مقاله درآمدی بر سرمایه فکری و روش های اندازه گیری آن

بخشی از مقاله

خلاصه

یکی از مشکلات که سیستم های حسابداری سنتی از آن رنج می برد، عدم انعکاس ارزش سرمایه های فکری در صورتهای مالی و گزارشات واحدهای تجاری است. این امر درحالی رخ می هد که امروزه نقش سرمایه های فکری در ایجاد ارزش برای شرکتها و واحدهای تجاری بسیار بیشتر از نقشی است که سرمایه های مالی در واحدها ایفا می کنند.

در این میان، حرفه حسابداری و حسابداران نقش مهمی برای یافتن راههای موثر جهت کنترل و اندازه گیری و سنجش سرمایه های فکری بوسیله مدلها و روشهای ارزیابی این سرمایه ها بر عهده دارند. در این مقاله در ابتدا به تعاریف و اصطلاحات سرمایه فکری، اهمیت اندازه گیری، و .... خواهیم پرداخت و سپس به صورت مختصر با روشها و مدلهایی برای اندازه گیری دارایی های نامشهود و سرمایه فکری آشنا خواهیم گردید

مقدمه

ایجاد شکاف بین ارزش دفتری و ارزش شرکتها و افزایش روزافزون آن ، محققان و صاحبنظران را بران داشت تا در پی علت این موضوع برآیند . تحقیقاتی که در طول سالهای - 2000-1997 - صورت گرفت نشان میداد که % 80 از ارزش شرکت در صورتهای مالی بیان نمیشود . در این میان حرفه حسابداری و حسابداران نقش مهمی برای یافتن راههای موثر جهت کنترل و اندازه گیری وسنجش سرمایه فکری بوسیله مدلها و روشهای ارزیابی این سرمایه ها بر عهده دارند که در مقاله به صورت خلاصه این امر خواهیم پرداخت.

سیر تاریخی سرمایه فکری :

سرمایه فکری اولین بار در سال 1962 توسط فریتز مچلاپ مطرح شد پس از آن در سال 1969 جان کنت گالبرایت اصطلاح سرمایه فکری را به کار برد در اوایل دهه 1980 ایده عمومی ارزش ناملموس - که اغلب ”سرقفلی“ نامیده می شد - را ایتامی مطرح کرد.در اواسط دهه 1980 انقلاب اطلاعات شکل گرفت و شکاف بین ارزش دفتری و ارزش بازار به طور چشمگیری برای بسیاری از شرکتها افزایش یافت. درهمین حین، کتابی پیرامون استخراج ارزش از نوآوری توسط آقای تیس انتشاریافت.

در اواخر دهه 1980آغاز نخستین تلاشها برای نوشتن و تدوین صورت حسا ب هایی که سرمایه های فکری را اندازه گیری می کنند.شکل گرفت و در این رابطه کتاب » ارتباط گم شده و سقوط مدیریت حسابداری« توسط آ قایان جانسون و کاپلان انتشار یافت. همچنین کتاب »مدیریت داراییهای دانشی« - قرن - 21 توسط آقای آمیدن منتشر شد.در سال 1990 شرکت اسکاندیا آقای لیف ادوینسون را به عنوان » مدیر سرمایه های فکری« خود منصوب کرد. اولین باری است که نقش مدیریت سرمایه های فکری با تخصیص یک پست رسمی، در سازمان مشروعیت می یابد.

مفهوم و رویکرد کارت امتیازی متوازن را معرفی کردند. این رویکرد مبتنی بر این فرض است که آنچه را که شما اندازه گیری می کنید همان چیزی است که شما به دست می آورید. همچنین کتاب »سازمان هوشمند« نیز توسط آقای کوئین انتشار یافت.ونوکا و تاکیشی در سال 1995 کار بسیار با ارزششان را درباره ”سازمان دانش آفرین“ معرفی کردند. اگر چه تمرکز این کتاب بر دانش است، با وجود این، تمایز بین دانش و سرمایه فکری در آن بسیار ظریف عنوان شده است.

