بخشی از مقاله
امکان سنجي توانمنديهاي مراکز درماني تهران جهت توسعه گردشگري درماني
چکيده :
در حال حاضر گردشگري و توريسم به عنوان صنعتي تلقي مي شود که نقش حياتي در اقتصاد کشورهاي جهان ايفا مي نمايد.
به دليل اهميت و نقش گردشگري در اشتغال ، توليد، درآمد و رفاه ، بسياري از کشورهاي دنيا تلاش وافري در جهت توسعه اين بخش بکار مي برند.با توسعه سطح زندگي جوامع انساني و ورود به عصر ارتباطات شاخه هاي متعددي در گردشگري ايجاد شده است که يکي از اين شاخه ها توريسم درماني است . کشورهايي که به لحاظ شرايط طبيعي مناسب ، زمينه هاي جذب بيماران را دارند و يا کشورهايي که به لحاظ مزيت هاي نسبي خود هزينه هاي پائين را ايجاد کرده اند، به خوبي مي توانند به توسعه توريسم درماني و در نهايت به توسعه اقتصادي و اجتماعي کشور کمک نمايند. کشور ما ايران به لحاظ هر دو ويژگي، علي الخصوص ويژگي دوم ، شرايط مناسبي را براي توسعه گردشگري داراست که شناخت اين قابليت ها مي تواند به توسعه گردشگري درماني در کشور منجر شود و توسعه گردشگري مي تواند به اقتصاد ملي، اشتغال ، رفاه و درآ مد جامعه کمک بسزايي نمايد. در اين پژوهش به بررسي توانمنديهاي شهر تهران در جهت توسعه گردشگري درماني پرداخته ايم با توجه به زمينه هايي که به لحاظ زيرساختهاي درماني در تهران موجود اس ت پتانسيل هاي قابل توجهي در اين بخش در شهر تهران نهفته و ناشناخته مانده است . بر اساس مطالعه و بررسي به عمل آمده مشخص شد که شهر تهران به عن وان مهمترين مرکز درماني کشور پتانسيل قابل توجهي در توسعه گردشگري درماني داراست و مراکز درماني آن مي توانند نقش مؤثري در توسعه گردشگري درماني ايفا نمايند.
کليدواژه ها: گردشگري، توريسم ،گردشگري سلامت ، گردشگري درماني، مراکز درماني، تهران .
١-مقدمه
١-١ بيان مسئله :
کشور ما ايران به لحاظ جاذبه هاي گردشگري در ميان ١٠ کشور برتر جهان قراردارد ولي به لحاظ ورود گردشگر و سهم ايران از درآمد گردشگري در رتبه هاي ١١٠ به بالا جهان ايستاده ايم . توسعه گردشگري در کشور ما زمينه هاي متعدد تاريخي، فرهنگي، طبيعي، اجتماعي و اقتصادي را داراست که سياستگذاري و ايجاد زيرساخت هاي لازم اين بخش مي تواند سهم قابل توجهي در اقتصاد ملي ايفا نمايد.و در شرايط کنوني اشتغال ، توليد، درآمد و رفاه را در کشور به ميزان قابل توجهي ارتقاء دهد.
يکي از زمينه هاي بسيار متعدد، توسعه گردشگري در کشور ما، گردشگري درماني است در اين بخش از گردشگري، کشور از دو ديدگاه ، يکي زمينه هاي اقامت بيماران در مناطق طبيعي کشور و ديگري وجود مراکز درماني که به دليل هزينه هاي پايين و کيفيت بالاي خدمات و درمان مي تواند مطرح باشد.اين فرصت مناسب مي تواند يکي از زمينه هاي توسعه گردشگري در کشور باشد. زمينه سازي توسعه گردشگري درماني و آماده سازي زير ساخت ها و مديريت مناسب براي توسعه اين گردشگري مي تواند به اقتصاد ملي کمک کند.براي اين تحقيق مقوله شناخت پتانسيل هاي گردشگري درماني در کشور گام اول است که بايستي برداشته شود. سپس بايستي زيرساختهاي لازم مهيا گردد اين زير ساختها شامل مديريت ، حمل و نقل ، مراکز اقامتي و پذيرايي و ... است . پس از آن انجام تبليغات لازم ، ايجاد تسهيلات براي ورود گردشگران و .... از جمله ضروريات است .
