بخشی از مقاله
چکیده
طرحهای قالی دستباف ایرانی و تحقیقات انجام شده در زمینهی مورد نظر، بر محور مکتب شناسی و بی شتر به نام محل بافت، مشهور شده و تا حد زیادی مردم ایران نیز در مناطق مختلف بر حسب نام محل بافت قالی، آن را انتخاب میکنند. قالی ا صفهان، چالش تر، کا شان، نائین و ... . اما در مورد ویژگیهای زیبایی شنا سی قالی مناطق؛ به خ صوص قالیهای خ شتی چالش تر که از لحاظ طرح، نقش، رنگ و نوع بافت دارای معروفیت جهانی ه ستند، کمتر آثارییافت می شود. با توجه به موضوع مورد نظر، زمانی که صحبت از زیبایی شناسی قالی خشتی میشود، باید این نکته را در نظر بگیریم که: چه شاخ صههایی برای زیبایی قالی باید در نظر گرفت؟ به تعبیر دیگر این سوال مطرح ا ست که: میتوان ا صول زیبایی شناسی را بر یک تخته قالی خشتی حاکم کرد و حکم زیبایی به آن داد؟ این سوال به نوعی سوال کلی تاریخ زیبایی شناسی است و آن اینکه زیبایی و امر زیبا چیست؟
برای بسط موضوع تحقیق و از آنجا که یکی از اهداف این پژوهش قصد بر شناخت زیبایی در حوزه قالی خشتی منطقه چالش تراست، با ارائه مفاهیم لغوی این عبارت، دیدگاه های برخی از صاحب نظرانی که عمومآ با گرایش به فلسفه - در شرق و غرب - بدین مهم پرداختهاند، بررسی خواهد شد. در قسمت نتیجه گیری ضمن صحه گذاشتن بر سوال تحقیق، این نکته را در مییابیم که زیبایی در قالی خشتی به دو گروه بیرونی و درونی قابل تق سیم بندی ا ست. در تحلیل زیبایی شنا سی قالیهای خ شتی منطقه چالش تر، رویکرد » صورت یا فرم« مورد نظر بوده و در این جستار، موضوع طرح، نقش و رنگ که جزء عوامل بیرونی است، مورد کاوش قرار گرفته است.مهمترین حاصل تحقیق علاوه بر نتایج آن، ارائه برخی اصول و ارکان پایدار جهت بررسی زیبایی شناسی سایر قالیهای چالش تر با طرحهای متفاوت میباشد.
کلید واژه:زیبایی، صورت، چالش تر، قالی خشتی
مقدمه
تحلیل زیبایی شناسانه یک اثر از آن جهت حائز اهمیت است که توجه زیبایی شناسانه به یک اثر هنری میتواند با تأثیری مطلوب بر نگرش افراد جامعه، آنان را به درک ارزشهای یک اثر هنری، فرا خواند. چالش تر از روستاهای حومه بخش مرکزی شهرستان شهرکرد و در فاصله 8کیلومتری شمال غربی مرکز استان واقع شده ا ست. قالیهایی با نق شه های خ شتی یکی از ا صیلترین طرحهای منطقه چالش تر میبا شد که از گذ شته های دور تا کنون، با طرح و رنگ خاص خود، همواره مورد توجه تاجران بوده، هست و خواهد بود. قالی خشتی چالش تر، از جمله آثار پر ارز شی ا ست که متأ سفانه زنگار بی توجهی بر ارزشهای زیبا و والای آن، جنبه ای شئ گونه به آن داده وسبب غفلت از آن شده است.یکی از موثرترین راه های معطوف کردن توجهات به توسعه وترویج قالی خ شتی منطقه مورد نظر، که به لحاظ زیبایی و ارزشهای نهفته و والای آن منح صر به فرد ا ست، بد ست آوردن آگاهی و داوری زیبایی شنا سانه آن و در نتیجه عر ضه زیباییهای آن است.
در بیان زیباییهای قالی منطقه مذکور، نوعی قضاوت و نقادی انجام خواهد شد که عوامل زیبا بر اساس کیفیات زیبا تعریف خواهند شد؛ بدین گونه که با برج سته کردن برخی زیباییها، جلوه های آ شکار و پنهان موجود در قالی خ شتی چالش تر را؛ که ممکن است دیدگان و ذهن مخاطبان سالیان طولانی با آن قرین بوده؛ اما نسبت به آنها شناخت دقیق نداشته باشد، در یک قیاس از نهفتگی بیرون آورده و در مورد آن قضاوت کنیم. در مرحله ارزیابی قالی دستباف خشتی بر مبنای کیفیتهای زیبا، در مییابیم که قرابت، سازگاری، به هم پیوستگی تمام نقوش و عناصر دلیلی بر اشراف و بینش آگاهانه هنرمندان طراح یا بافندگان است. جهت این امر، بررسیهای انجام شده بر روی 20 تخته قالی خشتی چالش تر - قدیم و جدید - در اندازه های مختلف - از ذرع و نیم تا 12 متری - میباشد که در تنظیم مقاله به دلیل محدودیت، برخی از آنها ارائه شدهاند.