در سال 1994 ابزار شبیه سازی سلمی به نام تانگو روانه بازار شد. تانگو اولین محصول پرفروش است که در آموزش مدیران درباره اهمیت عوامل نامشهود، به کار می آید. همچنین در سال - - 1994 ضمیمه ای برای گزارش سالانه شرکت اسکاندیا تهیه شد که موجودی سرمایه های فکری آن ر ا نشان می داد. گزارش سرمایه های فکری، علاقه زیادی ایجاد کرد و در شرکتهایی که به دنبال پیروی از پیشگامی اسکاندیا هستند.

برای »ممیزی دانش« رویداد قابل توجه دیگری که در سال - - 1995 اتفاق افتاد، زمانی است که سلمی از ارزیابی جامع از وضعیت سرمایه های فکری شرکت استفاده کرد. صاحب نظران نهضت سرمایه فکری،کتابهای پرفروشی را درباره موضوع منتشر کردند.

با این حا ل، کار ادوینسون و مالون بویژه درباره فرآیند و چگونگی انداز هگیری سرمایه های فکری به مراتب بیشتر استفاده شد.سرمایه های فکری، موضوع مورد پسند بسیاری از محققان و کنفرانس های علمی، مقاله ها و نشریه های مختلف قرار میگیرد. تعداد زیادی پروژه از جمله پروژ ههای مرتیوم، دانمارک و استکهلم، در سطح وسیع انجام گرفت.اوایل دهه 2000 اولین مجله معتبر علمی با عنوان »سرمایه های فکری« انتشار یافت. اولین استانداردهای حسابداری »سرمایه های فکری« را دولت دانمارک منتشر کرد.

چشم انداز سرمایه های فکری به همراه کمیته سرمایه های فکری در شرکت اسکاندیا تعیین و تشکیل شد. - 3 - اتحادیه اروپا، اولین گزارش سرمایه های فکری خود را منتشر کرد و کتاب »ثروت نامشهود« را موسسه بروکینگ به چاپ رسانید در آن سالها گزارش سرمایه های

فکری مراکز اتریش منتشر میشود و کتاب »مدیریت، اندازه گیری و گزارش دهی داراییهای نامشهود« رالو به همراه حجم گسترد ه ای کتب و مقا له ها، پیرامون مدیریت سرمایه های فکری به چاپ می رسد. تعداد بسیاری پروژه در راستای مدیریت و اندازه گیری سرمایه های فکری در سازمانهای مختلف، تعریف و انجام شده و درحال حاضر نیز درحال پیگیری است.

مفاهیم و تعاریف سرمایه فکری :

به راستی سرمایه فکری چیست و علت توجه و تمرکز سازمانها برای شناسایی و اندازه گیری آن به چه علت است ؟ آیا ترازنامه می تواند ارزش واقعی یک شرکت یا سازمان را مشخص نماید ؟ آیا جایگاهی در ادبیات گزارشات مالی در خصوص حلقه اصلی خلق ارزش یعنی منابع انسانی وجود دارد ؟

یکی از عوامل مهم در الگوی رقابتی شرکتها استفاده و تربیت نیروهای متخصص، استفاده از دانش و تکنولوژی روز در صنعت می باشد ، لذا عامل تبدیل منابع به حداکثر ارزش همان حلقه ارزش آفرین در سازمانهاست. ادبیات حسابداری این مفهوم را به عنوان سرمایه فکری می شناسد .

سنجش کمی سرمایه فکری سازمانها به معنای میزان منابع ارزش آفرین در سازمان است و این خود نشاندهنده ی ارزش سازمان می باشد لذا ضرورت اندازه گیری سرمایه فکری برای سازمان و گزارشگری آن برای ذینفعان بر اندیشمندان عرصه مالی پوشیده نیست. در این مقاله برانیم تا تعاریف و مفاهیم مطرح در خصوص سرمایه فکری رابیان نموده و مدل ها و الگوهای اندازه گیری را عنوان نماییم.