متأسفانه در کشور ما پتانسيل هاي گردشگري درماني ناشناخته مانده است که بايستي تلاش براي شناخت اين پتانسيل ها صورت گيرد و با توجه به زمينه هاي مناسبي که گردشگري درماني در کشور دارد از اين فرصت براي توسعه اقتصادي و اجتماعي کشور مي توان استفاده نمود.
١-٢ اهميت و ضرورت تحقيق :
گردشگري درماني و بهداشتي امروزه از رو به رشدترين بخشهاي صنعت گردشگري در جهان محسوب مي گردد که باعث شده بسياري از کشورها توجه خود را به اين بخش مبذول دارند. به خصوص کشورهاي در حال توسعه با توجه با مزيت هاي هزينه اي خود ، به طور چشمگيري در حال تبليغ سرويسهاي درماني خود هستند. توسعه اين بخش کمک وافري به درآمد،اشتغال ،توليدو رفاه کشورهاي مذکور خواهد داشت .
به نظر مي رسد در کشور ما تا کنون اين حوزه از گردشگري به دلايل مختلف مورد توجه جدي قرار نگرفته است . در حاليکه پتانس يل هاي قابل توجهي در اين بخش در کشور و علي الخصوص در تهران وجود دارد. که توسعه آن مي تواند تحولات قابل توجهي را در ارکان اقتصادي و اجتماعي جامعه به دنبال داشته باشد. شهر تهران که قطب توسعه کشور است ، به دلايل سياسي , اداري، اقتصادي و ...... همواره مورد توجه مي باشد، مي تواند در زمينه توسعه گردشگري درماني جايگاه رفيعي را در منطقه خاورميانه داشته باشد. وجود مراکز متع دد درماني و زير ساختها از جمله پتانسيل هايي است که تهران را داراي اين ويژگي کرده است .
١-٣ اهداف تحقيق :
١- شناخت توانمنديهاي شهر تهران در خصوص جذب گردشگر درماني
٢- تعيين نقش گردشگري درماني در توسعه اقتصادي و اجتماعي کشور
٣- معرفي توانمنديهاي شهر تهران در خصوص گردشگري درماني
١-٤ پيشينه تحقيق :
موضوع گردشگري درماني بحث جديدي است که به منظور توسعه صنعت گردشگري و به دنبال آن توسعه اقتصادي کشورها مطرح شده است . به دنبال ايجاد شوراي سياستگذاري گردشگري سلامت در سال ١٣٨٣ در سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري، گردشگري پزشکي در قالب خدمات بين المللي سلامت مورد توجه قرار گرفت . اما تا کنون هيج ساز و کار رسمي و مورد قبولي در اين زمينه وجود ندارد. در کشور ما بررسي نوشته هاي فارسي زبانان نشان مي دهد که تلاش چنداني در جهت غني سازي مفاهيم بنيادي اين نوع گردشگري، به خصوص تعيين يک چارچوب جامع و مانع براي آن صورت نگرفته است .
١ -٥ قلمرو تحقيق :
تهران ، پايتخت ايران ، بزرگترين شهرو نخست شهر کشور است . .شهر تهران از شمال به شميران ، از غرب به کرج ، از جنوب به ري و ورامين ، از شرق به دماوند متصل است . شهر تهران با جمعيت ٧٧٠٥٠٣٧ نفر و مساحت ٧٣٠ کيلومتر مربع ، در ٥١ درجه و ١٧ دقيقه تا ٥١ درجه و ٣٣ دقيقه طول خاوري و ٣٥ درجه و ٣٦ دقيقه تا ٣٥ درجه و ٤٤ دقيقه عرض شمالي قرار گرفته است .
