مقاله خواص درمانی شیرشتر بر روی سلامتی

بخشی از مقاله

چکیده

از نظر سازمان خواربار جهانی، شتر و شیر آن محصولی ارزشمند برای دهه های آینده از حیات بشر به شمار می رود. رویکرد جهانی در خصوص مصرف شیرشتر در پی آشنایی با خواص شیرشتر و تغییر نگرش به شیرشتر بعنوان یک دارو و نه تنها یک غذا است. بدین منظور، شتر امروز در بین دام های اهلی اهمیت خاصی پیدا کرده است. شیرشتر دارای پروتئین ویژه ای است که نقش مشابه هورمون انسولین دارد و در هر لیتر شیرشتر چهل واحد از آن یافت می شود. تحقیقات اخیر خاصیت ضد دیابت، ضد فشار خون، ضد اکسیدان و ضد میکروبی بودن شیرشتر را نشان داد. شیرشتر به دلیل عدم حضور بتا لاکتوگلوبولین فاقد خاصیت حساسیت زایی است. شیرگاو به علت کمبود آهن در نوزادان ایجاد آنمی - کم خونی - هیپوکروم می کند اما در شیرشتر به دلیل داشتن آهن بیشتر، این عارضه کمتر است. پروتئین لاکتو فرین آن 10 برابر شیرگاو بوده و دارای خاصیت ضد باکتریایی و ضد ویروس می باشد. بنابراین دارای قابلیت مبارزه با بیماریهایی مثل سرطان، آلزایمر، هپاتیتC ،HIV و سل را دارا می باشد. شیرشتر و محصولات آن، با توجه به جنبه های تغذیه ای و دارویی در آینده محبوبیت زیادی بدست خواهند آورد.

کلمات کلیدی: شتر، شیر شتر، خواص درمانی، ضد دیابت، ضد باکتریایی

مقدمه

از نظر سازمان خواربار جهانی1 شتر و شیر آن محصولی ارزشمند برای دهه های آینده از حیات بشر به شمار می رود. رویکرد جهانی در خصوص مصرف شیر شتر در پی آشنایی با خواص شیر شتر و تغییر نگرش به شیر شتر بعنوان یک دارو و نه تنها یک غذا است. بدین منظور، شتر امروز در بین دام های اهلی اهمیت خاصی پیدا کرده است.[5] بر اساس گزارش FAO حدود 20 میلیون شتر در دنیا وجود دارد که سومالی دارای بیشترین جمعیت شتر می باشد.[13] در حال حاضر شتر تک کوهانه یکی از بزرگترین جمعیت شترها در جهان است.[33] به موجب کاوش های باستان شناسی سابقه تاریخی شتر در ایران بسیار قدیمی بوده که بیشتر آن ها شترهای تک کوهانه و کمتر دو کوهانه بوده اند.[2]

خصوصیات شیر شتر

شیر شتر به رنگ سفید مات است32]و.[34 شیر شتر نسبت به شیر سایر دام ها ظاهر شفاف تر و بو و مزه ای شبیه شیر بز و شیر گاو میش دارد. شیر شتر رنگ بسیار سفید و حالت کف آلود دارد. در صورت تغذیه شتر با علوفه سبز طعم آن شیرین است اما گاهی اوقات به سبب تغذیه در مناطق خشک طعم شور دارد. در برخی مناطق ایران مردم معتقدند که شیر شتر بسیار مقوی است و در رشد نوزادان بسیار تاثیرگذار است، بدین جهت در تغذیه کودکان استفاده می شود. از دیگر خصوصیات شیر شتر حساسیت کمتر آن نسبت به شیر گاو و گاومیش طی حمل ونقل و نگهداری است.[3] شیر شتری که در حالت تشنگی به سر می برد مقدار چربی، پروتئین و لاکتوز آن کاهش یافته ولی مقدار سدیم کلراید آن افزایش می یابد از این رو شیر شتر شورمزه است18]و.[32 شیر شتر به خاطر چرای طبیعی شتر - خار شتر در بیابان - یکی از بهترین و سالم ترین انواع شیرها محسوب میشود. خار شتر به طور طبیعی در مناطق کویری و بیابانی می روید، به همین دلیل این حیوان از سالم ترین و پاک ترین غذا در طبیعت استفاده می کند. نه تنها شیر بلکه گوشت، جگر، استخوان، روغن کوهان، کرک، پشم و سایر اعضای این حیوان بی نظیر، سرشار از خواص و شگفتی است که هم جنبه غذایی دارد و هم درمانگر بیماری هاست. به دلیل وجود ترکیبات ضد میکروبی مانند لیزوزیم، لاکتوفرین و ایمنوگلبولین در شیر شتر، می توان آن را برای مدت طولانی تر از شیر گاو نگهداری کرد، به طوری که در یخچال و حتی در گرمای بیابان برای مدت کوتاه فاسد نمی شود1]و4و16و. [39