روش تحقیق
گردآوری دادههای این مقاله به روش میدانی و کتابخانهای انجام گرفتهاست. پس از حضور در میدان تحقیق به شیوه مشاهده مشارکتی، از حدود 20 تخته قالی خشتی در ابعاد متفاوت از ذرعو نیم تا دوازده متری که از لحاظ قدمت و کیفیت بصری در اولویت بودند، عکسبرداری شد. درکنار مصاحبه با مطلعین کلیدی - بافندگان، طراحان، تجار و افراد مسن که از تجربه بیشتری در این زمینه برخوردار بودند - اسناد فرهنگی همچون کتب، مقالات و اسناد کتبی موجود در منطقه به خصوص قلعهچالش تر، مورد مطالعه قرار گرفت. در نهایت دادههای جمع آوری شده به شیوه توصیفی مورد بررسی قرار گرفتند.
تعاریف زیبایی
زیبایی نمودی از پدیده است که پس از ادراک توسط حواس و انتقال به مرکز اندیشه یا مشاهده ادراک کننده، واکنشهایی مبتنی بر تجربههای اندوخته شده را در مخاطب برمیانگیزد. مطابق تعریف فرهنگ فارسی عمید »زیبا به معنی زیبنده، نیکو، خوب، خوبرو، خلاف زشت، زیبایی، زیبا بودن و خوبی، زیبایی شناسی: شناختن زیبایی، شناسایی انواع زیباییها، علمی که در باره زیبایی و احساساتی که از مشاهده زیبایی در انسان پیدا میشود بحث میکند و علم الجمال میباشد« - عمید، 1381، . - 1337 زیبایی، لذت حاصل شده از درک اثر زیبا توسط حواس باطنی و ظاهری است و دانش شناختن این زیبایی، همان زیبایی شناسی است.
افلاطون زیبا و برداشت انسان را از زیبایی در کیفیت اعمال انسانی یا وجه کاربردی زندگی میداند. »هر کاری که به وجه زیبایی انجام داده شود زیباست. و اگر به طرز زشتی انجام شود زشت است« - افلاطون، رساله مهمان، . - 36او زیبایی را این گونه تعریف میکند: »زیبایی همیشه هست نه از بین میرود، نه بزرگتر و نه کوچکترمیشود، طبیعت آن چنین نیست که از یک لحاظ زیبا باشد و از لحاظ دیگر زشت؛ یا اکنون زیبا باشد و وقت دیگر زیبا نباشد یا در مقایسه با یک چیز زیبا باشد و در مقایسه با دیگری زشت باشد یا در یک مکان زیبا باشد و در مکانی دیگر زشت. زیبایی چیزی است که با خود و برای خود ابدی و مطلق وجود دارد« - همان، . - 154
واژه استتیک - زیبایی شناسی - از واژه aisthetikoبه معنای حساسیت و استعداد دریافت بوسیله حواس مشتق شده است. زیبایی شناسی علمی بنیان نظری انواع هنر است که اولین بار الکساندر بومگارتن و شاگردش فردریش ولف، مصنف کتاب Aesthetical در قرن هجدهم آن را به عنوان دانشی ویژه نام گذاری نمود. زیبایی شناسی را میتوان دانش قوانین عمومی هنر و علم ماهیت آفرینش هنری دانست و هنر میتواندکاملترین صورت انعکاس یافته زیبایی از واقعیت باشد - دریایی، 1386، . - 12 مهمترین راه شروع کار بر حول این مسئله است که: چه تعاریفی را بایستی در باب زیبایی بیان کنیم؟
اگر زیبایی را صرفا کیفیتی ساده در نظر بگیریم، تنها به راه درک آن از طریق شهود اکتفا کردیم در حالی در قبال موضوعات و مقایسه مسائل زیبا شناسانه به توجیه منطقی نیازمند است.برای درک زیبا شناسانه یک موضوع عوامل عاطفی و منطقی را باید در نظر گرفت. بدین معنی که برای ادراک زیبایی و ملاکهای تشخیص اثر زیبا، ویژگیهای اساسی و مشترکی را در اثر باید بررسی نمود؛ چه اگر از دیدگاههای مختلف با ارزیابی زبان اثر برخورد نمائیم،