شهر تهران به عنوان مرکزيت سياسي اداري استان و همچنين کشور مي باشد. در اين تحقيق به بررسي مراکز درماني واقع در شهر تهران خواهيم پرداخت .( جغرافياي استان تهران ، ١٣٨٧)
١-٦ روش گردآوري اطلاعات :
روش گردآوري اطلاعات عمدتأ از طريق بررسي و مطالعه کتابخانه اي (کتاب ، مقاله ، اينترنت ) مي باشد. اما براي تکميل اطلاعات از طريق پيمايش ميداني اقدام شده است که در اين رابطه نسبت به انجام مصاحبه از کارشناسان و مسئولين مراکز درماني اقدام شده است .
٢- مباني نظري تحقيق
١-٢: تعريف توريسم :
توريسم (Tourism) واژه اي است متشکل از دو بخش تور (Tour) يعني سفر ، سياحت ، مسافرت يا گردش کردن و ايسم (Ism) که پسوندي است به معناي مکتب با طرز تفکري خاص .
در واقع توريسم يعني مکتبي که پايه ي فکري آن سياحت و جهانگردي است . معادل فارسي توريسم را جهانگردي و معادل عربي توريسم سياحت مي باشد . (ضيايي ، ١٣٩١ )
٢-٢ تعريف گردشگري :
گردشگري به مجموعه فعاليتي اتلاق ميشود که در جريان مسافرت يک گردشگر اتفاق مي افتد ، اين فرايند شامل هر فعاليتي از قبيل برنامه ريزي سفر ، مسافرت به مقصد ، اقامت ، بازگشت و حتي ياداوري خاطرات ان نيز مي شود . همچنين فعاليتي را که گردشگر بعنوان بخشي از سفر انجام مي دهد ، نظير خريد کالاهاي مختلف و تعامل ميان ميزبان و مهمان را نيز در بر مي گيرد . (
لومسدن ، ١٣٨٠ ، ١٨ )
٣-٢: انواع توريسم :
توريسم را به صورتهاي مختلف تقسيم کرده اند که بهترين آنها تقسيم بندي سازمان جهاني جهانگردي که در نمودار زير به شرح
زيرمي باشد :
٤-٢ توريسم سلامت
اين نوع گردشگري تعاريف متعددي را به خود اختصاص داده است :
١- اين نوع شامل افراد و گروههايي هستند که براي استفاده از تغيير آب و هوا (با هدف پزشکي و درماني ) استفاده از آبهاي معدني، گذران دوران نقاهت ، معالجه و نظاير آن اقدام به مسافرت مي کنند (رضواني،١٣٨٥،١٩) بسياري از بيماران نيز براي مداوا به مراکز مهم و معتبر پزشکي در کشورهاي پيشرفته يا پايتخت کشورهايي که از امکانات بهداشتي و درماني بهره مندند مراجعه مي کنند. اين نوع جهانگردي اعتبار و رواج فراواني دارد.(محلاتي،١٣٨٠،١٢)
٢- WTO( سازمان جهاني گردشگري) آنرا چنين تعريف کرده است : استفاده از خدماتي که بهبود يا افزايش سلامتي و افزايش روحيه فرد ( با استفاده از آبهاي معدني- آب و هوا يا مداخلات پزشکي ) منجر ميشود و در مکاني خارج از محل سکونت با اقامت بيش از ٢٤ ساعت صورت مي گيرد.
٣- قانون گردشگري سلامت وزارت بهداشت (دفتر حقوقي) : مسافرت افراد از کشوري به کشور ديگر به منظور دريافت
خدمات پزشکي در بخش بستري يا سرپايي شامل :
الف ) سرپايي: که کمتر از٢٤ ساعت قابل ارائه باشد، مثل check up تشخيص بيماري و ...
ب ) بستري : بيش از ٢٤ ساعت به طول مي انجامد.
٤- دکتر صدري دبير کميته گردشگري سلامت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري: مسافرت افراد يک نقطه به نقطه ديگر با هدف حفظ و ارتقاء سلامتي و درمان بيماريها و دريافت ساير خدمات وابسته به حوزه سلامت که مدت حداقل ٢٤ ساعت تا حداکثر
١ سال به طول مي انجامد.(مصاحبه با دکتر صدري )
٥- سايت ميراث ف رهنگي و گردشگري خراسان رضوي: نوعي از مسافرت است که علاوه بر تفريح ، فراغت ، آسايش - سلامت و مراقبت هاي پزشکي را به همراه دارد.