ترکیبات شیر شتر

آمارها و داده ها در مورد ترکیبات شیر شتر بسیار متفاوت بوده به هرحال بخشی از آن می تواند مربوط به ویژگی های ژنتیکی حیوان، سن، تعداد دفعات زایش و میزان شیردهی آن باشد. البته کیفیت و کمیت آب و غذا، در کیفیت شیر تولیدی تأثیر قابل توجهی دارند.[33] شیر شتر می تواند بخش قابل توجهی از نیازهای روزانه انسان به مواد مغذی مختلف به خصوص آمینو اسیدها را فراهم کند.[36] کمترین نیاز روزانه به کلسیم یا فسفر به راحتی به ترتیب با 2/5 و 4 فنجان از شیر شتر تامین می شود و تنها 7 فنجان شیر شتر کافی است تا نیاز بدن به ویتامین C را تامین کند.[7] به دلیل فقدان بتالاکتوگلوبولین و دارا بودن آلفا لاکتالبومین که این وضعیت مشابه شیر انسان می باشد استفاده از شیر شتر در شیر خشک نوزاد توصیه می گردد.[23] پروتئین شیر شتر غنی از ترکیبات محافظ است که عبارتند از لیزوزیم، لاکتوفرین، لاکتوپراکسیداز و پپتید وگلیکانی که تنها در شیر شتر تشخیص داده شده است.[6 ] ترکیب آمینو اسید شیر شتر شبیه به شیر گاو است با این تفاوت که گلیسین و سیستیئن به طور قابل توجهی پایین تر از شیر شتر می باشد.[44] میزان متیونین، والین، فنیل آلانین و لوسین شیر شتر از شیر گاو بیشتر است.[20]

چربی شیر شتر از 2/6 تا 5/5 درصد متغیر بوده که به کیفیت علوفه و کمیت آب مصرفی شتر - به گونه ای که در صورت عدم دسترسی به آب مقدار چربی شیر شتر می تواند از 4/3 به 1/1 درصد تقلیل یابد - ، تعداد دوره های شیردهی و شرایط غذایی وابسته بوده و به طور میانگین شبیه شیر گاو می باشد. چنانچه شیر شتر را مدتی به حال خود بگذارید چربی شیر بصورت گلبولهای ریز در سطح پراکنده می گردد3]و.[35 شیر شتر دارای کاروتن کمتری می باشد که کاروتن کمتر به رنگ سفیدتر چربی شیر شتر می انجامد.[3] ارزش غذایی بالای این شیر به علت بالا بودن اسیدهای فرار خصوصا لینولئیک اسید و اسید چرب غیر اشباع که برای سلامت انسان ضروری است و مصرف آن در مقایسه با شیر گاو مفیدتر دانسته شده است.[40] چربی شیر شتر در مقایسه با شیر گاو درجه بالایی از غیر اشباع را نشان می دهد.[2] متوسط لاکتوز شیر شتر - - 4/62% کمی پایین تر نسبت به شیر گاو - - 4/80% می باشد. به دلیل لاکتوز پایین برای افرادی که نسبت به این ماده حساسیت دارند، مناسب است9]و.[43 لاکتوز شیر شتر به راحتی توسط افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز متابولیزه می شود.[17]

ویتامینهای شیر شتر

با توجه به گزارشات سازمان غذا و کشاورزی شیر شتر مواد مغذی خیلی بیشتر نسبت به شیر گاو دارد.[5] شیرشتر حاوی ویتامین های‬ متنوعی ازجمله A،D،C، E وگروه B است. شیر شتر سرشار از ویتامین C است و می تواند در مناطق بیابانی‬،که دسترسی به سبزی و میوه کم است، منبع مناسبی از این ویتامین محسوب گردد.[5] محتوای این ویتامین سه تا پنج برابر شیر گاو گزارش شده است41]و[45 و مقدار آن 25 تا 60 میلی گرم در لیتر می باشد.[45] مقدار ویتامین C و نیاسین در شیر شتر نسبت به شیر انسان بیشتر است.[36] میزان نیاسین در شیر شتر در مقایسه‬ با شیر گاو بالاتر است. غلظت پانتوتنیک اسید‬، فولیک اسید و B12 در شیر شتر بسیار بالاتر از شیر گاو‬است. غلظت تیامین و پیریدوکسین در شیر شتر قابل مقایسه با‬ میزان آن در شیرگاو است. میزان ویتامین A و ریبوفلاوین‬ در شیر شتر پایین تر از شیر گاو است. غلظت ویتامین E در شیر شتر‬ بسیار نزدیک به غلظت آن در شیر گاو است.[5]

مواد معدنی شیر شتر

شتر معمولاً از خار و گیاهان سخت با املاح زیاد تغذیه میکند به همین دلیل مقادیر متفاوتی از مواد معدنی در شیر شتر نسبت به شیرگاو وجود دارد.[28] میزان خاکستر شیر شتر بستگی زیادی به شرایط محیطی دارد.[2] میزان آهن شیر شتر حدود 6 برابر شیر گاو است و سطح آن در شیر با رژیم غذایی تغییری حاصل نمی کند. میزان مس در شیر شتر حدود 121 برابر از شیر گاو بیشتر است.[2] شیر شتر نسبت به شیر انسان حاوی مقادیر بالاتری از کلسیم، منیزیم، فسفر، سدیم، پتاسیم، مس و آهن می باشد ولی حاوی مقدار روی کمتری است.[36]