تعاریف :

·    سرمایه فکری ، ماهیت فرار و سیال دارد و زمانی که کشف شود و تو سط سازمان استفاده شود، سازمان را در ورود به محیط رقابتی یاری می رساند.

·    سرمایه فکری ، دربرگیرند ه همه فرآیندها و داراییهایی است که به طور معمول و سنتی در ترازنامه منعکس نمی شود. همچنین شامل آن گروه از داراییهای نامشهود مانند: علائم تجاری و حق امتیازها و ... است که روشهای ، حسابداری مدرن آنها را مد نظر قرار می دهد .

·    سرمایه فکری دانش موجود در سازمان است و در دو سطح فردی و سازمانی مطرح می شود. سطح فردی شامل دانش، مهارت و استعداد و ... است و در سطح ساختاری چیزهایی مانند پایگاه داده خاص هر مشتری ، فناوری و روش ها وفرآیند های سازمانی و فرهنگ و... است.

·    سرمایه فکری مجموعهای از دانش، اطلاعات، داراییهای فکری - Intellectual Property - ، تجربه، رقابت و یادگیری سازمانی است که میتواند برای ایجاد ثروت به کار گرفته شود. در واقع سرمایه فکری تمامی کارکنان، دانش سازمانی و تواناییهای آن را برای ایجاد ارزش افزوده در بر میگیرد و باعث منافع رقابتی مستمر میشود.

·    ادوینسون و مالون در سال 1997 سرمایه فکری را چنین تعریف کرده اند دانشی که می تواند به ارزش تبدیل شود. آنها برای توضیح سرمایه فکری از استعاره درخت که زندگی اش وابسته به ریشه است، و آن نیز در زیر خاک و پنهان است، استفاده می کنند و می گویند که موفقیت شرکت به سرمایه فکری اش وابسته است که آن نیز یک منبع پنهان است.

·    سرمایه فکری ، عبارت است از دانشی سازمانی وسیع که برای هر شرکت ، منحصر به فرد بوده و به شرکت اجازه می دهد تا به طور پیوسته خود را با شرایط در حال تغییر و تحول، انطباق دهد.

·    سرمایه فکری را از منظر محاسباتی می توان به عنوان اختلاف ارزش بازار و ارزش دفتری شرکتها تعریف کرد.

·    سرمایه فکری ، از تفاوت بین ارزش بازار یک واحد تجاری و هزینه جایگزینی داراییهای آن به دست می آید .

·    سرمایه فکری را مجموعه ای از دارایی های دانشی متعلق به سازمان و جزئی از دارایی های سازمان بوده تعریف می کند که موجب افزایش ارزش سرمایه های سازمان گردیده و وضعیت سازمان را در مقایسه با رفتار بهبود می بخشد.

یکی از سردرگمی ها که اغلب در ارتباط با سرمایه فکری ایجاد می شود تفاوت آن با دارایی فکری است . هریک از این موارد دارای تعاریف مستقل ودر عین حال به هم وابسته می باشد. وقتی به داده ها ساختار داده شود اطلاعات را شکل می دهند مصرف هدفمند اطلاعات به ایجاد دانش می انجامد.

بر اساس تعریف، سرمایه فکری دانشی است که تغییر شکل یافته و به چیزی تبدیل شده که برای بنگاه ارزشمند است . دارایی فکری یا دارایی دانشی محصول این دانش تغییر شکل یافته - سرمایه فکری - است.بنابراین از دید حسابداری دارایی های فکری مانند حق اختراع یا اموال فکری دارای مانده ی بدهکار است در حالی که سرمایه فکری جمع ثروت بنگاه است که در دارایی فکری سرمایه گذاری شده است ودارای مانده ی بستانکار است.