٥-٢ گردشگري سلامت (Health tourism)
مفهوم گردشگري سلامت مفهوم جديدي نيست . تاريخ آن به هزاران سال پيش بر مي گردد ، وقتي زائران يوناني از اطراف درياي مديترانه به سرزمين کوچکي در خليج سارونيک که اپيدوريا ناميده مي شد سفرمي کردند .اين سرزمين جايگاه مقدسي از خداي سلامتي «اسکلپيوس » بود.در نتيجه اپيدوريا، مقصد سفر براي گردشگران پزشکي گرديد.(www.wikipedia.org )
بنابر نظر وايت من در اروپا چشمه هاي آب معدني و کلينيک هاي آب درماني در اواخر قرن هجدهم مورد توجه قرار گرفتند و علاوه بر اينکه به تجهيزات مناسب با ترکيبات آبها مجهز شدند فضاي اطراف آنها نيز براي بهره مندي از سکون و آرامش چشم اندازهاي طبيعي سامان يافتند در اين قبيل کلينيک ها تيم هاي مشاوره پزشکي براي تجويز مدت و نحوه استفاده از هر نوع آب باري درمان بيماريهاي مختلف مشغولند.مراجعبن به اينگونه اسپاها را اغلب بيماراني که از انواع ناراحتي هاي پوستي، دردهاي روماتيسمي، ورم مفاصل ، خستگي و فرسودگي مفرط جسمي، نقرس ، التهاب مهره ها و ستون فقرات و کسان ي که از ناراحتي هاي گوارشي و تنفسي عذاب مي کشند تشکيل مي دهند.(ضرغام ١٣٧٩)
١-٥-٢ توريسم پيشگيرانه (تندرستي )
در اين نوع گردشگري، افراد براي استفاده از امکانات طبيعي موجود در مقصد، اقدام به مسافرت مي کنند. اين امکانات که شامل آب و هواي مطلوب ، چشمه هاي آبگرم و مجموعه هاي لجن درماني و محيط هاي ريلکسيشن و ...است ، در اختيار افراد قرار مي گيرد تا آنها تمدد اعصاب يابند. در واقع استفاده از اين امکانات هم از لحاظ روحي- رواني و هم از نظر فيزيکي سبب بازيابي توان فرد شده و انرژي لازم را براي ادامه فعاليت عادي وي فراهم ميکند. افرادي که در اين طيف دسته بندي مي شوند، ناراحتي يا بيماري خاصي ندارند بلکه با استفاده از امکانات طبيعي در واقع از بروز بيماري و ناراحتي جسمي و روحي جلوگيري ميکنند.
٢-٥-٢ توريسم صحت (بهبودي )
در اين نوع از گردشگري نيز، از امکانات طبيعت استفاده م ي شود اما تفاوت اساسي در اينجاست که متقاضيان داراي بيماري يا مشکلات خاصي هستند و براي برگشت به حالت طبيعي و خروج از وضعيت بيماري جسمي يا روحي سفر مي کنند و مقصد آنان طبيعت است . طبعا اين افراد بايد تحت نظر متخصصان و طي برنامه اي درماني و بهبودمدار قرار گيرند. بيماران پوستي، تنفسي، روماتولوژي و عضله اي معمولا مراجعه کنندگان اصلي اين گونه خدمات هستند. همچنين بيماراني که اعمال جراحي خود را پشت سرگذاشته و دوره نقاهت خود را ميگذرانند نيز با استفاده از آب هاي گرم ، درياچه نمک ، لجن درماني، آفتاب و ماسه و شن ... و زير نظر پزشک و در يک برنامه درماني و مراقبت بهداشتي فرآيند بهبود خود را تسريع مي بخشند.
٣-٥-٢ توريسم درماني(پزشکي )
در اين گونه از توريسم اصل بر مداخلات پزشکي مي باشد.مسافر از بيماري مزمن يا حاد رنج ميبرد براي حل مشکلات درماني خود نياز به مداخله فيزيکي م ثل جراحي براي وي مد نظر است . البته مداخلات ديگري مثل طب سنتي يا مکمل را در اين حوزه بر مي شمارند.
