک" را بررسی می کنیم و نقش الگو واره های معماری بومی منطقه مورد مطالعه با خطوط هندسه ای، بازی رنگ ها را شرح می دهیم، و سپس چندین نمونه مورد مطالعه که نشانگر نقش هندسه معماری سنتی ایران است، بیان میشود. در پایان، راهکار جدیدی برایتوجّه به هندسه سنتی در معماری امروز ارایه می شود؛ که یکی از مزیتهای مهم این الگو بازگرداندن هویت از دست رفته اسلامی - ایرانی می باشد. تا هدف از پژوهش حاضر را بتواند برآورده سازد و به نیازهای روحی انسان پاسخ مثبت دهد در نهایت امر با طیف وسیعی از انسان ها ارتباط برقرار کند.
کلمات کلیدی: معماری بومی، حس تعلق مکانی، هندسه نقوش، فضا، هویت شهری، اسلامی - ایرانی، فرم.
مقدمه
معماری، رشتهای در حال تکامل است. معماران با اتکا بر تجربیات بشری اندیشههای پیشین را بررسی میکنند، بهبود میبخشند و با تسلسل هویتی از دستاوردهای انسان استفاده میکنند تا اندیشههای جدیدی نیز پدید میآورند. یکی از مسایلی که معماران با آن سر و کار دارند طراحی محیط اطراف میباشد. محیط کالبدی و تأثیرات آن در زندگی روزمره مردم از مسایلی است که در سالهای اخیر از طرف متخصین بسیاری مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است - Canter, David., 1977 -
با ورود به یک مکان، فرد حسی در درون خود پیدا میکند که ناشی از قرارگیری در آن مکان است؛ فرد پس از قرارگیری در مکان و دریافت اطلاعات و نمادها توسط حواس خود، با توجه به سرعت رابطه بین این عناصر، قادر خواهد بود که به بخشی از محیط پاسخ فعال داده توجّه خود را به سمت آنها معطوف کند و بخشی از فضا را نادیده گرفته و در واقع با آنها ارتباط برقرار نسازد. فرآیند انتخاب از بین محرکهای بالقوه محیط صورت میگیرد و در واقع در این فرآیند است که گزینش صورت میگیرد و ذهن قادر به پردازش اولیهای است که حاصل آن، ادراک از موقعیت و یا مکانی خاص را دربر میگیرد - بهزادفر، مصطفی.، , ,1382 ص. . - 14
مکان های فرهنگی یا اجتماعی مبتنی بر ارزش بوم شناسانه برای استفاده انسان دانا و حکیم فراهم می شود - نصر، سید حسن, - 1387 »زیرا هدف انسان حکیم آن است که با طبیعت هماهنگ و موافق باشد.« نفوذ الگوهای فرهنگی و معماری غربی از آغاز دوره قاجار، پهلوی و بعد از انقلاب اسلامی به اوج خود رسیده است، با کاهش روزافزون ارزش مکان های فرهنگی، محیط های جمعی و اجتماعی از مشکلات اساسی معماری و شهرسازی شهرهای معاصر کشور است که سرعت تغییرات محیط های فیزیکی پاسخ ده، فضاهای شهری در نتیجه از بین رفتن سریع و پی در پی خاطرات جمعی و بی پاسخ ماندن هویت اصیل در جوامع است. از جمله این عوامل نشانه های شهری است که بر خوانایی و نحوه آدرس یابی شهر تأثیر دارد - تدین، بهاره؛ اصفهانی، هاجر؛ . - 1392
تزیینات به کار رفته در هنرهای سنتی و اسلامی، با ورود اسلام بخصوص در دوره صفویه به اوج شکوفایی خود رسید و همواره از جایگاه ویژه ای برخوردار بودهاست. این تزیینات به نحوی بازتاب اندیشههای هنرمندان، آداب و سنن خاص هر منطقه است.
چگونگی تجلی این اندیشهها به گونه ای است که در هنرهای مختلف، منفک از یکدیگر نبوده و شاهد حضور تأثیرات یکی بر دیگری هستیم - شایسته فر، مهناز و دیگران, ,1388 ص. . - 17مردم مسلمان ایران از دیرباز اعتقادی ویژهاییبه امکان مُقدّس و آیین ها و رسوم برگزاری مراسم مذهبی و همچنین ارج نهادن به وقایع تاریخی، موجب ایجاد حس تعلق و تقدس در این امکان به وجود آورده است. یکی از ویژگیهای بارز این اماکن، کاشیکاریهای خاص اسلامی با رنگ آمیزی مشخص آن است، که میتوان گفت با ورود به این اماکن و دیدن تزئینات کاشیکاریها احساس مذهبی و تمایل به پاکی و قداست و رسیدن به حس وحدت، خودشکوفایی و حس تعالی معاد را افزایش پیدا میدهد. و حال با این سؤال که این مکانها از چه حس تقدس مکانی یا لامکانی توأم با آرکی تایپ های معماری حسی برخوردار هستند؟ در ادامه به توضیح مختصری در مورد حس و حس تعلق به مکان میپردازیم.
1 تعاریف و مبانی نظری پژوهش
مکانها با یکدیگر متفاوتاند و دارای ویژگیها مکانی خاص خود را میطلبد. عوامل نظیر تاریخرُ،خداد و حادثهای از یک واقعه یا خاطرات ذهنی پویایی و احساس خاصی را در بیننده ایجاد میکند که این ویژگی مکانی را افزایش میدهد. این بخش شامل تعاریف کلیدی، اصلی توأم با تفسیری از یافته هایی در طراحی با نگاه مفهومی واژه شناسی حفظ و احیاء حس ها در هنرهای ایرانی - اسلامی را شرح می دهیم.
-1-1 حس
حس سه معنای کلیدی و اصلی دارد در فرهنگ اکسفورد
1. یکی از حواس پنچگانه.
2. عاطفه و محبت که در روانشناسی به آن درک تصویر ذهنی گفته میشود. یعنی قضاوتی که بعد از درک معنای شی نسبت به آن در انسان حس خوب، جذاب و یا بد بوجود میآورد.
3. توانایی در قضاوت که انتزاعی است. در نهایت واژه حس در اصطلاح به معنی عاطفه، محبت، قضاوت و تجربه کلی با توانایی در ایجاد حس خاص یا تعلق در افراد است که بعد از انطباقهای متقابل پی در پی محقق میشود. از اینرو روابط بین افراد و مکانها نیازمند ثباتی خاص است - فروزنده، علی جوان.،, ,1390 ص. - 27
