بخشی از مقاله
چکیده:
هدف: ضداکسایندهها به دو دسته شیمیایی و طبیعی تقسیم میشوند. ضداکسایندههای سنتزی یا شیمیایی که بیشترین استفاده را در صنعت غذا دارند که سرطانزایی و اثرات منفی این ترکیبات بر سلامت انسان مشخص شده است. بنابراین، امروزه استفاده گروه وسیعی از گیاهان دارویی و ترکیبات آروماتیک آنها بهعنوان منابع طبیعی دارای خاصیت ضداکسایشی مورد توجه محققین قرار گرفته است. یکی از این گیاهان زرشک است که دارای خاصیت ضد-اکسایشی است و هسته زرشک آبی و روغن آن نیز حاوی این ترکیبات بوده و میتواند دارای خاصیت ضداکسایشی باشد. در این مطالعه خاصیت ضداکسایندگی روغن هسته زرشک آبی به عنوان منبع جدید و بالقوه برای ترکیبات ضداکساینده مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها: در این تحقیق پس از استخراج روغن از هسته زرشک آبی Abi Barberry - Berberis integrrima - جهت بررسی فعالیت ضداکسایندگی روغن از آزمونهای 2و-2 دی فنیل - 1 پیکریل هیدرازین - - 33+ و آزمون احیا کنندگی آهن - FRAP - استفاده شد. در نهایت فعالیت ضداکسایندگی این روغن با فعالیت ضداکسایندگی برخی از روغنهای خوراکی مانند روغن کنجد، روغن بذر چای و همچنین برخی اسانسهای روغنی مقایسه شد.
نتایج: در آزمون 33+ میزان EC50 برای روغن هسته زرشک آبی5,4669 mg/ml تعیین شد. در آزمون FRAP نیز قدرت کاهندگی نمونه معادل 141,933 میکرومول Fe - II - بر لیتر محاسبه شد . از مقایسه این نتایج با مقادیر گزارش شده برای روغنهای خوراکی دیگر نظیر روغن کنجد و بذر چای - به ترتیب 110 و - 101 و همچنین موارد مشابه دیگر میتوان به قدرت آنتیاکسیدانی بالای این روغن پی برد.
نتیجهگیری کلی: نتایج به دست آمده نشان میدهد که روغن هسته زرشک آبی میتواند به عنوان ضداکساینده طبیعی عمل کرده و میتواند پس از آزمایشهای تکمیلی به برخی از مواد غذایی افزوده شود.
مقدمه:
خانواده زرشک گیاهانی علفی، درختچههایی غالبا خاردار و به ندرت درختی را شامل میشوند. تعداد جنسهای این خانواده به 15 و تعداد گونههای آن به بیش از 650 میرسد. ریشه، ساقه، برگ و میوهها در صنایع غذایی و دارویی استفاده میشوند. احتمالا ذکریای رازی اولین کسی است که به خواص دارویی زرشک پی برد. وی دو نوع زرشک سیاه و زرشک قرمز را معرفی کرد. میوهی زرشک بیدانه - پلویی - قابض، صفرا بر، مقوی کبد و قلب بوده و در جلوگیری از خونریزی مزمن، کاهش ترشحات مخاطی، تصفیه خون، کاهش تری گلیسیرید، کاهش فشار خون، ضد انگلهای کبدی، مقابله با قند خون، نقرس، کاهش کلسترول خون، دفع سنگ کلیه، درمان سرطان روده، ورم پروستات، مالاریا، تب، آسم - پویان، - 1387 و بیماریهای اعصاب - Fatehi et al., 2005 - بسیار مفید میباشد.