در شاخه پزشکي نيز ميتوان با توجه به وسعت مداخله و نياز به مراقبت هاي بهداشتي و درماني و يا جراحي دو نوع تقسيم بندي سبک ( فرآيندهاي تشخيص و درمان بدون مداخله جراحي و فرآيندهاي جراحي بدون بستري و بدون تاثير حياتي بر زندگي بيمار ) و سنگين (درمان هايي با نياز به بستري در بيمارستان يا نياز به بخش مراقبت هاي ويژه و مراقبت هاي بعد از مرخصي از بيمارستان ) قائل شد.
٦-٢ گردشگري درماني
گردشگري درماني نيز مانند گردشگري سلامت داراي انواع مختلفي است که توسط محققين مختلف تقسيم بنديهايي صورت گرفته است . در يکي از اين تقسيم بنديها گردشگري درماني به سه بخش تقسيم شده است .
درمان هاي سبک : مانند دندانپزشکي، زيبايي صورت ، چشم پزشکي، چکاب کامل و ......
درمان هاي متوسط : مانند پيوند مو و قرنيه ، درمان ناباروري، درمان هاي زيبايي در ناحيه هاي مخ تلف بدن ، آنژيو پلاستي و .. درمان هاي سنگين : مانند انواع جراحي هاي داخلي مثل پيوند اعضاء، کاشت حلزون ، شنوايي، قلب باز، ترميم ضايعات نخاعي، پيوند مغز استخوان و .... ( جعفري ، ١٣٨٦ ، ٣٢ )
٧-٢ عوامل مؤثر در توسعه گردشگري درماني
شناسايي مشکلاتي که گردشگران با آن مواجهند (در طول اقامت )، اندازه گيري رضايت آنها از خدمات ارائه شده و شناسايي امکان توسعه اين نوع از گردشگري و گزينه ها و پيشنهادات موجود توسعه گردشگري سلامت را در مقاصد گردشگري سبب خواهد شد تا متوليان دولتي و قانونگذار و همچنين سرمايه گذاران بخش خصوصي با توجه به وضع موجود و هزينه هاي مورد نياز براي رفع مشکلات کنوني افزايش ظرفيت و کيفيت ارائه خدمات اقدام کنند. اين مهم علاوه بر اينکه سبب شکل گيري صحيح اين کسب وکار مي شود ساختار عرضه را براي پاسخگويي مناسب به تقاضاي روزافزون – تقاضايي که يکي از دلايل افزايش آن کيفيت و قيمت مناسب ارائه خدمت در اين مقصد بوده است – بهسازي مي کند.
گردشگري درماني در کشوهاي در حال توسعه در چرخه عمر محصول ، هنوز مرحله معرفي خود را مي گذراند و زير ساختها و ساختارهاي ارائه خدمات ناکامند، کمبود و ضعف سياستهاي بازاريابي، کمبود اطلاعات بخشي، کمبود توجه به اهميت خدمات ارائه شده به گردشگران خارجي و ....... دراين کشورها وجود دارد.
براي مثال گردشگراني که براي استفاده از آبهاي درماني به مقاصد گردشگري در آسيا و خاورميانه مي آيند از چند شکل عمده و بعضأ مشابه رنج م ي برند. مهمترين آنها کمبود حمل و نقل عمومي، تميزي و نظافت ، دسترسي (جاده ها)، تعداد انگشت شمار مراکز اقامتي در دسترس در بعضي مقاصد درماني و ..... است .
خدمات درماني نيز در بعضي مقاصد آبهاي درماني ارائه نمي شود. قيمت ها در مقايسه با خدمات ارائه شده بالا است . برنامه هاي تفريحي و جذاب وجود ندارد و يا امکانات ارتباطي بسيار ضعيف است .