سرمایه فکری دارایی است که توانایی سازمان را برای ایجاد ثروت اندازهگیری میکند. این دارایی ماهیت عینی و فیزیکی ندارد و یک دارایی نامشهود است که از طریق به کارگیری داراییهای مرتبط با منابع انسانی، عملکرد سازمانی و روابط خارج از سازمان به دست آمده است. همه این ویژگیها باعث ایجاد ارزش به دست آمده می شود به دلیل اینکه یک پدیده کاملاً داخلی است، قابلیت خرید و فروش ندارد.

ویژگی های سرمایه فکری :

·    از نظر هاروارد منابع فکری در شرکت حالت انحصاری و یگانه دارند و قابل کپی برداری و تقلید نیستند ، به همین جهت برای شرکت ارزشمند بوده و قابلیت ایجاد مزیت رقابتی را دارند

·    داراییهای فکری، داراییهای غیر رقابتی هستند. بر خلاف داراییهای فیزیکی که فقط میتوانند برای انجام یک کار به خصوص در یک زمان خاص مورد استفاده قرار بگیرند، داراییهایفکری را میتوان به طور همزمان برای چند امر خاص به کار گرفت. برای مثال، سیستم پشتیبانی از مشتری میتواند، امکان حمایت از هزاران مشتری را در یک زمان خاص فراهم کند. این توانایی یکی از مهمترین معیارهای برتری داراییهای فکری بر داراییهای فیزیکی است.

·    سرمایه انسانی و سرمایه رابطهای، قابلیت تبدیل شدن به مالکیت شخصی ندارند ، بلکه باید بین کارکنان و مشتریان و تأمینکنندگان مشترک باشند. بنابراین، رشد این نوع از داراییها نیاز به مراقبت و توجه جدی دارد.

عناصر تشکیل دهنده سرمایه فکری :

همان طور که در مورد مفهوم و تعریف سرمایه فکری توافق کلی میان محققان وجود ندارد، طبقه بندی جامع و فراگیری درباره اجزاء سرمایه فکری موجود نیست. در ادامه با برخی از مهمترین طبقه بندی اجزاء سرمایه فکری آشنا می شویم.

·    طبقه بندی بونتیس در سال 1998 و :2000

بونتیس در طبقه بندی خود در سال 1998سرمایه فکری را در سه بخش با عنوان سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری تقسیم کرد. وی در سال 2000 طبفه بندی خود را به صورت سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه ارتباطی و دارایی معنوی اصلاح نمود.

بونتیس مالکیت معنوی را آن قسمت از دارایی های نامشهود می داند که بر اساس قانون ، مورد حمایت و شناسایی قرار گرفته است. از آن جمله می توان به حقوق انتشار ، حق اختراع و حق امتیاز اشاره کرد.بونتیس معتقد است که در میان اجزاء سرمایه فکری، سرمایه انسانی نقش اساسی را ایفا می کند. وی بر وجود مجموعه ای از روابط متقابل میان اجزاء سرمایه فکری تاکید می کند. به عقیده بونتیس تمام اجزاء سرمایه فکری صرف نظر از میزان اهمیت آنها، زمانی منجر به دستیابی سازمان به اهداف خود می شوند که به طور هماهنگ و متناسب دارای تعامل با یکدیگر باشند.

·    طبقه بندی سلسله مراتبی سرمایه های فکری اسکاندیا:

آقای لیف ادوینسون یکی از شناخته ترین محققان دنیا دزر زمینه سرمایه فکری است. او به عنوان اولین مدیر سرمایه فکری در شرکت اسکاندیا - یک

شرکت بین المللی بیمه در کشور سوئد - فعالیت داشته است. شرکت اسکاندیا، یک نوع طبقه بندی بومی شده از سرمایه های فکری را ارائه نموده است. ادوینسون اساسا سرمایه های فکری را به عنوان ارزش های نامشهودی تلقی می کند که می تواند منشا شکاف و اختلاف میان ارزش بازار و ارزش دفتری شرکت ها و سازمان ها باشد