گیاه زرشک آبی - زرافشانی - با نام علمی Berberis integrrima از تیره Berberidaceae به جهت دارا بودن متابولیتهای ثانویه چون بربرین، اوکسیاکانتین، برمالین، پالماتین، ژات روریزین، کلوم بامین و غیره دارای خواص دارویی بسیاری میباشد و در درمان بیماریهای گوارشی، خونریزی-ها، ورم لثه دندان، درد گلو، تبهای صفراوی، ضد مالاریا، هپاتیت، ضد التهاب و اسهال مورد استفاده قرار گرفته و در کاهش کلسترول خون نقش مهمی دارد - مجد و همکاران، . - 1387 ضداکسایندهها ترکیباتی هستند که بهطور موثری و بهطرق مختلف از واکنش رادیکالهای آزاد با اکسیژن و نیتروژن فعال با زیستمولکولهایی نظیر پروتئین، آمینواسید، لیپید و DNA جلوگیری کرده و منجر به کاهش آسیب یا مرگ سلولی، بیماریهای قلبی، عروقی و سرطانها میشوند - Shrififar et . - al., 2007 در کنار نقش آنها در سامانههای زیستی، در مواد غذایی سرشار از چربیهای غیراشباع نیز از کاهش کیفیت تغذیهای، ایمنی، بد طعمی و بی-رنگ شدن - بهعلت ایجاد ترکیبات سمی - جلوگیری میکنند.
ضداکسایندهها به دو دسته شیمیایی و طبیعی تقسیم میشوند . - Singh et al., 2007 - ضد-اکسایندههای سنتزی یا شیمیایی که بیشترین استفاده را در صنعت غذا دارند شامل butylated hydroxy tolune - BHT - , butylated hydroxy anisole - BHA - , tertiary butyl hydro quinone - TBHQ - و پروپیلگالات - PG - بوده که سرطانزایی و اثرات منفی این ترکیبات بر سلامت انسان مشخص شده است . - Namiki, 1990; Kahl and Kappus, 1993 - بنابراین، امروزه استفاده گروه وسیعی از گیاهان دارویی و ترکیبات آروماتیک آنها بهعنوان منابع طبیعی دارای خاصیت ضداکسایشی مورد توجه محققین قرار گرفته است . - Kulisic et al., 2004 - علاوه بر ترکیبات میوه زرشک که دارای خاصیت ضداکسایشی است روغن هسته زرشک آبی نیز دارای دارای ترکیبات ضداکسایش طبیعی میباشد.
اگرچه روغنهای گیاهی مفید بوده و بهدلیل اثر کاهش کلسترول محبوبیت دارند اما برخلاف چربیهای حیوانی که عمدتآ اشباع هستند و بنابراین با دیگر عوامل شیمیایی خصوصا اکسیژن کمتر واکنش میدهند، چربیهای غیراشباع گیاهی بیشتر واکنشپذیر هستند. قرار گرفتن در معرض هوا، حرارت، فلزات کمیاب و رطوبت واکنشپذیری شیمیایی آنها را افزایش میدهد. واکنشپذیری روغنها تحت تأثیر ضداکسایندههای طبیعی و ترکیب اسیدهای چرب آن میباشد.
- Naz et al ., 2004 - یکی از این واکنشها پراکسیداسیون روغن است. پراکسیداسیون چربیها مشکل اساسی در کیفیت، ایمنی و ارزش تغذیهای مواد غذایی است که باعث گسترش بد طعمی در مواد غذایی و کاهش ارزش تغذیهای و اقتصادی محصولات غذایی میشود . - Lutterodt et al., 2011 - نظر به بومی بودن زرشک آبی و با توجه به اینکه مطالعهای در این گیاه در خصوص خواص ضداکسایش آن انجام نشده است لذا هدف از این مطالعه بررسی خواص ضداکسایشی روغن هسته زرشک آبی و مقایسه آن با برخی دیگر از روغنهای گیاهی میباشد.
مواد و روشها:
ماده اصلی مورد آزمایش میوه گیاه زرشک آبی است که در این مطالعه از زرشکهای آبی ناحیه فیروزکوه در استان تهران استفاده گردید. مواد شیمیایی مورد استفاده نیز همگی از شرکتهای مرک و رنکم تهیه گردید. ابتدا میوه زرشک آبی تمیز شده و از مواد خارجی همراه عاری گردید. میوههای زرشک آبی به مدت 48 ساعت در دمای 50 درجه سانتیگراد قرار داده شدند و سپس هسته زرشک از میوه به صورت دستی جدا گردید. در مرحله بعد هستهها توسط دستگاه آسیاب آزمایشگاهی خرد شد.