١-٧-٢عوامل تسريع رشد گردشگري درماني
چهار عامل اصلي در تصميم گيري براي سفر براي دريافت خدمات درماني نقش ايفا مي کند، قيمت ، کيفيت ، سهولت ، دسترسي و صف انتظار (٢٠٠٦,٢٤، TRAM)
هفت دسته عوامل کلي هستند که در رونق گردشگري درماني در سطح بين الملل تاثير دارند : صرفه جويي در هزينه ها، کيفيت بهتر خدمات درماني، صف انتظار کوتاه مدت ، درمان هاي غير شمول بيمه ، درمان هاي خاص و جذاببيت تنوع ( Woodman 2007, 6)
٣ بحث و يافته ها
شهر تهران به عنوان اصلي ترين قطب گردشگري استان و حتي کشور محسوب مي شود که داراي بيشترين جاذبه هاي انسان ساخت است . اگر جاذبه هاي را که داراي بعد غير مادي نيز هستند در نظر بگيريم شهر تهران اهميت ويژه اي در اين زمينه پيدا مي کند. وجود تاسيسات زيربنايي مانند فرودگاه ، شبکه حمل و نقل قوي که به صورت شعاعي تمام کشور را به پايتخت متصل
کرده است به نوعي بر اهميت گردشگري تهران افزوده است به نحوي که اکثر قريب به اتفاق بازديد کنندگان و گردشگران در سطح بين الملل مجبور به بازديد و اقامت در شهر تهران هستند وجود بيشترين تعداد هتل ٤ و ٥ س تاره ، وجود بيشترين تعداد موزه ، سينما، مراکز درماني، برگزاري تعداد نمايشگاهها، جشنواره ها و مرا سم ملي و مذهبي در اين شهر نشان از اهميت گردشگري در آن دارد.تهران شايد از نظر جاذبه هاي فرهنگي نسبت به ساير استانها.، ضعيف تر باشد اما وجود رخدادهاي فرهنگي، هنري ، ورزشي، اقتصادي و درماني به جذابيت آن افزوده است .
تهران نقطه اتصال شبکه ي ارتباط زميني و هوايي است . وجود فرودگاه هاي بين المللي مهرآباد و فرودگاه امام خميتي (ره )، داشتن بيشترين آزاد راه ها و بزرگ راه ها ي داخلي کشور و وجود مترو (راه آهن شهري) نشانگر اين اس ت که تهران داراي امکانات ارتباطي بسيار مهمي است .
١-٣-طب و درمان در تهران قديم
وضع طبابت و به اصطلاح امروز کار پزشکي در تهران وضعي خاص و ابتدائي داشت ، در آن روزگاران جز تعدادي افراد که براي تحصيل علم طب و پزشکي به فرنگستان رفته و يا در مدرسه دارالفنون درس خوانده بودند و يا چند نفر معدود از اطباي ديار فرنگ که به تهران آمده و اينجا و آنجا ساکن بودند، طبيب تحصيل کرده و عالم و آگاه به رموز طب جديد و مدرن وجود نداشت و بيشتر اطبا و پزشکان سرشناس و معروف تهران در آن دوره همان حکيم باشي ها بودند که معلومات و آگاهي هايشان از کتاب (تحفه حکيم مؤمن ) و کتاب قانون و شفاي بوعلي و (برابر الساعه ) محمد ذکريا ي رازي خارج نبود و همچنين دواهايي هم که تجويز مي کردند از روي مندرجات کتاب (مخزن الادويه ) بود.
در زمان فتحعيشاه چند طبيب که مخصوص سفارت فرانسه و انگليس بودند در تهران کم و بيش براي ايرانيان تجويزهايي مي کردند، يکي از اين افراد (ماک نايل ) پزشک معروف و مبرز انگليسي بود که در نمايندگي سفارت انگليس در تهران انجام وظيفه مي کرد.
در دوران ناصري چندين طبيب خارجي در تهران بودند که کم و بيش طرف توجه طبقات ممتازه و اعيان بودند و از ميان اين اطباء مشهورشان دکتر ( طولوزان ) و ديگري دکتر (فوريه ) بود که هر دو نفر را ناصرالدين شاه به استخدام خود درآورده بود در واقع طبيب مخصوص دربار بودند. (نجمي،٤٥٠،١٣٦٣)علاوه بر آن مي توان به استفاده از آبهاي معدني در قديم الايام اشاره نمود که از سوي پزشکان نيز توصيه مي شده اند.
٢-٣ آبهاي معدني تهران و خواص درماني آن :