از آنجایی که ممکن است روغن حاصل از پرس سرد منبع بهتری از ترکیبات مفید نظیر ترکیبات ضداکسایش فنولی و همچنین دیگر ترکیبات فیتوشیمیایی باشد - Lutterodt et al., 2011 - ، بنابراین برای استحصال روغن از روش پرس سرد استفاده شد. جهت تهیه عصاره اتانولی به 5 میلیلیتر از روغنهای استخراج شده توسط پترولیوم بنزن، 5 میلیلیتر اتانول افزوده و به مدت 1 ساعت به شدت به هم زده شد.
برای جداسازی بهتر اتانول از روغن، به مدت 30 دقیقه در سانتریفیوژ با سرعت 3000 دور در دقیقه قرار داده شد. سپس برای سهولت جداسازی عصاره اتانولی از روغن، یک ساعت در فریزر-25 درجه سانتیگراد قرار گرفت. در پایان بعد از جمع آوری عصاره اتانولی، باقیمانده اجزاء لیپیدی نامحلول در اتانول جمع آوری گردید - Espin et al., 2000 - ارزیابی میزان مهار رادیکالهای آزاد1 میزان مهار رادیکالهای دی پی پی اچ - 33+ - ، با روش شیمادا و همکاران - 1992 - مورد ارزیابی قرار گرفت.
قدرت احیاکنندگی آهن - - 2
توانائی عصارهها برای احیاء یونهای آهن سه ظرفیتی با روش یلدریم و همکاران - 2001 - اندازهگیری شد. تمام آزمایشات در سه تکرار صورت گرفته و نتایج با آزمون t-test و با استفاده از نرمافزار SAS تجزیه و تحلیل آماری شدند.
نتایج و بحث:
مدل به مهار کنندگی رادیکال پایدار 33+ بهطور گستردهای برای ارزیابی توانایی ضداکسایندهها در یک دوره زمانی کوتاه در مقایسه با روشهای دیگر مورد استفاده قرار گرفته است. میزان EC50 عصاره الکلی روغن هسته زرشک آبی 5,47 mg/ml تعیین شد. مقایسه میانگین میزان توانایی به دام اندازی رادیکال 33+ عصاره الکلی روغن هسته زرشک آبی در مقایسه با ترکیبات دیگر و کنترلهای استاندارد در جدول 1 آورده شده است.
در سال Tepe 2005 و همکاران فعالیت ضداکسایندگی اسانسهای Ciclotrichium origanifolium mandan and scheng و Thymus sipyleus subsp. Sipleus var. sipleus را با روش 33+ بررسی کردند. مقادیر EC50 برای اسانسهای مورد مطالعه به ترتیب 17,1 و 2,67 میلیگرم بر میلی لیتر بود . - Tepe et al., 2005 - در سال 2006 میزان EC50 برای اسانس جعفری 80,21 mg/ml تعیین شد که نشان دهنده فعالیت ضداکسایندگی پایین آن است . - Zhang et al., 2006 - در بررسی دیگری فاضل و همکاران در سال 1386 ، فعالیت ضداکسایندگی اسانسهای آویشن و مرزه را با روش 33+ تعیین کردند. مقادیر EC50 برای اسانسهای مورد مطالعه به ترتیب 8,9 mg/ml و 8,5 بود . - Fazel et al., 2007 -
بسیاری از گزارشها بیان میکند قدرت کاهندگی عصارههای طبیعی گیاهان و اسانسهای روغنی همبستگی قوی با فعالیت آنتیاکسیدانی آنها دارد . - Stratil et al., 2006 - بنابراین بر اساس شواهد میتوان از آزمون FRAP برای اندازهگیری قدرت کاهندگی روغن هسته زرشک آبی، جهت تعیین ارتباط بین قدرت کاهندگی و اثر آنتیاکسیدانی استفاده کرد - . - Victoria et al., 2012 در آزمون FRAP قدرت کاهندگی نمونه، معادل 141,933 میکرومول Fe - II - بر گرم محاسبه شد. قدرت کاهندگی نمونههای عصاره آبی دانه انگور قرمز، کاکائو و توت فرنگی به ترتیب 35,7، 40,3 و 24 میکرومول Fe - II - یر گرم گزارش شده است . - Nez et al., 2008 -
نتیجه گیری:
نتایج به دست آمده نشان میدهد که روغن هسته زرشک آبی میتواند به عنوان ضداکساینده طبیعی عمل کرده و میتواند پس از آزمایشهای تکمیلی به برخی از مواد غذایی افزوده شود.
